خبرگزاری رضوی گزارش می دهد؛
زنان و جایگاه رفیع خانوادگی و اجتماعی در اسلام
خبرگزاری رضوی- زهرا رفعتی؛ همواره در تاریخ، در دین و مذهب اسلام بر جایگاه رفیع زن، به شخصیت والا و ارزشمند زن و اینکه الگوی حیات بخش برای کل جامعه است تاکید شده اشت و برخلاف تصور عامه اسلام به هیچ وجه بر حضور زنان در جامعه مشکلی ندارد و بلعکس حضور زن در جامعه را با حفظ شئونات از برکات می داند.
۲۵ نوامبر مصادف با ۴ آذر روز جهانی رفع خشونت علیه زنان است و به همین مناسبت به جایگاه زن و کرامت دادن به زنان و حقوق خانوادگی زن و مرد در اسلام اشاره می کنیم.
حقوق خانوادگی زن
در ابتدا باید تاکید شود زن و مرد بر همدیگر برتری ندارند. در واقع اسلام در مورد حقوق خانوادگی زن و مرد فلسفه خاصی دارد که با آن چه در چهارده قرن پیش میگذشته و با آنچه در جهان امروز میگذرد مغایرت دارد. اسلام برای زن و مرد در همه ی موارد یک نوع حقوق و یک نوع وظیفه و یک نوع مجازات قائل نشده است؛ پارهای از حقوق و تکالیف و مجازاتها را برای مرد مناسب تر دانسته و پارهای از آنها را برای زن، و در نتیجه در مواردی برای زن و مرد وضع متشابه و در موارد دیگر وضع نامتشابهی در نظر گرفته است.
خداوند در قرآن می فرماید: «یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر وانثی وجعلناکم شعوبا وقبائل لتعارفوا ان اکرمکم عند الله اتقاکم »; «ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیره ها و قبیله ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید، گرامی ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست.»
زن مظهر جمال و ظرافت
پس از نظر مکتب اسلام زن، مظهر و نماد جمال و ظرافت و سکونت است. زن، مایۀ آرامش مرد و مرد، تکیهگاه و مسئول و سرپرست زن است. تقرب به خدا، بهرهمندی از نتیجۀ عمل صالح، پا نهادن در مسیر سلوک در گرو جنسیتی خاص نیست. تفاوتهای زن و مرد در احکام، از روی ظلم و مردسالاری نسیت، بلکه برخاسته از مسئولیت بیشتر مرد و وظیفۀ فزونتر او در قبال خانواده و جامعه است.
همچنین پیامبر اکرم(ص) بدین وسیله بلندترین گام را در بدترین شرایط، برای احیای حقوق زن و پاس داشت کرامت انسانی وی برداشته است: «بهترین شما آن کسی است که نسبت به زن خود، سازگارتر و خیرخواه تر باشد و من از همه شما درباره زنان خیرخواه تر هستم». «زنان همانا خواهران، مادران، خاله ها و عمه های شما هستند و ریشه وجود شما از آنان است و باید در اوج عاطفه و مهربانی با آنان رفتار شود».
زن در کلام رهبر انقلاب اسلامی
رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز می گویند: زن را از سه دیدگاه میشود مورد ملاحظه قرار داد تا بینش اسلامی نسبت به او آشکار شود:یکی نقش زن به عنوان انسانی در راه تکامل معنوی و نفسانی است که در این دیدگاه، زن و مرد با یکدیگر هیچ تفاوتی ندارند. در تاریخ، زنان بزرگ و برجستهای حضور داشتهاند؛ همچنان که مردان بزرگ و برجستهای بودهاند.
از نظر اسلام، میدان فعالیت و تلاش علمی و اقتصادی و سیاسی برای زنان، کاملا باز است. اگر کسی با استناد به بینش اسلامی بخواهد زن را از کار علمی، از تلاش اقتصادی یا از تلاش سیاسی و اجتماعی بینصیب سازد، به خلاف حکم خدا عمل کرده است. زنان به قدری که توان جسمی و نیازها و ضرورتهایشان اجازه میدهد، میتوانند در فعالیتها شرکت کنند.
دیدگاه سوم، نگاه به زن، به عنوان یک عضو در خانواده است که این از همه مهمتر به نظر میرسد. برای مرد و زن در خانواده، حقوقی قرار داده شده است که از روی کمال مصلحت و حکمت است.
لکن زن از لحاظ جسمی، ظرافت بیشتری دارد و مرد، قویتر و گردنکلفتتر است. اگر قانون از زن دفاع نکند، ممکن است مرد، نسبت به او تعرّض کند. این همان نقطه اساسی است که اسلام مهمترین کار را در این بخش انجام داده است. این همان نکتهای است که در دنیای غرب، مغفول مانده و امروز زنان دچار مظلومیت شدیدی هستند."
فعالان حوزه عفاف چه می گویند؟
فاطمه داداشی فعال و پژوهشگر حوزه عفاف، حجاب و زنان با اشاره به نگاه جامع و همه جانبه مکتب اسلام در همه مسائل به ویژه در حوزه زنان گفته رویکرد اسلام به جایگاه زن بر محور کرامت فردی و اجتماعی زنان هست. اگر کسی بگوید زن فقط باید درون خانه باشد و صرفاً به امر همسری و مادری بپردازد و فعالیت دیگری نداشته باشد، این یک نگاه تک بُعدی است و خلاف نظر اسلام است. اسلام زن را همه جانبه مینگرد؛ زن بماهو زن، دارای نقش مادری و همسری است ولی به لحاظ بُعد انسانی، ابعاد اجتماعی دارد و اسلام برای فعالیتهای اجتماعی زن، برنامه دارد؛ یعنی نه تنها به فعالیت اجتماعی زنان اصالت و رسمیت میدهد بلکه برای آن برنامه و تعریف دارد. اگر ما تاریخ را بنگریم، در سیره پیامبر (ص) و ائمه معصوم (علیهم السلام) چنین نیست که زن باید در خانه بماند. اگر بخواهیم فعالیتهای اجتماعی زنان را سطح بندی کنیم، نازلترین سطح یعنی سطحی که حداقل حضور اجتماعی زنان مطرح است، بحث اشتغال و درآمدزایی است. البته اسلام این را از دوش زنان برداشته است که این به معنای منع حضور اجتماعی زنان نیست، بلکه خطوط کلی مثل پوشش و رعایت حریمها و اخلاقیات و رفتارها مطرح هست. سطح دیگر حضور اجتماعی زنان، فعالیتهای استعدادی آنهاست؛ هر انسانی از آن جهت که انسان هست علایقی دارد و حق دارد این استعدادها را بروز دهد که ممکن است مستلزم حضور زن در اجتماع هم باشد و این حق طبیعی زن است. اعم از اینکه این استعداد در زمینه تحصیل علم یا فعالیتهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی باشد و به فرمایش رهبر حکیم انقلاب اگر کسی بخواهد مانع بروز این بخش از استعدادهای زنان شود این ظلم به زن هست.
نویسندگان چه می گویند؟
فرخ سادات وارث یک نویسنده به درستی از مقام زن در اسلام سخن می گوید: "مقام زن در اسلام، مقامی منحصر به فرد است، مقامی نوین، چیزی که مشابهی برای آن وجود ندارد. به هر نظام دیگری که مینگریم، به دنیای شرق کمونیست و یا به ملل دموکراتیک، درمییابیم که زنان در آنجا واقعاً خشنود نیستند. مقام او در آنجا چیزی نیست که مورد غبطه واقع شود. زن مجبور است برای زنده ماندن به سختی کار کند و گاهی حتی کار مشابه مردان را انجام داده اما حقوقی کمتر دریافت میکند. او از آزادیای برخوردار است که در برخی موارد مشابه آزادیگرایی میشود. برای رسیدن به آنچه که امروز از آن برخوردار است، زنان در طول دههها و قرنها به سختی مبارزه کردهاند، برای به دست آوردن حق یادگیری و آزادی کار کردن و کسب درآمد او مجبور بوده است که از خودگذشتگیهای مشقتباری را تحمل کند و از بسیاری از حقوق طبیعی خود چشمپوشی کند. برای رسیدن به جایگاه خود به عنوان یک موجود انسانی دارای روح، او بهای سنگینی پرداخته است. اما علیرغم همه این فداکاریهای سنگین،در نظامهای اجتماعی غربی او هنوز نتوانسته است جایگاهی مساوی برداشته باشد. او هنوز نتوانسته است آنچه را که اسلام با فرمان الهی برای زن مسلمان در نظر گرفته است بدست آورد. حقوق زنان در دنیای جدید، داوطلبانه و یا از سر ترحم نسبت به جنس مؤنث، به آنها اعطا نشده است. زن متجدد با زور به موقعیت فعلی خود رسید، نه از طریق فرایندهای طبیعی یا توافق متقابل یا تعلیمات الهی. او مجبور بود که به زور راه خود را بگشاید و شرایط مختلف در این راه به کمک او آمد. کمبود نیروی انسانی در طول جنگها، فشار نیازهای اقتصادی و ضروریات توسعه صنعتی، زنان را مجبور ساخت که از خانههای خود بیرون آمده کارکرده و برای بدست آوردن قوت خود مبارزه کنند تا مساوی مرد بنظر برسد و در مسابقه حیات در کنار مرد بدود. او به دلیل شرایط روز مجبور بود و به جای آن او خود را وادار ساخت و جایگاه جدید خود را به دست آورد. اینکه ایا تمام زنان از اینکه شرایط به نفع آنان بود خشنود بودند یا نه و اینکه ایا آنان از نتیجه این جریانات راضی و خوشحال هستند یا نه، موضوع دیگری است. اما این حقیقت همچنان باقی است که هر حقوقی که زن متجدد از آن برخوردار است کمتر از حقوق زنان مسلمان است."
۲۵ نوامبر مصادف با ۴ آذر روز جهانی رفع خشونت علیه زنان است و به همین مناسبت به جایگاه زن و کرامت دادن به زنان و حقوق خانوادگی زن و مرد در اسلام اشاره می کنیم.
حقوق خانوادگی زن
در ابتدا باید تاکید شود زن و مرد بر همدیگر برتری ندارند. در واقع اسلام در مورد حقوق خانوادگی زن و مرد فلسفه خاصی دارد که با آن چه در چهارده قرن پیش میگذشته و با آنچه در جهان امروز میگذرد مغایرت دارد. اسلام برای زن و مرد در همه ی موارد یک نوع حقوق و یک نوع وظیفه و یک نوع مجازات قائل نشده است؛ پارهای از حقوق و تکالیف و مجازاتها را برای مرد مناسب تر دانسته و پارهای از آنها را برای زن، و در نتیجه در مواردی برای زن و مرد وضع متشابه و در موارد دیگر وضع نامتشابهی در نظر گرفته است.
خداوند در قرآن می فرماید: «یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر وانثی وجعلناکم شعوبا وقبائل لتعارفوا ان اکرمکم عند الله اتقاکم »; «ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیره ها و قبیله ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید، گرامی ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست.»
زن مظهر جمال و ظرافت
پس از نظر مکتب اسلام زن، مظهر و نماد جمال و ظرافت و سکونت است. زن، مایۀ آرامش مرد و مرد، تکیهگاه و مسئول و سرپرست زن است. تقرب به خدا، بهرهمندی از نتیجۀ عمل صالح، پا نهادن در مسیر سلوک در گرو جنسیتی خاص نیست. تفاوتهای زن و مرد در احکام، از روی ظلم و مردسالاری نسیت، بلکه برخاسته از مسئولیت بیشتر مرد و وظیفۀ فزونتر او در قبال خانواده و جامعه است.
همچنین پیامبر اکرم(ص) بدین وسیله بلندترین گام را در بدترین شرایط، برای احیای حقوق زن و پاس داشت کرامت انسانی وی برداشته است: «بهترین شما آن کسی است که نسبت به زن خود، سازگارتر و خیرخواه تر باشد و من از همه شما درباره زنان خیرخواه تر هستم». «زنان همانا خواهران، مادران، خاله ها و عمه های شما هستند و ریشه وجود شما از آنان است و باید در اوج عاطفه و مهربانی با آنان رفتار شود».
زن در کلام رهبر انقلاب اسلامی
رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز می گویند: زن را از سه دیدگاه میشود مورد ملاحظه قرار داد تا بینش اسلامی نسبت به او آشکار شود:یکی نقش زن به عنوان انسانی در راه تکامل معنوی و نفسانی است که در این دیدگاه، زن و مرد با یکدیگر هیچ تفاوتی ندارند. در تاریخ، زنان بزرگ و برجستهای حضور داشتهاند؛ همچنان که مردان بزرگ و برجستهای بودهاند.
از نظر اسلام، میدان فعالیت و تلاش علمی و اقتصادی و سیاسی برای زنان، کاملا باز است. اگر کسی با استناد به بینش اسلامی بخواهد زن را از کار علمی، از تلاش اقتصادی یا از تلاش سیاسی و اجتماعی بینصیب سازد، به خلاف حکم خدا عمل کرده است. زنان به قدری که توان جسمی و نیازها و ضرورتهایشان اجازه میدهد، میتوانند در فعالیتها شرکت کنند.
دیدگاه سوم، نگاه به زن، به عنوان یک عضو در خانواده است که این از همه مهمتر به نظر میرسد. برای مرد و زن در خانواده، حقوقی قرار داده شده است که از روی کمال مصلحت و حکمت است.
لکن زن از لحاظ جسمی، ظرافت بیشتری دارد و مرد، قویتر و گردنکلفتتر است. اگر قانون از زن دفاع نکند، ممکن است مرد، نسبت به او تعرّض کند. این همان نقطه اساسی است که اسلام مهمترین کار را در این بخش انجام داده است. این همان نکتهای است که در دنیای غرب، مغفول مانده و امروز زنان دچار مظلومیت شدیدی هستند."
فعالان حوزه عفاف چه می گویند؟
فاطمه داداشی فعال و پژوهشگر حوزه عفاف، حجاب و زنان با اشاره به نگاه جامع و همه جانبه مکتب اسلام در همه مسائل به ویژه در حوزه زنان گفته رویکرد اسلام به جایگاه زن بر محور کرامت فردی و اجتماعی زنان هست. اگر کسی بگوید زن فقط باید درون خانه باشد و صرفاً به امر همسری و مادری بپردازد و فعالیت دیگری نداشته باشد، این یک نگاه تک بُعدی است و خلاف نظر اسلام است. اسلام زن را همه جانبه مینگرد؛ زن بماهو زن، دارای نقش مادری و همسری است ولی به لحاظ بُعد انسانی، ابعاد اجتماعی دارد و اسلام برای فعالیتهای اجتماعی زن، برنامه دارد؛ یعنی نه تنها به فعالیت اجتماعی زنان اصالت و رسمیت میدهد بلکه برای آن برنامه و تعریف دارد. اگر ما تاریخ را بنگریم، در سیره پیامبر (ص) و ائمه معصوم (علیهم السلام) چنین نیست که زن باید در خانه بماند. اگر بخواهیم فعالیتهای اجتماعی زنان را سطح بندی کنیم، نازلترین سطح یعنی سطحی که حداقل حضور اجتماعی زنان مطرح است، بحث اشتغال و درآمدزایی است. البته اسلام این را از دوش زنان برداشته است که این به معنای منع حضور اجتماعی زنان نیست، بلکه خطوط کلی مثل پوشش و رعایت حریمها و اخلاقیات و رفتارها مطرح هست. سطح دیگر حضور اجتماعی زنان، فعالیتهای استعدادی آنهاست؛ هر انسانی از آن جهت که انسان هست علایقی دارد و حق دارد این استعدادها را بروز دهد که ممکن است مستلزم حضور زن در اجتماع هم باشد و این حق طبیعی زن است. اعم از اینکه این استعداد در زمینه تحصیل علم یا فعالیتهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی باشد و به فرمایش رهبر حکیم انقلاب اگر کسی بخواهد مانع بروز این بخش از استعدادهای زنان شود این ظلم به زن هست.
نویسندگان چه می گویند؟
فرخ سادات وارث یک نویسنده به درستی از مقام زن در اسلام سخن می گوید: "مقام زن در اسلام، مقامی منحصر به فرد است، مقامی نوین، چیزی که مشابهی برای آن وجود ندارد. به هر نظام دیگری که مینگریم، به دنیای شرق کمونیست و یا به ملل دموکراتیک، درمییابیم که زنان در آنجا واقعاً خشنود نیستند. مقام او در آنجا چیزی نیست که مورد غبطه واقع شود. زن مجبور است برای زنده ماندن به سختی کار کند و گاهی حتی کار مشابه مردان را انجام داده اما حقوقی کمتر دریافت میکند. او از آزادیای برخوردار است که در برخی موارد مشابه آزادیگرایی میشود. برای رسیدن به آنچه که امروز از آن برخوردار است، زنان در طول دههها و قرنها به سختی مبارزه کردهاند، برای به دست آوردن حق یادگیری و آزادی کار کردن و کسب درآمد او مجبور بوده است که از خودگذشتگیهای مشقتباری را تحمل کند و از بسیاری از حقوق طبیعی خود چشمپوشی کند. برای رسیدن به جایگاه خود به عنوان یک موجود انسانی دارای روح، او بهای سنگینی پرداخته است. اما علیرغم همه این فداکاریهای سنگین،در نظامهای اجتماعی غربی او هنوز نتوانسته است جایگاهی مساوی برداشته باشد. او هنوز نتوانسته است آنچه را که اسلام با فرمان الهی برای زن مسلمان در نظر گرفته است بدست آورد. حقوق زنان در دنیای جدید، داوطلبانه و یا از سر ترحم نسبت به جنس مؤنث، به آنها اعطا نشده است. زن متجدد با زور به موقعیت فعلی خود رسید، نه از طریق فرایندهای طبیعی یا توافق متقابل یا تعلیمات الهی. او مجبور بود که به زور راه خود را بگشاید و شرایط مختلف در این راه به کمک او آمد. کمبود نیروی انسانی در طول جنگها، فشار نیازهای اقتصادی و ضروریات توسعه صنعتی، زنان را مجبور ساخت که از خانههای خود بیرون آمده کارکرده و برای بدست آوردن قوت خود مبارزه کنند تا مساوی مرد بنظر برسد و در مسابقه حیات در کنار مرد بدود. او به دلیل شرایط روز مجبور بود و به جای آن او خود را وادار ساخت و جایگاه جدید خود را به دست آورد. اینکه ایا تمام زنان از اینکه شرایط به نفع آنان بود خشنود بودند یا نه و اینکه ایا آنان از نتیجه این جریانات راضی و خوشحال هستند یا نه، موضوع دیگری است. اما این حقیقت همچنان باقی است که هر حقوقی که زن متجدد از آن برخوردار است کمتر از حقوق زنان مسلمان است."