حافظ شاعری چیره دست، غزل سرایی پرآوازه

خبرگزاری رضوی_ زهرا رفعتی؛ بیستم مهرماه روز بزرگداشت حافظ نام گذاری شده است. شاعری که از آفاق بلند حکمت، از عرفان، از عشق و عواطف ناب، از رموز انسانیت سروده و غزل سرایی کرده و کلمات را طوری به خدمت شعر گرفته که رقص بی بدیلی با خواندن هر بیت برایت طنین انداز می شود  و محسور روایت می شوی، وقتی غزلی را شروع به خواندن می کنی و دقیق تر و عمیق تر که می نگری متوجه صراحت و حقیقت آدمی در اشعار این شاعر بلند آوازه می شوی.
حافظ شیرازی، شاعر پرآوازه قرن هشتم هجری‌قمری، نماد هویت و حافظه تاریخی و فرهنگی ایرانیان بوده و وجدان ناخودآگاه جامعه ایرانی و محبوب‌ترین شاعر فارسی زبان است. 

شاعری تاثیر گذار
غزلیات حافظ شیرازی برای همگان آشناست و این شاعر ایرانی یکی از تاثیر گذارترین شاعران بوده و شعرهای حافظ به زبان‌های مختلف در اروپا ترجمه و نام این شاعر ایرانی در محافل ادبی جهان غرب هم شنیده شده است.
در باب شهرت اشعار حافظ شیرازی به این نکته نیز می‌توان اشاره کرد که برخی از مصرع‌ها به سبب مفهوم کاملی که در اقل کلمات گنجانیده‌شده و یا حتی در پی تکرار زیاد و چرخش میان مردم، مشهورتر از دیگر ابیات و غزل‌ها هستند. این معروفیت گاه تا بدان جا پیش رفته که آن تک مصرع و یا کل بیت به ضرب‌المثل تبدیل‌شده‌اند. شاید بد نباشد در این بخش از یادداشت برخی از این ابیات را با هم بخوانیم که گاه ممکن است کل بیت از یک غزل به گوش ما آشنا باشد و یا حتی آنچه بیشتر به گوش ما خورده، تنها یک مصرع از بیتی باشد.
در مقدمۀ گلندام هنگام نام بردن از حافظ، از او به «المولانا الاعظم السعید، المحروم الشهید، مفخر العلماء، استاد نحاریرالادباء» یاد شده و مرحوم قزوینی در حاشیه دیوان مصحح خود نوشته اند معلوم نشد به چه مناسبت اطلاق کلمه شهید بر او شده است. اما شادروان، امیری فیروزکوهی در نقدی که در کتاب ذهن و زبان حافظ بهاءالدین خرمشاهی نوشته است، معنای این کلمه را برای نخست بار روشن کرده‌اند. ایشان با استناد به منابع کهنی که در مزارات هستند و شرح سنگ های قبور را منعکس می کنند، نشان داده اند کلمه شهید نه از شهادت به معنای کشته شدن در راه خداوند و حق و حقیقت، بلکه به معنای گواهی است و «شهید» اصطلاحی قرآنی است و به کسی گفته می شد که علمای قرآن‌شناس، بر حفظ و قاری و مُقری بودن او محضر نویسند و گواهی دهند و اطلاق این کلمه به بسیاری کسان سابقه داشته و حافظ یکی از آنها بوده است.
تخلص شعری حافظ در پایان قریب به اتفاق غزل هایش (نزدیک به ۵۰۰ غزل) آمده است. حافظ همچنین به «خواجه» و «لسان الغیب» هم مشهور است. خواجه عنوان و لقبی اجتماعی است و به صدور و اعیان طراز اول اطلاق می‌شده است. اما لسان الغیب به گفته جامی در نفحات الانس، فرصت شیرازی در آثار عجم و قاصی نورالله شوشتری در مجالس المؤمنین، ابتدا بر دیوان حافظ اطلاق می شده، سپس به خود او اطلاق گردیده است.

حافظ شناسی
در عصر جدید، به ویژه در پنجاه سال اخیر حافظ شناسی یا حافظ پژوهی  از شاخه های شکوفای تحقیقِ هنری و ادبی است. پس از حافظ طبع قدسی، اولین و یکی از متقن ترین تصحیحات دیوان او اثر شادروان قزوینی غنی است (چاپ اول حدود سال ۱۳۲۰ ه. ش) پس از آن نسخه کهن خلخالی (مورخ ۷۲۷ ق) دو بار به صورت حروفی- انتقادی (بار اول توسط دارنده آن نسخه مرحوم عبدالرحیم خلخالی، بار دیگر به کوشش بهاءالدین خرمشاهی) چاپ شده است. چاپ عکسی این نسخه مهم در اوایل دهه ۱۳۶۰، به کوشش فرزند شادروان خلخالی، یعنی آقای شمس الدین خلخالی انتشار یافته است. از دیگر تصحیح‌های مهم و معتبر دیوان حافظ؛ ۱) تصحیح جلالی نائینی-نذیر احمد، ۲) جلالی نائینی-نورانی وصال ۳) تصحیح عیوضی- بهروز، ۴) تصحیح (های) استاد خانلری، ۵) تصحیح (های) دکتر سلیم نیساری ۶) حافظ به سعی سایه (به کوشش شاعر معاصر آقای هوشنگ ابتهاج معروف به ه. ا. سایه) شایان ذکر است. چند تصحیح ذوقی هم شهرت و محبوبیت یافته؛ از جمله: ۱) تصحیح شادروان حسین پژمان، ۲) تصحیح شادروان ابوالقاسم انجوی، ۳) تصحیح شاعر معاصر احمد شاملو (که با انتقادهای سختی از جمله از جانب شادروان آیت الله مرتضی مطهری و بهاءالدین خرمشاهی و جلال متینی مواجه شده است.) در عرصه شناخت و شناساندن شعر و شخصیت حافظ هم کارهای معتنابهی انتشار یافته است. جز سه زندگینامه اشاره شده در نکته دوم، کتاب مکتب حافظ اثر حافظ شناس و مولوی شناس معاصر استاد دکتر منوچهر مرتضوی، نخستین اثر جدی در حافظ شناسی است. شروح قدیمی شعر حافظ غالبا توسط ادبای هند و عثمانی نوشته شده است، چنانکه شرح سودی با ترجمه شادروان عصمت ستارزاده در ۴ جلد انتشار یافته و کراراً تجدید چاپ شده، یا شرح ختمی لاهوری (قرن ۱۱ هجری) تحت عنوان شرح عرفانی غزل‌های حافظ (به کوشش بهاءالدین خرمشاهی و همکاری کورش منصوری و حسین مطیعی آمین) از سوی نشر قطره در ۴ مجلد انتشار یافته و تجدید چاپ شده است. از شروح جدید می توان از شرح غزلهای حافظ اثر ۴ جلدی مرحوم دکتر حسینعلی هروی (با همکاری دکتر زهرا شادمان) و دیگر حافظ نامه [شرح الفاظ، اعلام، مفاهیم کلیدی و ابیات دشوار حافظ] (اثر بهاء الدین خرمشاهی، ۲ جلد) و در جستجوی حافظ اثر رحیم ذوالنور یاد کرد. آثار حافظ پژوهی چندان فراوان است که تدوین دو کتاب شناسی را ایجاب کرده است: نخست کتابشناسی حافظ، تدوین مهرداد نیکنام، دیگر حافظ پژوهان و حافظ پژوهی تدوین دکتر ابوالقاسم رادفر، که هر دو در سال ۱۳۶۷ - و کمابیش به ذوق و شوق بزرگداشت جهانی حافظ که در آن سال از سوی کمیسیون ملی یونسکو در شیراز برگزار شد- انتشار یافت.