خبرگزاری رضوی گزارش می دهد؛
پیام رسان های فضای مجازی، تیغ دولبه فرصت و تهدید
خبرگزاری رضوی-رضا پیری؛ امروزه و در قرن بیست و یکم، حضور و فعالیت در شبکه های اجتماعی جزء لاینفک زندگی شده و حتی لحظه ای بدون اینترنت را نمی توانیم متصور شویم. در واقع جامعه به یمن ارتباطات، دنیای جدید و هیجان انگیز و پر از اطلاعات را تجربه کرده که در سالهای اخیر ارتقاء این شبکه ها، زندگی فردی و جمعی را از حیث تبادل اطلاعات و دسترسی به اخبار روز و تکنولوژی و آشنایی با متدهای مختلف زندگی و کسب و کار، تحت الشعاع قرار داده است.
شبکه های اجتماعی به رشد آگاهی منجر شده و به واسطه کارکردهای وسیعی که دارد ذهن و فکر کاربران را در ارتباط با بسیاری از مسائل پویا و فعال کرده و حتی به فرهنگ و سبک زندگی ما تاثیر گذاشته است و می توانیم به وضوح بگوییم این شبکه ها که اتفاقا تعدادشان هم کم نیست، به مراتب قدرت زیادی بر اقناع عمومی دارند.
برقراری سریع ، آسان و کم هزینه ارتباط از طریق پیام رسان های اینترنتی به امری رایج در دنیا تبدیل شده و هر روز نقش شبکه های موبایلی و تلفن های ثابت در زندگی مردم کمتر از گذشته می شود. حالا کافی است با زدن یک دکمه به صورت تصویری و با کیفیت بالا با هر نقطه از کره زمین ارتباط برقرار کرده و ساعت ها با اعضای خانواده، همکاران و یا دوستانتان صحبت کنید. با این وجود بسیاری از جامعه شناسان معتقداند این سبک از ارتباط موجب کاهش ارتباطات حضوری و مشکلات عاطفی خواهد شد.
محبوبیت رسانه های اجتماعی
مایکل درین جامعهشناس انگلیسی، شبکههای اجتماعی آنلاین را تأثیرگذارترین پدیده قرن میداند. این پدیده نوپا تا حدی در سطح جامعه رشد کرده که وقتی بیشتر مردم، اصطلاح اجتماعی (Social) را میشنوند، ناخودآگاه یاد شبکههای اجتماعی آنلاین میافتند.
رسانههای اجتماعی محبوبترین بخشهای فضای مجازی برای استفاده عموم هستند. از کودکان و نوجوانان گرفته تا مادر بزرگها، مدارس، شرکتهای دولتی، انجمنهای خیریه، برندهای تجاری و … سعی میکنند در رسانههای اجتماعی حضور پیدا کرده و ضمن تولید محتوا برای خود مخاطبان ثابتی دست و پا کنند. دلایل و نیازهای متنوع کاربران روز به روز بر رشد و دامنه گسترش رسانههای اجتماعی میافزاید. کاربران گوناگون در سطوح مختلف سنی، تحصیلی، فرهنگی و با جنسیت، نژاد و زبانهای متفاوت بر حسب علائق، اهداف، دلایل و نیازهای خود، طیف وسیعی از محتوا را تولید و یا بازنشر میکنند. در نتیجه استفاده و وابستگی به رسانههای اجتماعی رشدی روز افزون داشته و در زندگی کاربر جایگاه مشخصی پیدا خواهد کرد و پس از مدتی جزئی از سبک زندگی فردی و جمعی افراد جامعه خواهد شد.
شبکههای اجتماعی تغییرات بنیادین در سبک زندگی و فرهنگ جوامع مختلف ایجاد میکنند. این شبکههای میتوانند بر ادبیات افراد جامعه تأثیر بگذارند، پوشش آنها و همچنین روابط با جنس مخالف را دگرگون کنند. کاربران شبکههای اجتماعی از این شبکهها برای بیان رویدادهای زندگی خود، خاطرات، موقعیت اجتماعی و مانند اینها استفاده میکنند و یا از طریق به اشتراک گذاشتن افکار و عقایدشان با دیگران به گفتگو میپردازند و بدین ترتیب احساسات گوناگون خود را به گونهای تخلیه میکنند.
طی نظرسنجی که در روزهای ۱۷ تا ۲۰ مرداد ۱۴۰۰ در مقیاس ملی انجام شده است، میزان استفاده کاربران از رسانههای اجتماعی در روز، هفته و ماه مشخص شده و طبق آن فقط ۳.۱ درصد از کسانی که حداقل از یک رسانه اجتماعی استفاده می کنند، گفتهاند از واتس اپ اصلاً استفاده نمیکنند. اما ۴۴.۸ درصد در طول روز به طور مستمر از آن استفاده میکنند. اطلاعات این نظرسنجی با در نظر گرفتن جمعیت ۱۸ سال به بالای کل کشور و با تعداد نمونه ۱۵۷۰ نفر به شیوه مصاحبه تلفنی توسط یکی از مراکز افکار سنجی کشور گردآوری شده است.
زندگی در فضای مجازی
با این اوصاف درست است که شبکه های اجتماعی امروزه یکی از نیازهای اصلی زندگی و جامعه محسوب می شود و بدون حضور در این شبکه ها انگار کمبودی را احساس می کنیم، اما این ابزار نیز مانند دیگر موارد معایب و مزایایی دارد.
در مورد مزایای آن باید بگوییم اینترنت با ایجاد دسترسی بسیار آسان و هزینهٔ بسیار اندک برای برقراری ارتباط با مخاطبین بیشمار و بهرهبرداری از اطلاعات تمام نشدنی، یکی از بهترین راهها برای دستیابی به اطلاعاتی است که قصد رسیدن بدان را داریم.
دستیابی آسان به آخرین اطلاعات عمومی، تخصصی و حتی فوقِ تحصصی در زمینههای مختلف اعتقادی، اجتماعی، اقتصادی، هنری، فرهنگی، ورزشی و هر زمینهای دیگر که به صورت مقاله، کتاب، نرمافزار، رسانههای صوتی و تصویری و … در سطح جهان منتشر شده و میشود؛ ویژگی منحصر به فردی است که به جز اینترنت، نمیتوان تمامی آنها را در یکجا (و آن هم با سهولت) داشت.
همچنین امروزه وجود هزاران هزار ایدهی جذاب و متنوع تحت بستر اینترنت، موجب شده که این دنیای بسیار بزرگ به مکانی بسیار مناسب برای انواع تفریحات و سرگرمیها بدل شود. و حتی گاه بسیاری از تفریحات بسیار گرانقیمتی که در دنیای واقعی وجود دارد را میتوان بدون صرف هر گونه هزینه و به راحتی هر چه تمامتر بدست آورد.
علاوه بر این با وجود اینترنت و فضای مجازی، بین شما و تمام کالاهای موجود در دنیای اینترنت تنها چند ضربه انگشت، فاصله است. کافی است در این بستر، نام کالای مورد نیاز خود را در موتور جستجوی محبوبتان و یا به صورت مستقیم در وبسایت فروشگاهی مدرنظرتان تایپ کنید تا کمتر از چند ثانیه یک فهرست بلند برای شما پیدا شود.
از همین رو، با وجود تجارت الکترونیک دیگر نیازی نیست ساعتها رانندگی کنید و به امید یافتن مایحتاج خود کل شهر را زیر و رو کنید. فروشگاهها تمامی محصولاتی که شما لازم دارید در خود به صورت آنلاین عرضه میکنند و به جای ویترینها و سالنهای نمایش پر زرق و برق، انبارهای خود را گسترش میدهند.
جذابیت و تنوعِ بی حد و حصر در فضای مجازی، کاهش قابل توجه و بسیار مشهودِ هزینههای اقتصادی، اجتماعی، برداشتن کامل مرزهای جغرافیایی، سهولت بسیار زیاد در آشنایی با آداب و رسوم مختلف افزایش، امکان تحقیق و بررسیهای دقیقتر و جزئیتر در مسائل مختلف علمی، اعتقادی و … از دیگر مزایای استفاده از فضای مجازی است.
اعتیاد به شبکه های اجتماعی
اما تکنولوژی میتواند به همراه خود بیماریهای زیادی اعم بیماریهای جسمی و یا روحی و روانی را برای انسان به همراه داشته باشد.
هر چند استفاده بهینه، کنترلشده و هدفمند از فضای مجازی میتواند سلامت جسمانی و روانی افراد را ارتقاء دهد، ولی اگر محتوای شبکههای اجتماعی متناسب با سن مخاطب نباشد، یا اینکه افراد از فضای مجازی به شکل افراط گونه استفاده کنند به طوری که آنها به این شبکهها وابستگی روانی پیدا کنند، در این صورت شبکههای اجتماعی بر بهداشت و سلامت روان افراد اثر منفی میگذارد؛ که این اثر میتواند به شکل رفتارهای پرخاشگرانه، بیماریهای روانتنی، اضطراب، افسردگی، تحریکپذیری، زودرنجی، اختلال در خواب و اشتها و اُفت عملکرد تحصیلی و فردی بروز پیدا کند.
از بین رفتن حریم خصوصی یکی دیگراز معایب استفاده از فضای مجازی است.
حریم خصوصی محدوده معقولی است که فرد انتظار دارد از دسترس دیگری مصون بماند؛ اما ظهور و گسترش شبکههای اجتماعی و فضای مجازی که تا خصوصیترین بخشهای زندگی انسانها نیز نفوذ کرده است، این حریم را با مخاطرات جدی مواجه کرده است.
علاوه بر این دسترسی آسان و بدون هزینهی هر کس در فضای مجازی، امکان مخفیسازی هویت (بسیار بیشتر از دنیای واقعی)، امکان برقراری ارتباط از هر نقطهی جهان به نقطهای دیگر از جهان و … باعث شده تا وجود متجاوزان بسیار بیشتری، حریم خصوصی انسان را تهدید کند.
همچنین استفادهی بیش از حد از اینترنت میتواند همچون اعتیاد به مواد مخدر به طور قابل توجهی بر دیگر زمینههای زندگی مانند روابط، تحصیلات، کار، سلامتی و احساسات تاثیرگذار باشد. وقتی آنلاین میشوید معمولا مشغول بازی، چت کردن، خرید و چیزهای این چنینی میشوید و دیگر در فعالیتهای خارج از دنیای مجازی شرکت نمیکنید و به همین دلیل هم اعتیاد یا وابستگی به اینترنت مشکلی است که باید حواسمان به آن باشد.
عدم کنترل کامل بر محتوای ارائه شده از دیگر معایب فضای مجازی است.جامعه امروزی دچار معضلی به نام فضای مجازی شده که این فضا بدون کنترل و نظارت رها شده و امنیت و سلامت جامعه را تهدید میکند.
نکته واجد اهمیت و مورد تاکید متخصصان حوزه فناوری و شبکههای مجازی این است که جغرافیای واقعی همان نقاط مرزی است که هر کشوری باید تحت تسلط و کنترل دقیق خود داشته باشد، در حالی که با توجه به ماهیت دیجیتال و اینترنت، این گونه مرزبندی و تعریف جغرافیایی وجود ندارد.
در واقع میتوان فضای مجازی را یک جهان فرامرزی تصور کرد؛ با این حساب، همانگونه که تجربه گذشته در مورد ویدئو و ماهواره نشان داد. بنابراین همانطور که برای پیشگیری از آسیبهای فضای واقعی به دنبال راهکار هستیم، ناگزیر و باید برای فضای مجازی هم به فکر اتخاذ روشی برای ممانعت ظهور و وقوع آسیبهایی بس جدید بود.
اعتماد مردم به شبکه های بومی
اما یکی از موضوعات مهمی که با آن روبرو ایم عدم اعتماد مردم به پیام رسان ها داخلی است.تحلیلگران بر این عقیدهاند که درواقع یکی از مشکلات اساسی پیامرسانهای داخلی، عدم اعتماد و اطمینان کاربران نسبت به صیانت از حریم خصوصی است. برای کاربر پیامرسان، مهمترین مولفه، «اعتماد» بوده و لازم است تا حس اعتماد و امنیت را به کاربر داد، بهگونهای که بتواند با خیال راحت پیامها و تصاویر خود را به اشتراک بگذارد و نگران انتشار بدون اجازه آن نباشد. مصوبه شورای عالی فضای مجازی نیز بر اعتمادسازی و صیانت از حریم خصوصی افراد در پیامرسانهای داخلی که میتواند رونق این شبکهها را در میان کاربران ایرانی تضمین کنند، تاکید دارد.
البته علیرغم تمهیدات و تاکیدات انجامشده، کماکان موضوع حفاظت از اطلاعات مردم در شبکههای اجتماعی از جمله موضوعاتی است که بسیار مورد توجه قرار گرفته، تا جایی که رهبر معظم انقلاب نیز بر لزوم حفظ امنیت حریم داخلی افراد در فضای مجازی تأکید و تعرض به آن را «حرام شرعی» عنوان کردند.
از طرفی کاربر نیز باید بداند اگر با مشکل و چالشی در این پیامرسانها مواجه شد و یا اطلاعات وی بدون اجازه منتشر شد، با کدام قانون و مرجع قانونی میتواند برای استیفای حقوق خود اقدام کند. اما هنوز به کاربر داخلی این حس منتقل نشده که پیامرسانهای داخلی موظف به رعایت موارد قانونی بوده و مراجع مطمئنی نیز برای رسیدگی وجود دارد. بدیهی است پیامرسانها نیز مهمترین دلیل برای حفظ حیات خود را مشتریمداری میدانند که این موضوع هم بر جلب اعتماد، بنا نهاده میشود.
بنابراین شورای عالی فضای مجازی کشور بیشترین تمرکز خود را بر ساماندهی فضای مجازی بر اساس سند الزامات شبکه ملی اطلاعات، مدیریت و امنیت فضای مجازی معطوف کرده است. در این طرح مقوله امنیت شامل امنیت کاربر، امنیت سرور و امنیت ارتباطات، از موضوعات مهمی است که مورد توجه قرار گرفته، زیرا امنیت در مقابل هک و دستبرد اطلاعاتی، شکستن حریم خصوصی افراد و انتشار اطلاعات مربوط به افراد میتواند باعث ناامنی روانی و اجتماعی شده و پیامدهای جبرانناپذیری را به همراه داشته باشد. در همین راستا سند حمایت از موضوع «داده» که این موضوع را قانونی و لازمالاجرا میکند نیز تهیه شده و در دستور کار شورای عالی فضای مجازی قراردارد، اما هنوز مصوب نشده است.
شبکه های اجتماعی به رشد آگاهی منجر شده و به واسطه کارکردهای وسیعی که دارد ذهن و فکر کاربران را در ارتباط با بسیاری از مسائل پویا و فعال کرده و حتی به فرهنگ و سبک زندگی ما تاثیر گذاشته است و می توانیم به وضوح بگوییم این شبکه ها که اتفاقا تعدادشان هم کم نیست، به مراتب قدرت زیادی بر اقناع عمومی دارند.
برقراری سریع ، آسان و کم هزینه ارتباط از طریق پیام رسان های اینترنتی به امری رایج در دنیا تبدیل شده و هر روز نقش شبکه های موبایلی و تلفن های ثابت در زندگی مردم کمتر از گذشته می شود. حالا کافی است با زدن یک دکمه به صورت تصویری و با کیفیت بالا با هر نقطه از کره زمین ارتباط برقرار کرده و ساعت ها با اعضای خانواده، همکاران و یا دوستانتان صحبت کنید. با این وجود بسیاری از جامعه شناسان معتقداند این سبک از ارتباط موجب کاهش ارتباطات حضوری و مشکلات عاطفی خواهد شد.
محبوبیت رسانه های اجتماعی
مایکل درین جامعهشناس انگلیسی، شبکههای اجتماعی آنلاین را تأثیرگذارترین پدیده قرن میداند. این پدیده نوپا تا حدی در سطح جامعه رشد کرده که وقتی بیشتر مردم، اصطلاح اجتماعی (Social) را میشنوند، ناخودآگاه یاد شبکههای اجتماعی آنلاین میافتند.
رسانههای اجتماعی محبوبترین بخشهای فضای مجازی برای استفاده عموم هستند. از کودکان و نوجوانان گرفته تا مادر بزرگها، مدارس، شرکتهای دولتی، انجمنهای خیریه، برندهای تجاری و … سعی میکنند در رسانههای اجتماعی حضور پیدا کرده و ضمن تولید محتوا برای خود مخاطبان ثابتی دست و پا کنند. دلایل و نیازهای متنوع کاربران روز به روز بر رشد و دامنه گسترش رسانههای اجتماعی میافزاید. کاربران گوناگون در سطوح مختلف سنی، تحصیلی، فرهنگی و با جنسیت، نژاد و زبانهای متفاوت بر حسب علائق، اهداف، دلایل و نیازهای خود، طیف وسیعی از محتوا را تولید و یا بازنشر میکنند. در نتیجه استفاده و وابستگی به رسانههای اجتماعی رشدی روز افزون داشته و در زندگی کاربر جایگاه مشخصی پیدا خواهد کرد و پس از مدتی جزئی از سبک زندگی فردی و جمعی افراد جامعه خواهد شد.
شبکههای اجتماعی تغییرات بنیادین در سبک زندگی و فرهنگ جوامع مختلف ایجاد میکنند. این شبکههای میتوانند بر ادبیات افراد جامعه تأثیر بگذارند، پوشش آنها و همچنین روابط با جنس مخالف را دگرگون کنند. کاربران شبکههای اجتماعی از این شبکهها برای بیان رویدادهای زندگی خود، خاطرات، موقعیت اجتماعی و مانند اینها استفاده میکنند و یا از طریق به اشتراک گذاشتن افکار و عقایدشان با دیگران به گفتگو میپردازند و بدین ترتیب احساسات گوناگون خود را به گونهای تخلیه میکنند.
طی نظرسنجی که در روزهای ۱۷ تا ۲۰ مرداد ۱۴۰۰ در مقیاس ملی انجام شده است، میزان استفاده کاربران از رسانههای اجتماعی در روز، هفته و ماه مشخص شده و طبق آن فقط ۳.۱ درصد از کسانی که حداقل از یک رسانه اجتماعی استفاده می کنند، گفتهاند از واتس اپ اصلاً استفاده نمیکنند. اما ۴۴.۸ درصد در طول روز به طور مستمر از آن استفاده میکنند. اطلاعات این نظرسنجی با در نظر گرفتن جمعیت ۱۸ سال به بالای کل کشور و با تعداد نمونه ۱۵۷۰ نفر به شیوه مصاحبه تلفنی توسط یکی از مراکز افکار سنجی کشور گردآوری شده است.
زندگی در فضای مجازی
با این اوصاف درست است که شبکه های اجتماعی امروزه یکی از نیازهای اصلی زندگی و جامعه محسوب می شود و بدون حضور در این شبکه ها انگار کمبودی را احساس می کنیم، اما این ابزار نیز مانند دیگر موارد معایب و مزایایی دارد.
در مورد مزایای آن باید بگوییم اینترنت با ایجاد دسترسی بسیار آسان و هزینهٔ بسیار اندک برای برقراری ارتباط با مخاطبین بیشمار و بهرهبرداری از اطلاعات تمام نشدنی، یکی از بهترین راهها برای دستیابی به اطلاعاتی است که قصد رسیدن بدان را داریم.
دستیابی آسان به آخرین اطلاعات عمومی، تخصصی و حتی فوقِ تحصصی در زمینههای مختلف اعتقادی، اجتماعی، اقتصادی، هنری، فرهنگی، ورزشی و هر زمینهای دیگر که به صورت مقاله، کتاب، نرمافزار، رسانههای صوتی و تصویری و … در سطح جهان منتشر شده و میشود؛ ویژگی منحصر به فردی است که به جز اینترنت، نمیتوان تمامی آنها را در یکجا (و آن هم با سهولت) داشت.
همچنین امروزه وجود هزاران هزار ایدهی جذاب و متنوع تحت بستر اینترنت، موجب شده که این دنیای بسیار بزرگ به مکانی بسیار مناسب برای انواع تفریحات و سرگرمیها بدل شود. و حتی گاه بسیاری از تفریحات بسیار گرانقیمتی که در دنیای واقعی وجود دارد را میتوان بدون صرف هر گونه هزینه و به راحتی هر چه تمامتر بدست آورد.
علاوه بر این با وجود اینترنت و فضای مجازی، بین شما و تمام کالاهای موجود در دنیای اینترنت تنها چند ضربه انگشت، فاصله است. کافی است در این بستر، نام کالای مورد نیاز خود را در موتور جستجوی محبوبتان و یا به صورت مستقیم در وبسایت فروشگاهی مدرنظرتان تایپ کنید تا کمتر از چند ثانیه یک فهرست بلند برای شما پیدا شود.
از همین رو، با وجود تجارت الکترونیک دیگر نیازی نیست ساعتها رانندگی کنید و به امید یافتن مایحتاج خود کل شهر را زیر و رو کنید. فروشگاهها تمامی محصولاتی که شما لازم دارید در خود به صورت آنلاین عرضه میکنند و به جای ویترینها و سالنهای نمایش پر زرق و برق، انبارهای خود را گسترش میدهند.
جذابیت و تنوعِ بی حد و حصر در فضای مجازی، کاهش قابل توجه و بسیار مشهودِ هزینههای اقتصادی، اجتماعی، برداشتن کامل مرزهای جغرافیایی، سهولت بسیار زیاد در آشنایی با آداب و رسوم مختلف افزایش، امکان تحقیق و بررسیهای دقیقتر و جزئیتر در مسائل مختلف علمی، اعتقادی و … از دیگر مزایای استفاده از فضای مجازی است.
اعتیاد به شبکه های اجتماعی
اما تکنولوژی میتواند به همراه خود بیماریهای زیادی اعم بیماریهای جسمی و یا روحی و روانی را برای انسان به همراه داشته باشد.
هر چند استفاده بهینه، کنترلشده و هدفمند از فضای مجازی میتواند سلامت جسمانی و روانی افراد را ارتقاء دهد، ولی اگر محتوای شبکههای اجتماعی متناسب با سن مخاطب نباشد، یا اینکه افراد از فضای مجازی به شکل افراط گونه استفاده کنند به طوری که آنها به این شبکهها وابستگی روانی پیدا کنند، در این صورت شبکههای اجتماعی بر بهداشت و سلامت روان افراد اثر منفی میگذارد؛ که این اثر میتواند به شکل رفتارهای پرخاشگرانه، بیماریهای روانتنی، اضطراب، افسردگی، تحریکپذیری، زودرنجی، اختلال در خواب و اشتها و اُفت عملکرد تحصیلی و فردی بروز پیدا کند.
از بین رفتن حریم خصوصی یکی دیگراز معایب استفاده از فضای مجازی است.
حریم خصوصی محدوده معقولی است که فرد انتظار دارد از دسترس دیگری مصون بماند؛ اما ظهور و گسترش شبکههای اجتماعی و فضای مجازی که تا خصوصیترین بخشهای زندگی انسانها نیز نفوذ کرده است، این حریم را با مخاطرات جدی مواجه کرده است.
علاوه بر این دسترسی آسان و بدون هزینهی هر کس در فضای مجازی، امکان مخفیسازی هویت (بسیار بیشتر از دنیای واقعی)، امکان برقراری ارتباط از هر نقطهی جهان به نقطهای دیگر از جهان و … باعث شده تا وجود متجاوزان بسیار بیشتری، حریم خصوصی انسان را تهدید کند.
همچنین استفادهی بیش از حد از اینترنت میتواند همچون اعتیاد به مواد مخدر به طور قابل توجهی بر دیگر زمینههای زندگی مانند روابط، تحصیلات، کار، سلامتی و احساسات تاثیرگذار باشد. وقتی آنلاین میشوید معمولا مشغول بازی، چت کردن، خرید و چیزهای این چنینی میشوید و دیگر در فعالیتهای خارج از دنیای مجازی شرکت نمیکنید و به همین دلیل هم اعتیاد یا وابستگی به اینترنت مشکلی است که باید حواسمان به آن باشد.
عدم کنترل کامل بر محتوای ارائه شده از دیگر معایب فضای مجازی است.جامعه امروزی دچار معضلی به نام فضای مجازی شده که این فضا بدون کنترل و نظارت رها شده و امنیت و سلامت جامعه را تهدید میکند.
نکته واجد اهمیت و مورد تاکید متخصصان حوزه فناوری و شبکههای مجازی این است که جغرافیای واقعی همان نقاط مرزی است که هر کشوری باید تحت تسلط و کنترل دقیق خود داشته باشد، در حالی که با توجه به ماهیت دیجیتال و اینترنت، این گونه مرزبندی و تعریف جغرافیایی وجود ندارد.
در واقع میتوان فضای مجازی را یک جهان فرامرزی تصور کرد؛ با این حساب، همانگونه که تجربه گذشته در مورد ویدئو و ماهواره نشان داد. بنابراین همانطور که برای پیشگیری از آسیبهای فضای واقعی به دنبال راهکار هستیم، ناگزیر و باید برای فضای مجازی هم به فکر اتخاذ روشی برای ممانعت ظهور و وقوع آسیبهایی بس جدید بود.
اعتماد مردم به شبکه های بومی
اما یکی از موضوعات مهمی که با آن روبرو ایم عدم اعتماد مردم به پیام رسان ها داخلی است.تحلیلگران بر این عقیدهاند که درواقع یکی از مشکلات اساسی پیامرسانهای داخلی، عدم اعتماد و اطمینان کاربران نسبت به صیانت از حریم خصوصی است. برای کاربر پیامرسان، مهمترین مولفه، «اعتماد» بوده و لازم است تا حس اعتماد و امنیت را به کاربر داد، بهگونهای که بتواند با خیال راحت پیامها و تصاویر خود را به اشتراک بگذارد و نگران انتشار بدون اجازه آن نباشد. مصوبه شورای عالی فضای مجازی نیز بر اعتمادسازی و صیانت از حریم خصوصی افراد در پیامرسانهای داخلی که میتواند رونق این شبکهها را در میان کاربران ایرانی تضمین کنند، تاکید دارد.
البته علیرغم تمهیدات و تاکیدات انجامشده، کماکان موضوع حفاظت از اطلاعات مردم در شبکههای اجتماعی از جمله موضوعاتی است که بسیار مورد توجه قرار گرفته، تا جایی که رهبر معظم انقلاب نیز بر لزوم حفظ امنیت حریم داخلی افراد در فضای مجازی تأکید و تعرض به آن را «حرام شرعی» عنوان کردند.
از طرفی کاربر نیز باید بداند اگر با مشکل و چالشی در این پیامرسانها مواجه شد و یا اطلاعات وی بدون اجازه منتشر شد، با کدام قانون و مرجع قانونی میتواند برای استیفای حقوق خود اقدام کند. اما هنوز به کاربر داخلی این حس منتقل نشده که پیامرسانهای داخلی موظف به رعایت موارد قانونی بوده و مراجع مطمئنی نیز برای رسیدگی وجود دارد. بدیهی است پیامرسانها نیز مهمترین دلیل برای حفظ حیات خود را مشتریمداری میدانند که این موضوع هم بر جلب اعتماد، بنا نهاده میشود.
بنابراین شورای عالی فضای مجازی کشور بیشترین تمرکز خود را بر ساماندهی فضای مجازی بر اساس سند الزامات شبکه ملی اطلاعات، مدیریت و امنیت فضای مجازی معطوف کرده است. در این طرح مقوله امنیت شامل امنیت کاربر، امنیت سرور و امنیت ارتباطات، از موضوعات مهمی است که مورد توجه قرار گرفته، زیرا امنیت در مقابل هک و دستبرد اطلاعاتی، شکستن حریم خصوصی افراد و انتشار اطلاعات مربوط به افراد میتواند باعث ناامنی روانی و اجتماعی شده و پیامدهای جبرانناپذیری را به همراه داشته باشد. در همین راستا سند حمایت از موضوع «داده» که این موضوع را قانونی و لازمالاجرا میکند نیز تهیه شده و در دستور کار شورای عالی فضای مجازی قراردارد، اما هنوز مصوب نشده است.