خبرگزاری رضوی- محیا ذوالفقاری؛ ترم تحصیلی گذشته دانشگاه ها، برای دانشجویان، اساتید و همه افرادی که به نوعی به دانشگاه ها ارتباط پیدا می کردند، همانند رویایی گذشت، رویایی که به فراخور برای افراد مختلف شیرین یا تلخ پایان یافت.

شیوع ویروس کرونا و عواقب ناشی از آن در جهان مدتی تمامی کره خاکی را ناچار به قرنطینه های خانگی شدید و سختی کرد که هنوز هم با اختلافی در شدت آن در کشور های مختلف پابرجا است. آنچه که امروز مسلم است، مسکن گزیدن این ويروس ناخوانده تا مدتی نامعلوم و بعضا طولانی در کشورمان است.

تغییر سبک آموزش

اما صرف نظر از تمامی رخدادهای غیر مترقبه ای که مسبب همگی آن ها شیوع کویید-19 است، تغییر روش آموزش و تعطیلی مراکز علمی در کشور، شوکی بود که جامعه آموزشی را به شدت تحت تاثیر قرار داد،اما واقعیت این است که آموزش مجازی رخدادی بدیع و تازه در عرصه آموزشی نبوده است و همانطور که می دانیم همزمان با پیشرفت تکنولوژی و فراگیری استفاده از وسایل الکترونیکی، استفاده از آن ها به عنوان منبعی برای آموزش مد نظر بوده که طی سال های گذشته مراکز آموزشی زیادی در سراسر جهان در تلاش برای تامین زیر ساخت آموزش هوشمند بوده اند و کشورهای زیادی در این امر تا حد زیادی موفق عمل کرده اند، اما تمام این قدم ها در گام های ابتدایی خود به سر می بردند که کویید-19 در امر آموزش نیز همانند دیگر حوزه ها جهان را با شوکی عظیم مواجه کرد.

در مدارس و دانشگاه کشورمان نیز با شیوع کویید-19، آموزش مجازی به مهمی تبدیل شد که ظاهرا تنها راه تعطیل نکردن آموزش در این روزها است؛ اما به گفته رئیس مرکز آموزش های الکترونیکی دانشگاه فردوسی مشهد، این نوع از آموزش تحت عنوان «آموزش مجازی» سابقه ای 10 ساله در این دانشگاه دارد و سال های زیادی است که این رخداد قدم به قدم در حال طی شدن بوده است.

سعید ابریشمی در همین رابطه به خبرنگار خبرگزاری رضوی می گوید: دانشگاه فردوسی مشهد از سال 82 مرکزی با نام «کارگروه آموزش الکترونیکی» داشته است که نخست آموزش مجازی را در قالب کمک درسی و سپس دروس عمومی را به شکل مجازی برگزار کرده است.

وی ادامه می دهد: اما از سال 90 "آموزش مجازی" در دانشگاه شکلی رسمی تر به خود گرفت و موفق شدیم در 9 رشته مانند کامپیوتر و زبان انگلیسی دانشجویان را به صورت مجازی پذیرش کرده و تمامی کلاس هایشان را در بستر مجازی برگزار کنیم؛ این تجربه اساسی موجب شد که کارشناسان ما در مرکز "فاوا" دانشگاه، تجربه کافی از آموزش مجازی را داشته باشند.

آمادگی برای آموزش مجازی

ابریشمی با تاکید بر اینکه دانشگاه فردوسی در مواجهه با الکترونیکی شدن آموزش ها آمادگی کافی را داشته است، می گوید : کارشناسان ما در مرکز "فاوا" دانشگاه با شیوع ویروس کرونا و الکترونیکی شدن آمادگی و تجربه مورد نیاز را داشتند اما با توجه به حجم بالای دانشجویانی که باید از این بسترها استفاده می کردند، بلافاصله پنج سرور جدید در این مرکز راه اندازی شد؛ سخت افزارها را هم اکنون مرکز فاوا در اختیارمان قرار داده است اما در تلاش برای خرید سرور های جدید هستیم.

وی همچنین با اشاره به برگزاری آزمون آزمایشی همزمان برای بررسی توان سرورهای دانشگاه تاکید می کند : به منظور جلوگیری از بروز مشکل با همکاری دانشجویان آزمونی آزمایشی را برگزار کردیم تا بتوانیم مشکلات موجود در زمان پیک و فشار را بیابیم و خوشبختانه از ساعت 10 شروع امتحانات ما دیگر با هیچ مشکلی مواجه نشدیم

 

استادیار گروه کامپیوتر دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه برای آموزش های الکترونیک دانشگاه 10 سال است که از بستر هایی مانند "ادوبی کانکت" استفاده می شود، اضافه می کند : مشکل اصلی ما در آموزش مجازی در ترمي که گذشت سخت افزار ها یا نرم افزار ها نبودند، بلکه عدم آشنایی اساتید و دانشجویان با سبک یادگیری الکترونیک بود.

 

در مواجهه با آموزش مجازی مشکلات متعددی وجود داشت که در گام نخست امکان دسترسی به اینترنت بود که برای همه جامعه دانشجویی فراهم نبود و در مقابل آن اساتید با تجربه و کارکشته ای بودند که در طی سال های طولانی تدریس خود با کامپیوتر و وسایل الکترونیکی آشنایی چندانی نداشتند؛ علاوه بر این ها اساسا نحوه درس دادن و درس خواندن در بستر های مجازی، امتحانات، ارزشیابی ها و مسائلی از این دست همگی مشکلات عدیده ای را در ترمی که گذشت برای دانشجویان و اساتید ایجاد کرد که برخی له و برخی علیه دانشجویان تمام شد، اما ابریشمی در این خصوص با اشاره روش "یادگیری معکوس"، می گوید: نمی توان آموزش حضوری را در بستر مجازی محقق کرد، چراکه آموزش مجازی نیز شیوه های مخصوص به خود را دارد و تلاش برای آموزش حضوری در بستر مجازی، یادگیری را ناقص و حتی منحل خواهد کرد.

وی ادامه می دهد: یادگیری معکوس سبکی از تدریس است که یادگیری را منوط بهضبط و تهیه ویدئو های تدریس هر جلسه توسط اساتید، مطالعه و بررسی آن ها توسط دانشجویان و نهایتا برگزاری کلاس می داند؛ اما نکته مهم این است که در این روش زمانی که برای برگزاری کلاس صرف می شود، به کارهای سطح بالاتری اختصاص داده می شود چراکه مرحله نخست آموزش در قالب ویدئو ها انجام شده و حال زمان کافی برای رفع اشکالات، حل نمونه سوالات و بحث و بررسی پیرامون موضوعات مختلف وجود خواهد داشت.

رئیس مرکز آموزش های الکترونیکی دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه به اشاره به سه ویژگی اصلی آموزش های الکترونیکی، می افزاید: محتوا محور، فعالیت محور و دانشجو محور بودن سه ویژگی اصلی آموزش الکترونیکی است. نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که مقصود از محتوا تدریس است نه تهیه جزوه یا پی دی اف صرف از مباحث.

 

ابریشمی ضمن تاکید بر اینکه در آموزش مجازی برخلاف حضوری کار دانشجویان ده برابر اساتید باید باشد، ابراز می کند: متاسفانه در ترمی که گذشت صرف نظر از مشکلات دیگر، عدم همکاری و فعالیت دانشجویان در تحقق آموزش مجازی را شاهد بودیم چراکه سبک ساده و راحت آموزش حضوری، که استاد محور است، را در آموزش مجازی هم ترجیح می دادند 

و این موضوع سبب می شد تا مضرات هردو روش در هم جمع شوند.

علاوه بر این نکته دیگری که در این روش باید مد نظر باشد، ارزشیابی مستمر دانشجویان است، در این خصوص نیز با عنایت به اینکه در این ترم برداشت ها بر این بود که این پاندمی دیری نخواهد داشت و به زودی به شرایط عادی باز می گردیم، این مهم نیز به اندازه کافی جدی گرفته نشد هرچند که در این میان اساتید زیادی بودند که تمامی نکات را رعایت کرده و در این شرایط آرامشی نسبی برای خود و دانشجویان برقرار کردند.

 

وی در پاسخ به نگرانی هایی که برای ترم تحصیلی آینده برای دانشجویان وجود دارد توضیح داده و اضافه می کند : برای ترم تحصیلی آینده با توجه به اینکه کاملا به شکل مجازی خواهد بود، شیوه نامه ای 40 صفحه ای تبیین شده است که در قالب کتابچه ای در اختیار اساتید قرار داده می شود و به طور کامل آنچه که باید در آموزش مجازی مورد توجه قرار گیرد توضیح داده شده. علاوه بر این اساتید باید در نظر داشته باشند که در ترم آینده پایان ترم ها نمی توانند بیش از پنج نمره از مجموع 20 نمره را به خود اختصاص دهند.

 

استادیار گروه کامپیوتر دانشگاه فردوسی مشهد با تاکید بر استفاده بستر های الکترونیکی به منظور ارتباط با اساتید، می گوید: اساتید باید همانند شرایط حضوری پاسخگوی دانشجویان باشد، حال این پاسخگویی می توانند از هر درگاهی که مد نظرشان است صورت گیرد. دانشجویان نیز باید اهتمام داشته باشند که هرگونه عدم پاسخگویی یا اشکال که توسط اساتید حل و فصل نشود، از طریق مدیر گروه و درجه های بالاتر توسط معاون آموزشی پیگیری خواهد شد و هرگونه مشکلی را با خیال راحت از پیگیری می توانند به مراجع مرتبط اعلام کنند. البته با توجه به تجربه ای که در ترم گذشته به دست آمده است، این ترم با مشکلات کمتری مواجه خواهیم بود.

امیدواریم که شرایط این بیماری هرچه زودتر پایان یابد، اما آموزش مجازی مسئله ای است که همواره در دستورکار ما قرار داشته و پاندمی کویید-19 محرکی برای ادامه و ارتقا این نوع از آموزش تلقی و در حقیقت شروعی برای تحقق یکی از نیاز های اساسی آموزش در دنیا امروز است.

علاوه بر آنچه بیان شد، آنچه که در نگاه اساتید و دانشجویان نیز رخ داده است حائز اهمیت است. چندی قبل خبرهای نظیر وجود افرادی تحت عنوان پشتیبان های امتحانات یا افرادی که به طور گسترده در امتحانات مجازی از روش های تقلب استفاده می کردند در رسانه ها شنیده شد که در ادامه نیز واکنش جدی دست‌اندرکاران و مسولین مرتبط را همراه داشت و بیان شد که با متقلبان و متخلفان برخورد جدی خواهد شد؛ بنابراین این بستر جدید جدا از بحث روش های تدریس نگرانی های زیادی را برای جلوگیری از گسترش تقلب در امتحانات ایجاد می کرد که دو نتیجه متفاوت را در اختیار دانشجویان قرار می داد، یا این بستر موقعیتی را برای دریافت نمرات بهتر فراهم می کرد یا امتحانات آن چنان با سختی های مختلف برگزار می شدند که با داشتن بیشترین درک از درس مربوطه نتیجه معمولی به دست می آمد که هر دو این ها غیر قابل انتظار بودند. گرچه اساتید زیادی بودند که با استفاده از روش های صحیح توانستند نتیجه خوشایندی را هم برای خودشان هم برای دانشجویان فراهم کنند، اما به طور کلی این موضوع استدلالی بر سخت گیری برخی از اساتید و در مقابل سوء استفاده برخی از دانشجویان را فراهم کرد که با توجه به آنچه در خصوص آموزش مجازی صحيح و کارآمد گفتیم، اجرایی کردن آن نیاز به سخت گیری های شدید و در مقابل نیاز به تقلب را نیز منحل خواهد کرد.

 

کاستی ها و مشکلات دانشجویان گفتیم اما آنچه بر اساتید در مواجهه با آموزش مجازی گذشته نیز، روی دیگر موضوع حساس آموزش است.

رئیس گروه شناسایی و هدایت استعدادهای برتر دانشگاه فردوسی مشهد و عضو هیات علمی گروه مهندسی مواد و متالورژی دانشگاه فردوسی، که مطابق گفته دانشجویان این رشته از اساتید موفق در عملی کردن مبانی آموزش مجازی بوده است، در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری رضوی تصریح می کند: با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی تمامی آموزش های حضوری در سراسر جهان، شوک بزرگی را برای جامعه علمی به وجود آورد و ترم گذشته دانشگاه ها را تبدیل به ترمی ضعیف کرد؛ عموم دانشگاه ها در سراسر جهان از آن جهت که خودشان را برای این شکل از زندگی مهیا نکرده بودند دچار آشفتگی شدند.

مصطفی میرجلیلی،با اشاره به برخی مشکلاتی که اساتید در این ترم با آن مواجه بودند می گوید: ممکن است بسیاری از روش هایی که اساتید در این ترم تحصیلی به کار گرفته اند، در حقیقت مردود باشد، اما چاره دیگری وجود نداشته است. اما برای ترم آینده انتظار داریم همه اساتید به طور کامل برای این نوع از تدریس خودشان را اماده کنند.

وی نیز معتقد است که یادگیری معکوس و محتوا سازی روشی مفید برای آموزش است که حتی استفاده از ان در آموزش حضوری نیز نتایج مثبتی را در بر خواهد داشت و می افزاید: اگر محتوا سازی توسط اساتید انجام شود ، آموزش پیش از ورود به کلاس رخ می دهد و فضای مناسب تری در کلاس برای انتقال مفاهیم ایجاد خواهد شد.

به طور کلی آنچه که در ماه های گذشته تحت عنوان اموزش الکترونیک رخ داده است ، تجربه ای مثبت و منفی را برای تمامی افراد درگیر با آموزش ایجاد کرده است که در آینده با رفع مشکلات و نواقص آن این امکان را دارد که هرچه کامل تر در سراسر جهان جایگاه خود را بیابد ، اما همچنان این سوال اصلی که " آیا آموزش مجازی می تواند گزینه اصلی جایگزینی با آموزش حضوری باشد یا نه ؟" برای بسیاری بی پاسخ باقی مانده است .