حجت‌الاسلام عبدالکریم بهجت‌پور بیان کرد:
تفاوت بین تلاوت و قرائت قرآن چیست؟
به گزارش پایگاه خبری رضوی، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، صاحب تفسیر تنزیلی همگام با وحی و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در ادامه سلسله مباحث تفسیری خود که در حرم مطهر حضرت معصومه(س) در حال برگزاری است، به تفسیر سوره مبارکه علق پرداخت.
بهجت‌پور با بیان اینکه در این روزها صهیونیست‌ها در لبنان و غزه دست به جنایات فجیعی می‌زنند، گفت: رژیم صهیونی خوی وحشی‌گری خود را نشان دادند؛ این وعده الهی است که فرمود جریان کفر باید جمع شود و خود را نشان دهد ولی سرانجام آن نابودی است؛ در سوره علق فرمود: ما ناصیه(پیشانی)آنان را می‌گیریم و به وسط میدان می‌آوریم(و آن‌ها باید خوی وحشی‌گری خود را نشان دهند) سپس ما آنان را نابود خواهیم کرد. امیدواریم این وعده الهی محقق شود و جبهه مقاومت از این آزمون آخرالزمانی سربلند بیرون بیاید.( كَلَّا لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ لَنَسْفَعًا بِالنَّاصِيَةِ )
وی به آیه بسمله اشاره کرد و افزود: در مورد این آیه گفته شده است که هر «بسم الله» برای همان سوره است که البته باید از جهت فقهی استدلال لازم برای آن بیان شود. در مورد «ب» آن را استعانت و یا ابتدائیت گفته‌اند؛ وقتی سخن از استعانت است که گوینده بسم الله ما باشیم ولی وقتی خداوند بسم الله بگوید بحث استعانت مطرح نیست بلکه ابتداء است؛ دو معنا برای اسم وجود دارد؛ یکی نشانه و علامت و دیگری علو و برتری است و معمولاً مفسران ابتداء به برتری و علو را در معنای اسم به کار می‌برند.
بهجت‌پور بیان کرد: الله هم در اصل مستجمع همه صفات الهی است یعنی وقتی همه صفات خدا یکجا جمع شوند، تجلی آن در الله است. رحمان هم صفتی دلیل بر مبالغه است یعنی خداوند همه موجوداتی را که خلق کرده است وارد رحمت عام خود می‌کند ولو اینکه انسان کافر یا مؤمن باشد و البته شامل همه موجودات هم می‌شود.
بهجت‌پور بیان کرد: رحیم هم صفت مشبهه و دلیل پایداری و دوام رحمت الهی است؛ برخی گفته‌اند خداوند رحمان دنیا و رحیم آخرت است که این تعبیر خیلی قابل دفاع نیست زیرا خدا هم در دنیا و هم آخرت رحمان و رحیم است و حتی بین رحمانیت خدا نسبت به مؤمنین در همین دنیا با رحمانیتش نسبت به کفار تفاوت می‌گذارد. خداوند همچنین رحمت خاص دارد که بر مریم(س) و زکریا(ع) و یوسف(ع) وارد کرد؛ در عین اینکه خدا رحمان نسبت به انبوه مخلوقات است، نسبت به بندگانی که وظیفه بندگی را به صورت خاص ادا کنند، رحمت ویژه دارد.
دیدگاه علامه طباطبایی درباره غرض سوره
مفسر قرآن کریم با بیان اینکه علامه طباطبایی می‌گوید یک سوره اغراض مختلفی دارد، افزود: مثلاً در سوره بقره چون اولین سوره نازله مدنی است و بناست آغازی بر شکل‌گیری جامعه اسلامی باشد مردم را به سه دسته متقین، کافران و منافقان تقسیم‌بندی می‌کند و قصد دارد جریان متقین را راهبری کند لذا اولین بحث این است که مراقبت کنید میثاق‌شکنی نشود و توضیح می‌دهد که گاهی فرد، گاهی خانواده و گاهی جامعه از میثاق‌ها مراقبت نمی‌کند مانند بنی‌اسرائیل.
استاد حوزه اظهار کرد: بعد از این توضیحات حدود ۳۱ دستورالعمل اجتماعی بیان می‌کند که پایه شکل‌گیری جامعه دینی است لذا این سوره یک غرض کلی دارد ولی به طرح موضوعات مختلف پرداخته است که البته این بحث نیازمند کنکاش است زیرا کسانی چون سیدقطب که یک غرض محوری برای سوره تعریف می‌کنند در توضیح آن معمولاً با اشکال روبرو شده‌اند.
صاحب تفسیر تنزیلی قرآن کریم با بیان اینکه علامه طباطبایی اسم در بسمله را به عنوان نشانه در نظر گرفته است تا به بندگان هم ادب شروع با نام خدا را در اعمال و گفتار و رفتارشان بیاموزد، افزود: البته می‌توان این موضوع را استفاده کرد ولی بسمله صرفاً برای این منظور نیست. ما معتقدیم که در تفسیر تنزیلی باید پیام‌هایی فراتر از الفاظ استنباط و بیان شود یعنی مراد مستقیم باید تبیین شود تا مسیر گفتار از مسیر اصلی سخن دور و گرفتار فراتفسیرها نشود.
بهجت‌پور افزود: آیه اول ترکیبی از بسمله و اقرأ باسم ربک الذی خلق است یعنی هر دو را یک آیه دانسته‌اند که شماره‌گذاری آیات سلیقه قاریان مختلف در شهرهای مختلف بوده است و ما براساس شماره‌گذاری کوفیان سخن می‌گوییم. در روایت داریم که برخی عظمت سوره یعنی بسمله را سرقت کرده‌اند لذا ما شیعیان بسم الله هر سوره را برای خود آن سوره می‌دانیم و وارد شده است که بسم الله را بلند بگوییم. یکی از دلایلی که امام عسکری(ع) بر جهر به بسمله تأکید دارند موضع‌گیری ما در برابر این سرقت است.
تفاوت تلاوت و قرائت
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با تأکید بر اینکه در مورد اقرأ و قرائت گفته شده است جمع‌کردن یکسری کلمات و حروف و آیات در کنار یکدیگر است و حتی نگاه با چشم و شنیدن هم شامل آن می‌شود، اظهار کرد: در لغت هر نوع جمع یعنی چه خواندن از روی نوشتن و استماع و ... را شامل قرائت می‌دانند. واژه اقرأ سه برداشت را متحمل می‌شود؛ یعنی پیامبر(ص) وقتی مأمور به قرائت می‌شود به معنای این است که نوشته‌ای را با چشم‌خواندن یا گوش‌دادن یا تلفظ بر خود و دیگران. تلاوت با قرائت تفاوت دارد؛ تلاوت اشاره به خواندنی است که مخاطب وظیفه خود را بداند و به آن عمل کند؛ در این سوره چون آغاز رسالت است بحث از اقرأ است نه تلاوت یعنی فقط باید معارف بر مردم خوانده شود تا یاد بگیرند.
بهجت‌پور تصریح کرد: در برخی تفاسیر اقْرَأْ بِاسْمِ َ را گفته‌اند کار خودت را با نام خدا شروع کن و به نام پروردگارت بخوان ولی در اینجا سخن از خواندن به نام «رب» است نه الله لذا نباید این نوع تفسیر و معنا شود که غالباً در تفاسیر کهن به خطا این طور گفته‌اند. همانطور که گفته شد اسم دو معنا دارد و باید ببینیم در اینجا کدام معنا غلبه دارد؛ واژه بعدی رب است که گاهی آن را از ریشه «رب» و گاهی «ربو» می‌دانند؛ راغب رب را پروراندن چیزی تا رسیدن به کمال می‌داند یعنی معنای پرورش برای آن در نظر گرفته است لذا پروردگار به معنای پرورش‌دهنده است. اگر از ریشه ربو باشد به معنای افزودن و بلندی است و هم معنا با ربا است.
استاد حوزه علمیه با بیان اینکه در این آیه به معنای مالک است و برای اینکه واژه رشد هم در آن باشد می‌گویند مالکی است که رشددهنده و پرورش‌دهنده است لذا در ربو خصوصیت مالکیت مقدم بر پرورش است، تصریح کرد: مربی پرورشی پرورش‌دهنده هست ولی مالکیت ندارد ولی در مورد خدا او پروردگاری است که تربیت می‌کند و مالکیت هم دارد. دعوای انبیاء با مخالفان هم بر سر ربوبیت بود زیرا نمرود و فرعون و ... خود را رب اعلی می‌دانستند یعنی اختیار مردم و جهان در دست ما هست و ما صاحب جهان هستیم. ربوبیت به معنای صاحب و مالک مهم است و به معنای پرورش در درجه بعدی اهمیت قرار دارد.
