معیارهای ازدواج موفق در فرهنگ رضوی
به گزارش خبرگزاری رضوی، خانواده یکی از نظام های اولیه جوامع بشری است که با وجود تحولات اساسی، در اهداف و کارکردهای خود ثابت مانده است و هنوز در همه جوامع اهمیت اساسی دارد.
از نظر ظاهری کوچک ترین واحد اجتماع به شمار می آید ولی از جهت اهمیت و ارزش، اساس و پایه و به عبارتی هسته مرکزی اجتماع می باشد. خانواده، مناسب ترین نظام برای تأمین نیازهای مادی، روانی و معنوی بشر است و بهترین بستر را برای تأمین امنیت و آرامش روانی اعضاء پرورش نسل جدید و اجتماعی کردن فرزندان و برآورده ساختن نیازهای عاطفی افراد فراهم می کند.
امام رضا (علیه السلام) در ضرورت تشکیل خانواده فرموده است؛ زنی از امام باقر (علیه السلام) پرسید: خدا کارت را سامان بخشد، مسن زنی امنیه (زن منزوی) هستم، امام فرمود: منظور از تبتل چیست؟ جواب داد: به این معنی است که هرگز ازدواج نخواهم کرد. امام پرسید: چرا؟ او گفت: میخواهم با این کار فضیلت و منزلتی به دست آورم. امام فرمود: از این تصمیم باز گرد اگر بی همسری فضیلت بود، فاطمه (س) به آن شایسته تر از تو بود.
در اسلام پیوند زناشویی، از نشانه های قدرت و حکمت الهی مطرح شده است که با مودت و رحمت کانون خانواده را استواری می بخشد. عبدالله مغیرة می گوید: روزی خدمت امام (علیه السلام) بودم که حضرت فرمود: شخصی نزد امام باقر (علیه السلام) رفت؛ امام (علیه السلام) به او فرمود: زن داری؟ گفت: خیر، حضرت فرمود: اگر همه دنیا مال من باشد، باز دوست ندارم حتی برای یک شب زن و فرزند نداشته باشم.
خانواده: تجلی گاه مودت و رحمت از دیدگاه قرآن
از دیدگاه قرآن، اصولا خلقت انسان ها جفت جفت است. هیچ مرد و هیج تر نیست که برای او جفتی خلق نشده باشند. این ها به حسب قطرت خود، در پی یافتن جفت خود کوشش و تلاش می کنند و هرکدام با تاکتیک مخصوص خود، این وظیفه قصری را انجام می دهند. مرد با تاکیک مردانه خود و ران با تاکتیک زنانه خود و سرانجام هم دیگر را می یابند و کامل می کنند. منطق قرآن در این باره چنین است:«وَ مِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ». یکی از آیات قدرت خداوند این است که برای شما از جنس خودتان همسر آفرید تا وسیله سکون و آرامش شما باشد او در میان شما دوستی و رحمت قرار داده است.
علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می گوید: معنایش این است: برای این که به شما نفع برساند، از جنس خودتان روج آفرید. آری هر یک از مرد و زن بدون دیگری ناقص اند و مرد با وجود زن و زن با وجود مرد تکمیل می شوند و با مودت و محبتی که خداوند میان این دو قرار داده است، زمینه مناسبی برای تربیت فرزندان فراهم می شود. این دو عامل آنها را وادار می سازد تا در حفظ و حراست، تغذیه، نیاس، منزل و به طور کلی تریت یکدیگر بکوشند و به این تربیت نسل بشر مقطع نگردد.
با دقت در تعبیر (لتسکنوا الیها)، معلوم می شود که هدف از ازدواج، سکونت و آرامش است؛ به این معنا که همسران مایه آرامش اند؛ سکون و آرامش مطرح شده هم از نظر جسمی و روحی و هم از نظر فردی و اجتماعی است.
بدین ترتیب، رفع نیاز جنسی با عوامل دیگر، در تشکیل خانواده، اصل نیستند؛ اصل این است که محیط پر از صفای خانواده، تجلی گاه مودت و رحمت زن و مرد به یکدیگر و وسیله سکون و آرامش آنها باشد. به همین جهت اگر زن و مرد در انتخاب همسر، به این اصل اساسی و مهم توجه نداشته باشند و حقیقتا درصدد یافتن وسیله سکون و آرامش بر نیایندو خانواده ای تشکیل ندهند که تجلی گاه مودت و رحمت باشد، ناکام می مانند و خوشبختی و آرامش را نمی بیشتند.
عشق هایی کز پی رنگی بود
عشق نبود عاقبت ننگی بود
آمیزش جنسی و فرزند دار شدن و زیبایی های ظاهری، به خودی خود امری جسمانی و بدنی هستند و نباید آمیزش روحها و نیازی که روان زن و مرد به یکدیگر دارند، از نفر محو گردد.
در محیط خانواده، اگر فقط روابط جسمی و واکنش های فیزیکی مطرح باشد و بس، زوج ها سرگردان می مانند و در تمام عمر در حسرت ناکامی می سوزند و می سازند و بی تردید، هرگاه روحها ناکام و حسرت زده باشند، جسمها نیز آرامش نخواهند داشت.
ازدواج
نیاز به ایجاد روابط انسانی یکی از نیازهای عاطفی انسان است. ازدواج صمیمی ترین نوع رابطه در پاسخ به تمام نیازها، اعم از مبادی و معنوی است و یکی از مراحل تکامل انسان محسوب می شود. ازدواج پیمان مقدمی است که در میان تمام اقوام و ملل و در تمام زمان ها و مکان ها وجود داشته است، ازدواج رابطه دیرپایی است که در آن، زن و مرد زندگی مشترکی را آغاز می کنند و پیمان می بندند که مصاحب و بار و غمخوار یکدیگر باشند، همدیگر و خوشبخت کنند، به یکدیگر عشق ورزند و به تنهایی خویش پایان دهند. از دید محققان علوم انسانی ازدواج فرآیندی از تعامل بین زن و مرد است که تحت شرایط و مراسم قانونی شرعی و عرفی برگزار می شود و عمل آن مورد پذیرش شرع، قوانین و تشکیلات اجتماعی میباشد.
«ازدواج عملی است که پیوند بین دو جنس مخالف را بر پایه روابط پایا، موجب می شود» خانواده، مهم ترین نهاد اجتماعی و کوچکترین هسته جامعه است و اساس خانواده، ازدواج است. از دیدگاه قرآن، اصل زوجیت اهمیت دارد و امر ازدواج مطابق نظم و حساب خاص و شرایط دقیق انجام می گیرد و این حقیقتی است که خداوند در چند جای قرآن کریم بیان فرموده است: «وَ هُوَ الَّذِی مَدَّ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ فِیهَا رَوَاسِیَ وَ أَنْهَارًا وَ مِنْ کُلِّ الثَّمَرَاتِ جَعَلَ فِیهَا زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ»؛ «أَوَلَمْ یَرَوْا إِلَى الْأَرْضِ کَمْ أَنْبَتْنَا فِیهَا مِنْ کُلِّ زَوْجٍ کَرِیمٍ»، «خَلَقَ السَّمَاوَاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا وَ أَلْقَى فِی الْأَرْضِ رَوَاسِیَ أَنْ تَمِیدَ بِکُمْ وَ بَثَّ فِیهَا مِنْ کُلِّ دَابَّةٍ وَ أَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنْبَتْنَا فِیهَا مِنْ کُلِّ زَوْجٍ کَرِیمٍ».
فرد مطلق که هیچ نوع ترکیبی در آن نیست، فقط خداست (او خالق جهان و یکتای بی همتاست) و دوگانگی از ویژگی های مخلوقات است. در احادیثی که از امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) وارد شده است، به این حقیقت اشاره شده است که (بمضادته بین الأشیاء عرف ان لا ضد له، بمقارنته بین الأشیاء عرف أن لا قرین له ، ضاد النور بالظلمة، و الیل بالیلل، و الخشن باللین، و الصرد بالحرور، مولفا بین متعادیاتها مفرقا بین متدانیاتها، داله بتفریقها على مفرقها، و بناء لیفها على مولفها، وذلک قوله: «وَ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَیْنِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ».
شرایط ازدواج موفق و بادوام در کلام امام رضا (ع)
درباره شناخت رمان صحیح برای ازدواج، امام رضا (علیه السلام) می فرماید: جبرئیل به محضر مبارک رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شرفیاب شد و عرض کرد: دختران شما همانند میوه درخت هستند. هرگاه میوه درخت رسید، جاره ای جز چیدن آن نیست و دختران وقتی که به آن حد رسید چنان که زنان دیگر آن موقعیت را دریافته اند، چاره ای جز اختیار کردن شوهر ندارند.
آشنایی کافی با فلسفه و هدف ازدواج
امام رضا (علیه السلام) فرمود: اگر درباره ازدواج دستوری از خدا و پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هم صادر نشده بود، همان فواید (اجتماعی) که خدا در آن نهاده است، از قبیل نیکی با خویشان و پیوند با بیگانگان کافی بود که خردمند صاحبدل را بدان ترغیب کند و عاقل درست اندیش به آن بشتابد.
آگاهی و آزادی در انتخاب همسر (بلوغ روانی)
از دیدگاه امام هشتم (علیه السلام) مبنای ازدواج موفق است که باید براساس رضایت و تمایل دختر و پسر استوار باشد تا زندگی مشترک دوام یابد. همچنین آن حضرت، أعمال نام پدر در امر ازدواج دختر یا هرگونه باج ستائی در این زمینه را غیر مشروع و ناروا معرفی فرموده است.
بررسی همه جانبه از طریق مشورت با افراد مجرب و کارآزموده
امام هشتم (علیه السلام) از پدرانش و ایشان از حضرت علی (علیه السلام) روایت کرده است که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) خطاب به حضرت علی (علیه السلام) فرمود: با فرد ترسو مشورت نکن؛ زیرا راه گشایش و آسانی را برایت تنگ می کند و بدین وسیله تو را از انجام کارهای مهم باز می دارد؛ با فرد بخیل مشورت نکن و چون تو را از هدفت باز می دارد؛ با فرد حریص مشورت نکن؛ زیرا او برای جمع آوری ثروت با کسب مقام، ستمگری را در نظرت جلوه می دهد، بدان که ترس و بخل و حرص نهادهایی هستند که ریشه آن ها بدبینی به خداوند است. لذا در امر ازدواج نیز لازم است با افرادی که ترسو، بخیل و حریص نباشند، مشورت شود تا ثمره آن به پشیمانی نباشد.
امام رضا (علیه السلام) می فرماید: قبل از این که کاری را شروع کنید در اطراف آن نیک تأمل کن تا تو را از پشیمانی نگه دارد. بنابراین، عقل و برهان چنین قضاوت می کند که درباره همسر آینده باید بررسی هایی به عمل آورد. از این جهت حضرت امام رضا (علیه السلام) فرموده است: «النکاح رق فاذا انکح احدکم ولیده فقد ارقها فلینظر أحدکم لمن یرق کریمته»، بر اساس این روایت نورانیه کسی که دختر خویش را شوهر می دهد، در واقع او را از حوزه اختیار خویش بیرون می آورد و در اختیار دیگری قرار می دهد. بنابراین باید خانواده ها بررسی کنند که دختر خویش را به چه کسی می دهند و پاره حیات خود و محصول عمری تلاش و تربیت خویشتن را به دست چه فردی می سپارند.
استخاره
امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) می فرماید: هرگاه خواستی ازدواج کنی، از خدا خیر بخواه سپس اقدام کن. دو رکعت نماز بگزار و دست ها را به درگاه خدا بردار و بگو: خداوندا! من در اندیشه زناشویی ام؛ همسری برایم فراهم کن که از نظر اندام، اخلاقی، پاکدامنی، نگهداری مالی، حفظ آبروی شوهر زیبایی و فرزندآوری سرآمد زنان باشد.
تعیین مهریه
حضرت رضا(علیه السلام) از پدران بزرگوارش از رسول خدا(علیه السلام) روایت کرده است که خداوند متعال هر گناهی را مورد آمرزش قرار می دهد، مگر گناه انگار مهر زن یا غصب دستمزد آجر با فروش انسان آزاد: «ان الله تعالى غافر کل ذنب الا من جحد مهرا أو اغتصب أجیرا اجرته او باع رجلا حرا».
کفویت (تناسب فکری و روحی طرفین)
ابو جوید غلام حضرت رضا (علیه السلام)گوید: رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بر فراز منبر رفت و برای مردم خطبه خواند و اوامر خداوند را به آنان رسانید. مردم از پیغمبر (صلی الله علیه وآ له و سلم) پرسیدند: دختران خود را به چه افرادی تزویج کنیم؟ فرمود به کسانی که با آنان کفو هستند و سپس فرمود: مؤمنان با یکدیگر کفو هستند.
ایمان
امام رضا (علیه السلام) فرمود: هرگاه خواستگاری آمد که دین و اخلاقش را می پسندی، اجابت کن و از تنگدستی او نهراس؛ خداوند متعال فرموده است اگر (زن و شوهر) از هم جدا شوند، خدا هر کدام را از کرم خود بی نیاز می کند» (نساء، ۱۳۰)، و نیز فرمود: «اگر مردان مجرد ازدواج کنند و فقیر باشند، خدا از فضل خود بی نیازشان کنده (نور، ۳۲)، خداوند کریم و عالم به احوال بندگان است. منظور از ذکر این دو آیه این است که روزی زن و مرد با خداست.
صفوان بن یحیی می گوید: امام رضا (علیه السلام) در مورد انتخاب همسر صالح و ره آورد مثبت این انتخاب چنین فرمود: هیچ بهره ای برای یک مرد در این دنیا بهتر از همسر صالح سراغ ندارم که هرگاه که او را ببیند شادمان شود و هرگاه از نظر او غایب شود، ناموس و اموال او را پاس بدارد؛ یعنی خود را از دید نامحرمان و اموال شوهرش را از گرد حوادت محافظت نماید.
اخلاق
حسین بن بشار واسطی به حضرت رضا (علیه السلام) نامه ای نوشت که یکی از بستگانم درخواست وصلت با مسن دارد ولی بداخلاق است. حضرت در جواب فرمود: «اگر اخلاقش بد است، با او ازدواج نکن» و نیز فرمود: از تزویج دختر خود به شارب الخمر اجتناب کند اگر سخن گوید او را تصدیق نکن و شهادت و گواهی او را نپذیر و او را به چیزی از مال خود امین قرار مده و با او هم غذا و هم صحبت نشو و به او لبخند مزن و با او مصافحه نکن و اگر مرد جنازه او را تشییع نکن.
جمال و زیبایی
دارم بن قبیصه تمیمی، از حضرت رضا(علیه السلام) و او از پدرانش حضرت علی (علیه السلام) روایت کرد که رسول خدا(علیه السلام) فرمود: از زیبا رویان همواره طلب خیر کنید زیرا زیبایی صورت نشانه آن است که افعال (کردار) آن ها هم نیکو باشد. حضرت امام رضا (علیه السلام) از پدران بزرگوار خود روایت کرده است: «زنان بنی اسرائیل از عفت و پاکی دست برداشتند و این دلیلی نداشت جز آن که شوهران آنان خود را نمی آراستند. سپس آن حضرت افزود: «زن از مرد همان انتظاری را دارد که مرد از او دارد، زن مجاز نیست برای غیر شوهر آرایش کند. امام رضا (علیه السلام) فرمود: «چه بسا که بی توجهی مرد به آراستگی ظاهر سبب گردد که زن از پاک دامنی فاصله بگیرد و فضیلت عفت را از دست بدهد.
منبع: کتاب مجموعه مقالات مطالعات خانواده در سیره رضوی
از نظر ظاهری کوچک ترین واحد اجتماع به شمار می آید ولی از جهت اهمیت و ارزش، اساس و پایه و به عبارتی هسته مرکزی اجتماع می باشد. خانواده، مناسب ترین نظام برای تأمین نیازهای مادی، روانی و معنوی بشر است و بهترین بستر را برای تأمین امنیت و آرامش روانی اعضاء پرورش نسل جدید و اجتماعی کردن فرزندان و برآورده ساختن نیازهای عاطفی افراد فراهم می کند.
امام رضا (علیه السلام) در ضرورت تشکیل خانواده فرموده است؛ زنی از امام باقر (علیه السلام) پرسید: خدا کارت را سامان بخشد، مسن زنی امنیه (زن منزوی) هستم، امام فرمود: منظور از تبتل چیست؟ جواب داد: به این معنی است که هرگز ازدواج نخواهم کرد. امام پرسید: چرا؟ او گفت: میخواهم با این کار فضیلت و منزلتی به دست آورم. امام فرمود: از این تصمیم باز گرد اگر بی همسری فضیلت بود، فاطمه (س) به آن شایسته تر از تو بود.
در اسلام پیوند زناشویی، از نشانه های قدرت و حکمت الهی مطرح شده است که با مودت و رحمت کانون خانواده را استواری می بخشد. عبدالله مغیرة می گوید: روزی خدمت امام (علیه السلام) بودم که حضرت فرمود: شخصی نزد امام باقر (علیه السلام) رفت؛ امام (علیه السلام) به او فرمود: زن داری؟ گفت: خیر، حضرت فرمود: اگر همه دنیا مال من باشد، باز دوست ندارم حتی برای یک شب زن و فرزند نداشته باشم.
خانواده: تجلی گاه مودت و رحمت از دیدگاه قرآن
از دیدگاه قرآن، اصولا خلقت انسان ها جفت جفت است. هیچ مرد و هیج تر نیست که برای او جفتی خلق نشده باشند. این ها به حسب قطرت خود، در پی یافتن جفت خود کوشش و تلاش می کنند و هرکدام با تاکتیک مخصوص خود، این وظیفه قصری را انجام می دهند. مرد با تاکیک مردانه خود و ران با تاکتیک زنانه خود و سرانجام هم دیگر را می یابند و کامل می کنند. منطق قرآن در این باره چنین است:«وَ مِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ». یکی از آیات قدرت خداوند این است که برای شما از جنس خودتان همسر آفرید تا وسیله سکون و آرامش شما باشد او در میان شما دوستی و رحمت قرار داده است.
علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می گوید: معنایش این است: برای این که به شما نفع برساند، از جنس خودتان روج آفرید. آری هر یک از مرد و زن بدون دیگری ناقص اند و مرد با وجود زن و زن با وجود مرد تکمیل می شوند و با مودت و محبتی که خداوند میان این دو قرار داده است، زمینه مناسبی برای تربیت فرزندان فراهم می شود. این دو عامل آنها را وادار می سازد تا در حفظ و حراست، تغذیه، نیاس، منزل و به طور کلی تریت یکدیگر بکوشند و به این تربیت نسل بشر مقطع نگردد.
با دقت در تعبیر (لتسکنوا الیها)، معلوم می شود که هدف از ازدواج، سکونت و آرامش است؛ به این معنا که همسران مایه آرامش اند؛ سکون و آرامش مطرح شده هم از نظر جسمی و روحی و هم از نظر فردی و اجتماعی است.
بدین ترتیب، رفع نیاز جنسی با عوامل دیگر، در تشکیل خانواده، اصل نیستند؛ اصل این است که محیط پر از صفای خانواده، تجلی گاه مودت و رحمت زن و مرد به یکدیگر و وسیله سکون و آرامش آنها باشد. به همین جهت اگر زن و مرد در انتخاب همسر، به این اصل اساسی و مهم توجه نداشته باشند و حقیقتا درصدد یافتن وسیله سکون و آرامش بر نیایندو خانواده ای تشکیل ندهند که تجلی گاه مودت و رحمت باشد، ناکام می مانند و خوشبختی و آرامش را نمی بیشتند.
عشق هایی کز پی رنگی بود
عشق نبود عاقبت ننگی بود
آمیزش جنسی و فرزند دار شدن و زیبایی های ظاهری، به خودی خود امری جسمانی و بدنی هستند و نباید آمیزش روحها و نیازی که روان زن و مرد به یکدیگر دارند، از نفر محو گردد.
در محیط خانواده، اگر فقط روابط جسمی و واکنش های فیزیکی مطرح باشد و بس، زوج ها سرگردان می مانند و در تمام عمر در حسرت ناکامی می سوزند و می سازند و بی تردید، هرگاه روحها ناکام و حسرت زده باشند، جسمها نیز آرامش نخواهند داشت.
ازدواج
نیاز به ایجاد روابط انسانی یکی از نیازهای عاطفی انسان است. ازدواج صمیمی ترین نوع رابطه در پاسخ به تمام نیازها، اعم از مبادی و معنوی است و یکی از مراحل تکامل انسان محسوب می شود. ازدواج پیمان مقدمی است که در میان تمام اقوام و ملل و در تمام زمان ها و مکان ها وجود داشته است، ازدواج رابطه دیرپایی است که در آن، زن و مرد زندگی مشترکی را آغاز می کنند و پیمان می بندند که مصاحب و بار و غمخوار یکدیگر باشند، همدیگر و خوشبخت کنند، به یکدیگر عشق ورزند و به تنهایی خویش پایان دهند. از دید محققان علوم انسانی ازدواج فرآیندی از تعامل بین زن و مرد است که تحت شرایط و مراسم قانونی شرعی و عرفی برگزار می شود و عمل آن مورد پذیرش شرع، قوانین و تشکیلات اجتماعی میباشد.
«ازدواج عملی است که پیوند بین دو جنس مخالف را بر پایه روابط پایا، موجب می شود» خانواده، مهم ترین نهاد اجتماعی و کوچکترین هسته جامعه است و اساس خانواده، ازدواج است. از دیدگاه قرآن، اصل زوجیت اهمیت دارد و امر ازدواج مطابق نظم و حساب خاص و شرایط دقیق انجام می گیرد و این حقیقتی است که خداوند در چند جای قرآن کریم بیان فرموده است: «وَ هُوَ الَّذِی مَدَّ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ فِیهَا رَوَاسِیَ وَ أَنْهَارًا وَ مِنْ کُلِّ الثَّمَرَاتِ جَعَلَ فِیهَا زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ»؛ «أَوَلَمْ یَرَوْا إِلَى الْأَرْضِ کَمْ أَنْبَتْنَا فِیهَا مِنْ کُلِّ زَوْجٍ کَرِیمٍ»، «خَلَقَ السَّمَاوَاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا وَ أَلْقَى فِی الْأَرْضِ رَوَاسِیَ أَنْ تَمِیدَ بِکُمْ وَ بَثَّ فِیهَا مِنْ کُلِّ دَابَّةٍ وَ أَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنْبَتْنَا فِیهَا مِنْ کُلِّ زَوْجٍ کَرِیمٍ».
فرد مطلق که هیچ نوع ترکیبی در آن نیست، فقط خداست (او خالق جهان و یکتای بی همتاست) و دوگانگی از ویژگی های مخلوقات است. در احادیثی که از امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) وارد شده است، به این حقیقت اشاره شده است که (بمضادته بین الأشیاء عرف ان لا ضد له، بمقارنته بین الأشیاء عرف أن لا قرین له ، ضاد النور بالظلمة، و الیل بالیلل، و الخشن باللین، و الصرد بالحرور، مولفا بین متعادیاتها مفرقا بین متدانیاتها، داله بتفریقها على مفرقها، و بناء لیفها على مولفها، وذلک قوله: «وَ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَیْنِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ».
شرایط ازدواج موفق و بادوام در کلام امام رضا (ع)
درباره شناخت رمان صحیح برای ازدواج، امام رضا (علیه السلام) می فرماید: جبرئیل به محضر مبارک رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شرفیاب شد و عرض کرد: دختران شما همانند میوه درخت هستند. هرگاه میوه درخت رسید، جاره ای جز چیدن آن نیست و دختران وقتی که به آن حد رسید چنان که زنان دیگر آن موقعیت را دریافته اند، چاره ای جز اختیار کردن شوهر ندارند.
آشنایی کافی با فلسفه و هدف ازدواج
امام رضا (علیه السلام) فرمود: اگر درباره ازدواج دستوری از خدا و پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هم صادر نشده بود، همان فواید (اجتماعی) که خدا در آن نهاده است، از قبیل نیکی با خویشان و پیوند با بیگانگان کافی بود که خردمند صاحبدل را بدان ترغیب کند و عاقل درست اندیش به آن بشتابد.
آگاهی و آزادی در انتخاب همسر (بلوغ روانی)
از دیدگاه امام هشتم (علیه السلام) مبنای ازدواج موفق است که باید براساس رضایت و تمایل دختر و پسر استوار باشد تا زندگی مشترک دوام یابد. همچنین آن حضرت، أعمال نام پدر در امر ازدواج دختر یا هرگونه باج ستائی در این زمینه را غیر مشروع و ناروا معرفی فرموده است.
بررسی همه جانبه از طریق مشورت با افراد مجرب و کارآزموده
امام هشتم (علیه السلام) از پدرانش و ایشان از حضرت علی (علیه السلام) روایت کرده است که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) خطاب به حضرت علی (علیه السلام) فرمود: با فرد ترسو مشورت نکن؛ زیرا راه گشایش و آسانی را برایت تنگ می کند و بدین وسیله تو را از انجام کارهای مهم باز می دارد؛ با فرد بخیل مشورت نکن و چون تو را از هدفت باز می دارد؛ با فرد حریص مشورت نکن؛ زیرا او برای جمع آوری ثروت با کسب مقام، ستمگری را در نظرت جلوه می دهد، بدان که ترس و بخل و حرص نهادهایی هستند که ریشه آن ها بدبینی به خداوند است. لذا در امر ازدواج نیز لازم است با افرادی که ترسو، بخیل و حریص نباشند، مشورت شود تا ثمره آن به پشیمانی نباشد.
امام رضا (علیه السلام) می فرماید: قبل از این که کاری را شروع کنید در اطراف آن نیک تأمل کن تا تو را از پشیمانی نگه دارد. بنابراین، عقل و برهان چنین قضاوت می کند که درباره همسر آینده باید بررسی هایی به عمل آورد. از این جهت حضرت امام رضا (علیه السلام) فرموده است: «النکاح رق فاذا انکح احدکم ولیده فقد ارقها فلینظر أحدکم لمن یرق کریمته»، بر اساس این روایت نورانیه کسی که دختر خویش را شوهر می دهد، در واقع او را از حوزه اختیار خویش بیرون می آورد و در اختیار دیگری قرار می دهد. بنابراین باید خانواده ها بررسی کنند که دختر خویش را به چه کسی می دهند و پاره حیات خود و محصول عمری تلاش و تربیت خویشتن را به دست چه فردی می سپارند.
استخاره
امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) می فرماید: هرگاه خواستی ازدواج کنی، از خدا خیر بخواه سپس اقدام کن. دو رکعت نماز بگزار و دست ها را به درگاه خدا بردار و بگو: خداوندا! من در اندیشه زناشویی ام؛ همسری برایم فراهم کن که از نظر اندام، اخلاقی، پاکدامنی، نگهداری مالی، حفظ آبروی شوهر زیبایی و فرزندآوری سرآمد زنان باشد.
تعیین مهریه
حضرت رضا(علیه السلام) از پدران بزرگوارش از رسول خدا(علیه السلام) روایت کرده است که خداوند متعال هر گناهی را مورد آمرزش قرار می دهد، مگر گناه انگار مهر زن یا غصب دستمزد آجر با فروش انسان آزاد: «ان الله تعالى غافر کل ذنب الا من جحد مهرا أو اغتصب أجیرا اجرته او باع رجلا حرا».
کفویت (تناسب فکری و روحی طرفین)
ابو جوید غلام حضرت رضا (علیه السلام)گوید: رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بر فراز منبر رفت و برای مردم خطبه خواند و اوامر خداوند را به آنان رسانید. مردم از پیغمبر (صلی الله علیه وآ له و سلم) پرسیدند: دختران خود را به چه افرادی تزویج کنیم؟ فرمود به کسانی که با آنان کفو هستند و سپس فرمود: مؤمنان با یکدیگر کفو هستند.
ایمان
امام رضا (علیه السلام) فرمود: هرگاه خواستگاری آمد که دین و اخلاقش را می پسندی، اجابت کن و از تنگدستی او نهراس؛ خداوند متعال فرموده است اگر (زن و شوهر) از هم جدا شوند، خدا هر کدام را از کرم خود بی نیاز می کند» (نساء، ۱۳۰)، و نیز فرمود: «اگر مردان مجرد ازدواج کنند و فقیر باشند، خدا از فضل خود بی نیازشان کنده (نور، ۳۲)، خداوند کریم و عالم به احوال بندگان است. منظور از ذکر این دو آیه این است که روزی زن و مرد با خداست.
صفوان بن یحیی می گوید: امام رضا (علیه السلام) در مورد انتخاب همسر صالح و ره آورد مثبت این انتخاب چنین فرمود: هیچ بهره ای برای یک مرد در این دنیا بهتر از همسر صالح سراغ ندارم که هرگاه که او را ببیند شادمان شود و هرگاه از نظر او غایب شود، ناموس و اموال او را پاس بدارد؛ یعنی خود را از دید نامحرمان و اموال شوهرش را از گرد حوادت محافظت نماید.
اخلاق
حسین بن بشار واسطی به حضرت رضا (علیه السلام) نامه ای نوشت که یکی از بستگانم درخواست وصلت با مسن دارد ولی بداخلاق است. حضرت در جواب فرمود: «اگر اخلاقش بد است، با او ازدواج نکن» و نیز فرمود: از تزویج دختر خود به شارب الخمر اجتناب کند اگر سخن گوید او را تصدیق نکن و شهادت و گواهی او را نپذیر و او را به چیزی از مال خود امین قرار مده و با او هم غذا و هم صحبت نشو و به او لبخند مزن و با او مصافحه نکن و اگر مرد جنازه او را تشییع نکن.
جمال و زیبایی
دارم بن قبیصه تمیمی، از حضرت رضا(علیه السلام) و او از پدرانش حضرت علی (علیه السلام) روایت کرد که رسول خدا(علیه السلام) فرمود: از زیبا رویان همواره طلب خیر کنید زیرا زیبایی صورت نشانه آن است که افعال (کردار) آن ها هم نیکو باشد. حضرت امام رضا (علیه السلام) از پدران بزرگوار خود روایت کرده است: «زنان بنی اسرائیل از عفت و پاکی دست برداشتند و این دلیلی نداشت جز آن که شوهران آنان خود را نمی آراستند. سپس آن حضرت افزود: «زن از مرد همان انتظاری را دارد که مرد از او دارد، زن مجاز نیست برای غیر شوهر آرایش کند. امام رضا (علیه السلام) فرمود: «چه بسا که بی توجهی مرد به آراستگی ظاهر سبب گردد که زن از پاک دامنی فاصله بگیرد و فضیلت عفت را از دست بدهد.
منبع: کتاب مجموعه مقالات مطالعات خانواده در سیره رضوی