در گفتگو با خبرگزاری رضوی مطرح شد:
مشهدالرضا(ع) می تواند کانون فعال دیپلماسی عمومی مبتنی بر زیارت باشد
خبرگزاری رضوی- زینب اصغریان؛ «دیپلماسی زیارت» یکی از رویکردهایی است که با توجه به موقعیت جغرافیای فرهنگی و بین المللی مشهد شایسته توجه و بررسی است. شهر مشهد تاکنون شاهد حضور بالغ بر 30 میلیون زائر در سال بوده است که تجربه 5 میلیون زائر خارجی از این تعداد را داشته است. جایگاه منطقه ای و جهانی حرم رضوی در طول سال های اخیر به برکت امر زیارت توسعه چشمگیری یافته است که می تواند در مناسبات بین المللی مؤثر باشد. در این باره با آقای دکتر علی سروش کارشناس روابط بین الملل و عضو هیأت علمی دانشگاه امام حسین(ع) گفتگو کرده ایم.
آقای دکتر بفرمایید جایگاه مشهدالرضا در شکل دهی دیپلماسی عمومی کشور چگونه باید باشد؟
درخصوص بحث جایگاه مشهد الرضا در بازتولید قدرت نرم انقلاب اسلامی و دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی مباحث زیادی قابل طرح است. اساسا مفهوم «قدرت نرم» برگرفته شده از تأثیرات و بازتاب انقلاب اسلامی است. ژوزف نای در کتاب معروف «قدرت نرم» خود غیرمستقیم به این مسئله اشاره دارد.
از منظر انقلاب اسلامی بحث تبلیغ دین و صدور انقلاب یکی از مهمترین موضوعات دینی به شمار می آید که توجه جدی تر به این مقوله و به نیز جایگاه مشهدالرضا بصورت خاص لازم است.
مقوله قدرت نرم و دیپلماسی عمومی امروز یکی از مهمترین برنامه دولت ها چه در سطح بین المللی و چه در سطح منطقه ای است. اکنون کشورهای عربی را می بینیم که در این حوزه بسیار فعال هستند. حوزه ای که مزیت نسبی جمهوری اسلامی در آن است و قطعا ایران قوی تر و توانمندتر از این کشورها است.
جایگاه مطلوب مشهدالرضا در حوزه روابط فرهنگی در جهان اسلام و عرصه بین الملل چیست؟
در نگاه ایده آل و مطلوب مشهد می تواند به قطب همگرایی و وحدت اسلامی و صدور فرهنگ و هنر ایرانی – اسلامی و انقلابی تبدیل شود.
ما شهرهای دیگری را در جهان اسلام داریم که این ظرفیت را دارند اما متاسفانه مکه و مناسک حج در چنگ آل سعود و وهابیت اسیر شده است.
اعتاب مقدسه هم در کربلا خصوصا در اربعین کارکرد ویژه ای دارند که ما می توانیم ظرفیت مشهد را با ظرفیت کربلا و نجف در اربعین مقایسه کنیم.
مشهدالرضا حتی جایگاه و ظرفیت هایی بیش از کربلا و نجف در اربعین دارد. چرا که پیاده روی اربعین با همه ظرفیتهای بی نظیر و جهانی کماکان حرکتی صرفا شیعی دیده می شود.
اما با توجه به نگاه حاکم در جمهوری اسلامی مشهد نسبت به مقوله دین و فرهنگی و وحدت جهان اسلام و نوگرایی اسلامی می تواند محمل وحدت قرار گیرد.
مشهد چه به لحاظ وجود مقدس امام رضا ع و حرم ایشان و چه از نظر اینکه مشهد از مهمترین پایگاههای نوگرایی و حرکتهای انقلابی و علمی بوده و چه از این لحاظ که امروز توانسته مشهد نمادی از فرهنگ،علم و تکنولوژی برآمده از جمهوری اسلامی باشد- دارای زیر ساختهای خوبی است لذا ظرفیتهای بالقوه ای وجود دارد که می تواند مشهد را به مرکز مبادلات دینی فرهنگی و وحدت جهان اسلام صورت دهد.
در نگاه مطلوب به مشهد باید بزرگترین مراکز علمی و فرهنگی در مشهد شکل بگیرد، بزرگترین دانشگاههای جهان اسلام در مشهد باید تاسیس شود بزرگترین جشنواره ها و رویدادهای جهان اسلام را باید در مشهد شاهد باشیم حتی در حوزه اقتصادی مشهد باید ظرفیت ایجاد نیازها وتوانمندیهای جهان اسلام را برطرف کند وحتی در حوزه اقتصادی بازار 600 میلیونی منطقه را بتواند نمایندگی کند.
البته همه اینها وابسته به این مهم است که فهم درستی از ولایت داشته باشیم و ولایت را خلاصه نکنیم به رابطه مومنان با ولی که متاسفانه نگاه ناقصی به ولایت داریم البته که ولایت باولی بسیار مهم است اما خود اهل بیت تاکید داشتند این ولایت شامل ولایت بین مومنان و ولایت بین مسلمانان هم می شود. اگر درک درستی از زیارت داشته باشیم این افق دور از دسترس نخواهد بود.
وضعیت فعلی مشهد را نسبت به بایسته های دیپلماسی زیارت چطور ارزیابی می کنید؟
وقتی در سطح جهانی نگاه می کنیم می بینیم بسیاری از مسلمانان از این ظرفیت ناآگاه اند و برند سازی مختلف برای مشهدالرضا صورت نگرفته و کارهای رسانه ای خوبی انجام نشده است.
در سطح ملی عزم جدی برای تحقق افق مطلوب نداریم. نگاه ملی به زیارت نداریم. نهایت نگاهما، نگاه توریستی است که بصورت ناقص و تک بعدی انجام می شود. حتی نگاه توریستی به مشهد متناسب با قطر و امارات و ترکیه نیست.
البته کارهای خوبی توسط آستان قدس رضوی صورت گرفته مثل تاسیس دانشگاه بین المللی امام رضا ع که هزاران دانشجوی بین المللی را پوشش می دهد یا دانشگاه علوم اسلامی رضوی که افق بین المللی دارد.
همچنین موزه زنده زیارت نیز از کارهای نوآورانه اخیر آستان قدس بود که تجربه خوبی در تبیین هنرمندانه معارف اسلامی و انقلابی تاریخ اسلام و تمدن اسلامی به شمار می رفت یا برنامه های زیر سایه خورشید که درربعد بین المللی وجودردارد؛ اینها بالفعل است و صدها ظرفیت بالقوه که متاسفانه فعال نشده است.
ریشه این کاستی ها و مشکلات در حوزه دیپلماسی زیارت چیست؟
مهمترین مسئله فهم ناقص و بسته از مفهوم ولایت، زیارت و دیپلماسی زیارت است. مساله دیگر نداشتن برنامه بلند مدت استراتژیک برای حوزه دیپلماسی عمومی و بصورت خاص دیپلماسی زیارت است که ما نه برنامه جامعی داریم ونه سیاستگذاری صحیحی در این حوزه داریم.
مشکل دیگر موازی کاری و کارهای خرد و تک بعدی است که بعضا صورت می گیرد.
نکته سوم اینکه ما در حوزه «دیپلماسی مردمی» برنامه خاصی نداشته ایم. مهمترین کنشگر و عامل تحقق نگاه مطلوب طبیعتا مردم و حلقه های میانی هستند. ما تشکل های بین المللی نیاز داریم که در مشهد و در ایران نیاز داریم تا بتوانند این مقوله را محقق کنند چه در قالب فرهنگی و چه توریستی و زیارتی و هنری و ...
فرهنگسازی لازم برای حضور «مردم» در این عرصه صورت نگرفته است. باهمه تاکیدی که به مقوله «زیارت » و «زائر» انجام شده اما این در حوزه دیپلماسی زیارت فعال نشده است.
چگونه می توان از وضعیت فعلی به وضعیت مطلوب برسیم؟
اولا نگاه سیاستگذاران و نخبگان به مقوله دیپلماسی زیارت باید اصلاح شود و فهمی جهانی از آن ارائه نمود. دوم اینکه سند ملی باید در حوزه «دیپلماسی زیارت» شکل بگیرد که عزم تبدیل کردن مشهد به «قطب» فرهنگ و هنر و علم جهان اسلام باشد. و فقط قطب مراکز توریستی و هتل و ... نباشد.
مقوله بعدی تقویت ظرفیت های موجود است. دانشگاه فردوسی و دانشگاه امام رضا ع، موزه زیارت و ... در کوتاه مدت باید با این نوع نگاه بازطراحی و تقویت شوند.
مهمترین مسئله تغییر نگاه مردم و فعالسازی «دیپلماسی مردمی» است. چنانچه اربعین بصورت کاملا مردمی مدیریت می شود که به فرهنگ مردم عراق تبدیل شده است.
قطعا ظرفیت های فراوان تری در مشهد و در جمهوری اسلامی در مقوله ظرفیت های مردمی، حلقه های میانی و تشکل های مردمی و ارزش گذاری وجود دارد. ان شاءالله با عنایت حضرت رضا ع ، افق روشن در سایه اصلاح نگاه به مفهوم زیارت و ولایت محقق شود.
آقای دکتر بفرمایید جایگاه مشهدالرضا در شکل دهی دیپلماسی عمومی کشور چگونه باید باشد؟
درخصوص بحث جایگاه مشهد الرضا در بازتولید قدرت نرم انقلاب اسلامی و دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی مباحث زیادی قابل طرح است. اساسا مفهوم «قدرت نرم» برگرفته شده از تأثیرات و بازتاب انقلاب اسلامی است. ژوزف نای در کتاب معروف «قدرت نرم» خود غیرمستقیم به این مسئله اشاره دارد.
از منظر انقلاب اسلامی بحث تبلیغ دین و صدور انقلاب یکی از مهمترین موضوعات دینی به شمار می آید که توجه جدی تر به این مقوله و به نیز جایگاه مشهدالرضا بصورت خاص لازم است.
مقوله قدرت نرم و دیپلماسی عمومی امروز یکی از مهمترین برنامه دولت ها چه در سطح بین المللی و چه در سطح منطقه ای است. اکنون کشورهای عربی را می بینیم که در این حوزه بسیار فعال هستند. حوزه ای که مزیت نسبی جمهوری اسلامی در آن است و قطعا ایران قوی تر و توانمندتر از این کشورها است.
جایگاه مطلوب مشهدالرضا در حوزه روابط فرهنگی در جهان اسلام و عرصه بین الملل چیست؟
در نگاه ایده آل و مطلوب مشهد می تواند به قطب همگرایی و وحدت اسلامی و صدور فرهنگ و هنر ایرانی – اسلامی و انقلابی تبدیل شود.
ما شهرهای دیگری را در جهان اسلام داریم که این ظرفیت را دارند اما متاسفانه مکه و مناسک حج در چنگ آل سعود و وهابیت اسیر شده است.
اعتاب مقدسه هم در کربلا خصوصا در اربعین کارکرد ویژه ای دارند که ما می توانیم ظرفیت مشهد را با ظرفیت کربلا و نجف در اربعین مقایسه کنیم.
مشهدالرضا حتی جایگاه و ظرفیت هایی بیش از کربلا و نجف در اربعین دارد. چرا که پیاده روی اربعین با همه ظرفیتهای بی نظیر و جهانی کماکان حرکتی صرفا شیعی دیده می شود.
اما با توجه به نگاه حاکم در جمهوری اسلامی مشهد نسبت به مقوله دین و فرهنگی و وحدت جهان اسلام و نوگرایی اسلامی می تواند محمل وحدت قرار گیرد.
مشهد چه به لحاظ وجود مقدس امام رضا ع و حرم ایشان و چه از نظر اینکه مشهد از مهمترین پایگاههای نوگرایی و حرکتهای انقلابی و علمی بوده و چه از این لحاظ که امروز توانسته مشهد نمادی از فرهنگ،علم و تکنولوژی برآمده از جمهوری اسلامی باشد- دارای زیر ساختهای خوبی است لذا ظرفیتهای بالقوه ای وجود دارد که می تواند مشهد را به مرکز مبادلات دینی فرهنگی و وحدت جهان اسلام صورت دهد.
در نگاه مطلوب به مشهد باید بزرگترین مراکز علمی و فرهنگی در مشهد شکل بگیرد، بزرگترین دانشگاههای جهان اسلام در مشهد باید تاسیس شود بزرگترین جشنواره ها و رویدادهای جهان اسلام را باید در مشهد شاهد باشیم حتی در حوزه اقتصادی مشهد باید ظرفیت ایجاد نیازها وتوانمندیهای جهان اسلام را برطرف کند وحتی در حوزه اقتصادی بازار 600 میلیونی منطقه را بتواند نمایندگی کند.
البته همه اینها وابسته به این مهم است که فهم درستی از ولایت داشته باشیم و ولایت را خلاصه نکنیم به رابطه مومنان با ولی که متاسفانه نگاه ناقصی به ولایت داریم البته که ولایت باولی بسیار مهم است اما خود اهل بیت تاکید داشتند این ولایت شامل ولایت بین مومنان و ولایت بین مسلمانان هم می شود. اگر درک درستی از زیارت داشته باشیم این افق دور از دسترس نخواهد بود.
وضعیت فعلی مشهد را نسبت به بایسته های دیپلماسی زیارت چطور ارزیابی می کنید؟
وقتی در سطح جهانی نگاه می کنیم می بینیم بسیاری از مسلمانان از این ظرفیت ناآگاه اند و برند سازی مختلف برای مشهدالرضا صورت نگرفته و کارهای رسانه ای خوبی انجام نشده است.
در سطح ملی عزم جدی برای تحقق افق مطلوب نداریم. نگاه ملی به زیارت نداریم. نهایت نگاهما، نگاه توریستی است که بصورت ناقص و تک بعدی انجام می شود. حتی نگاه توریستی به مشهد متناسب با قطر و امارات و ترکیه نیست.
البته کارهای خوبی توسط آستان قدس رضوی صورت گرفته مثل تاسیس دانشگاه بین المللی امام رضا ع که هزاران دانشجوی بین المللی را پوشش می دهد یا دانشگاه علوم اسلامی رضوی که افق بین المللی دارد.
همچنین موزه زنده زیارت نیز از کارهای نوآورانه اخیر آستان قدس بود که تجربه خوبی در تبیین هنرمندانه معارف اسلامی و انقلابی تاریخ اسلام و تمدن اسلامی به شمار می رفت یا برنامه های زیر سایه خورشید که درربعد بین المللی وجودردارد؛ اینها بالفعل است و صدها ظرفیت بالقوه که متاسفانه فعال نشده است.
ریشه این کاستی ها و مشکلات در حوزه دیپلماسی زیارت چیست؟
مهمترین مسئله فهم ناقص و بسته از مفهوم ولایت، زیارت و دیپلماسی زیارت است. مساله دیگر نداشتن برنامه بلند مدت استراتژیک برای حوزه دیپلماسی عمومی و بصورت خاص دیپلماسی زیارت است که ما نه برنامه جامعی داریم ونه سیاستگذاری صحیحی در این حوزه داریم.
مشکل دیگر موازی کاری و کارهای خرد و تک بعدی است که بعضا صورت می گیرد.
نکته سوم اینکه ما در حوزه «دیپلماسی مردمی» برنامه خاصی نداشته ایم. مهمترین کنشگر و عامل تحقق نگاه مطلوب طبیعتا مردم و حلقه های میانی هستند. ما تشکل های بین المللی نیاز داریم که در مشهد و در ایران نیاز داریم تا بتوانند این مقوله را محقق کنند چه در قالب فرهنگی و چه توریستی و زیارتی و هنری و ...
فرهنگسازی لازم برای حضور «مردم» در این عرصه صورت نگرفته است. باهمه تاکیدی که به مقوله «زیارت » و «زائر» انجام شده اما این در حوزه دیپلماسی زیارت فعال نشده است.
چگونه می توان از وضعیت فعلی به وضعیت مطلوب برسیم؟
اولا نگاه سیاستگذاران و نخبگان به مقوله دیپلماسی زیارت باید اصلاح شود و فهمی جهانی از آن ارائه نمود. دوم اینکه سند ملی باید در حوزه «دیپلماسی زیارت» شکل بگیرد که عزم تبدیل کردن مشهد به «قطب» فرهنگ و هنر و علم جهان اسلام باشد. و فقط قطب مراکز توریستی و هتل و ... نباشد.
مقوله بعدی تقویت ظرفیت های موجود است. دانشگاه فردوسی و دانشگاه امام رضا ع، موزه زیارت و ... در کوتاه مدت باید با این نوع نگاه بازطراحی و تقویت شوند.
مهمترین مسئله تغییر نگاه مردم و فعالسازی «دیپلماسی مردمی» است. چنانچه اربعین بصورت کاملا مردمی مدیریت می شود که به فرهنگ مردم عراق تبدیل شده است.
قطعا ظرفیت های فراوان تری در مشهد و در جمهوری اسلامی در مقوله ظرفیت های مردمی، حلقه های میانی و تشکل های مردمی و ارزش گذاری وجود دارد. ان شاءالله با عنایت حضرت رضا ع ، افق روشن در سایه اصلاح نگاه به مفهوم زیارت و ولایت محقق شود.
