کارشناس دینی در گفتگو با خبرگزاری رضوی:
امام رضا (ع) در قلوب شیعیان جای دارد
-دلدادگی به امام رضا (ع) مخصوص شیعیان و ایرانیان نیست. دلدادگان ایشان از ادیان و مذاهب مختلف می باشند.
-هر ساله در ایام آخر ماه صفر و همزمان با سالروز شهادت امام مهربانی ها، امام رضا(ع) مشتاقان آن حضرت، کیلومترها راه را پیاده به سمت مشهدالرضا طی می کنند تا عشق و ارادت خود را متجلی سازند. هرچند به واسطه کرونا محدودیتهایی در این زمینه اعمال شده، اما این محدودیتها مانعی برای عرض ارادت مردم به ساحت امام از طریق زیارت و عرض سلام از راه دور نیست.
-ابنحیان یکی از علمای بزرگ و مشهور اهل سنت در کتاب الثقات پس از نام بردن از امام رضا (ع) به ویژگیهای آن حضرت چنین پرداخته است: «علی بن موسی الرضا از بزرگان و عقلا و نخبگان و بزرگواران اهل بیت و بنی هاشم است؛ که در طوس بر اثر جام زهری که مامون به او نوشاند از دنیا رفت. من او را بسیار زیارت کرده ام؛ هنگامی که طوس بودم هیچ گرفتاری بر من عارض نمی شد جز آنکه به زیارت قبر علی ابن موسی الرضا(ع) میرفتم و از خداوند متعال میخواستم که آن گرفتاری را از من دور کند خدا نیز دعایم را مستجاب می کرد.» ابن حبان این عالم بزرگ اهل سنت، بارها به زیارت قبر امام رضا رفته و در آن جا حاجات خود را گرفته است.
-در طول تاریخ، مردم از طبقات مختلف اجتماعی، اموال زیادی را وقف آستان قدس رضوی نموده اند. به گونه ای که امروز بالغ بر ده موزه در مجموعه حرم مطهر امام رضا(ع) ایجاد شده است؛ همچنین باید به نذورات مردم که به شکلهای مختلف انجام میشود، اشاره کرد.
-برای به چالش کشیدن ویژگیهای علمی امام، مناظرات مهمی بین امام رضا(ع)و پیروان ادیان عیسوی، موسوی و حتی دهریون( افرادی که اعتقادی به خدا نداشتند)و مذاهب فقهی و کلامی الاصل ترتیب میداد، ولی این امام بزرگوار با مدیریت راهبردی و هوشمندانه خود این تهدیدها را تبدیل به فرصت می کردند.
مقدمه
علی بن موسی الرضا(ع) معروف به امام رضا هشتمین امام شیعیان در 11 ذیقعده سال 148 در شهر مدینه متولد شدند. این امام همام تا قبل از سر به راس ان در مدینه بود، اما در سال 200 به مرو آمدند و با اصرار مامون ولایتعهدی او را پذیرفتند. بدون تردید اخلاق یکی از عناصر مهم شخصیت ان و در حقیقت جلوهای از اوست. امام رضا (ع) به اخلاق عالی آراسته و شبیهترین مردم به رسول اکرم (ص) بودند. ایشان در دوران ولایتعهدی نمونه، مهر و منقبت به بندگان بودند. دوستی عام را جلب کردند . آن امام بزرگوار از منصب ولایتعهدی مامون که ماهیت تهدید داشت؛ به عنوان یک فرصت به منظور نشر حقانیت و معارف شیعه بهره برداری کردند. با گسترش محبوبیت امام رضا (ع) در میان مردم، مامون دشمنی را با امام شدت بخشید و در نهایت در سال 203 قمری ایشان را به شهادت رساند. امروزه حرم شمس الشموس، ملجا میلیونها زائر مشتاق ایرانی و غیرایرانی مهمان از اقصی نقاط جهان است. در نوشتار پیشرو که در مصاحبه با «حجت الاسلام محمدعلی عزیزی کارشناس دین و رسانه» گردآوری شده است؛ موضوع «جایگاه امام رضا( ع )در قلوب مردم ایران» را مورد بررسی قرار داده ایم.
1- جایگاه امام رضا (ع) در قلوب مردم ایران چگونه است؟
امام ملجا و پناهگاهی است که همواره آرام بخش است. امام فرمودند: «هر زمانی که در شداید قرار گرفتید از ما کمک بخواهید.» بنابراین مردم در ناخوشیها ذهن و قلبشان متوجه حرم رضوی میشود و یکی توسل همین است که امام را واسطه قرار میدهند و به آرامش میرسند. نکتهای که باید به آن اشاره کرد این است که این دلدادگی مخصوص شیعیان و ایرانیان نیست دلدادگان ایشان از ادیان و مذاهب مختلف می باشند.
2-برخی از ویژگیهای اخلاقی امام رضا (ع)کدامند؟
از القاب و ویژگیهای امام رضا(ع)می توان به مواردی همچون: " امام رئوف و مهربانیها، امام و الگوی بزرگ صبر و قهرمان مقاومت، امام زهد و تقوا، امام علم و دانش" اشاره کرد.
مهربانی: در سیره ایشان هیچ عملی بهتر از مهربانی با مردم نیست. به نیازمندان بخشش می نمود. مهربانی با بردگان از جلوههای مهرورزی امام بود. ایشان قریب به هزار بنده را آزاد کرد.
صبر: امام رضا (ع) در حالی که میدانند مأمون چه کاری انجام می دهد و چه هدفی دارد، به خاطر دین اسلام و اینکه احکام دینی باقی بماند، در برابرش صبر می کنند و تا سرحد شهادت پیش میروند.
عزت نفس: یکی از اهداف مامون از واگذاری ولایتعهدی به امام این بود که امام را به دنیاگرایی متهم کند، اما امام نقشه او را ویران کرد. یکی از اصحاب حضرت رضا (ع) به نام احمد بن محمد بن ابی نصر، به آن حضرت عرض کرد: قربانت گردم! برای اسماعیل بن داود نامهای بنویس و سفارش کن تا مرا( از اموال دنیا )بهرهمند سازد. حضرت فرمود: «دریغم میآید که از او( مامون )و امثال او چیزی را تقاضا کنی. به مال من تکیه کن و خود را بی نیاز ساز».
زهد و تقوا: از بارزترین جلوههای زهد و تقوای امام رضا(ع) آن است که پس از آنکه به اجبار مامون، عهده دار ولایت عهدی شدند هیچ تغییری در زندگی و میزان برآورداری ایشان از امور دنیوی پدیدار نشد. بی توجهی حضرت به زرق و برق دربار و زندگی ساده و معمولی ایشان باعث تعجب کسانی می گردید که با سیره الهی زندگی ایشان آشنا نبودند. وجود غلامان و ادمان در منزل حضرت امام علی بن موسی الرضا(ع)هیچ منافاتی با زهد و زندگی زاهدانه آن حضرت نداشت بلکه نمایانگر زهد واقعی امام (ع) بود.
علم و دانش: درباره علم وسیع امام رضا(ع) از ابراهیم بن عباس نقل شده است: «هر پرسشی که از امام رضا می شد، پاسخ آن را میدانست. دشمن نیز اعتراف به علم بیکران ایشان داشت.
مامون تلاش می کرد برای مقابله با مکتب فکری امام رضا زمینه بیشتری برای ارایه نظرات علمی ادیان و مذاهب مختلف فراهم کند تا با این نقشه راهبردی، مرجعیت علمی امام رضا را زیر سؤال ببرد بر همین اساس برای به چالش کشیدن ویژگیهای علمی امام، مناظرات مهمی بین امام رضا(ع)و پیروان ادیان عیسوی، موسوی و حتی دهریون و مذاهب فقهی و کلامی الاصل ترتیب می داد، ولی این امام بزرگوار با مدیریت راهبردی و هوشمندانه ود این تهدیدها را تبدیل به فرصت می کردند، مناظرات امام با پیروان ادیان و مذاهب مختلف که در حال حاضر بهترین سند در برخورد با این مکاتب فکری است، وجود دارد.
3-ویژگیهای بارز امام به لحاظ فردی و اجتماعی چگونه میتواند برای ما درس آموز باشد؟
حجت الاسلام محمد علی عزیزی: بر خورد مهربانانه و کریمانه امام رضا(ع)شهره عام و خاص بود؛ امام(ع) هر زمان که سفره غذا گشوده میشد یک ظرف طلب می کردند و بهترین غذا را به نیازمند می دادند. این ویژگیها درسهای بزرگی برای همگان میباشد. آنگاه اقیانوسی از مهربانی را در جامعه خواهیم داشت. در مکتب و سیره رضوی ظرفیتهای بس یار مغتنمی جهت بهره برداری برای اصلاح امور فردی و اجتماعی وجود دارد. رویکرد و مدل رفتاری در سیره امام رضا در برابر اندیشمندان را میتوان در شعر منسوب به امام رضا مشاهده کرد که در پاسخ به در خواست مأمون انشاد کرده اند: «اگر گرفتار جهالت کسی شوم که شخصیتش پایینتر از من است، از اینکه با نادانی او به مقابله بر خیزد و اگر دردمندی، مانند من و شأنش مطابق من باشد، با حلم و بردباری رفتار میکنم تا از مثل برتری جویم و از وی بالاتر باشم و اگر در فضیلت از او کمتر باشم، حقّ تقدم و فضل و برتری را به او میدهم و خودداری مینمایم.»
4-به چه جلوههایی از ارادت مردم به امام رضا میتوان اشاره کرد؟
امام رضا(ع)همواره مورد علاقه مردم بوده اند و به گونهای که همگان سعی داشته اند به گونههای مختلف این دوستی و ارادت را نمایان سازند. از مصادیق این ارادت میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
نامگذاری فرزندان: بهره گیری از نام و القاب امام و هم چنین اسامی پدر و مادر بزرگوار ایشان یکی از جلوهها و نشانهای ارادت به امام مهربانی هاست.
وقف و نذورات: در طول تاریخ، مردم از طبقات مختلف اجتماعی، اموال زیادی را وقف آستان قدس رضوی نموده اند. به گونهای که امروز بالغ بر ده موزه در مجموعه حرم مطهر امام رضا(ع) ایجاد شده است؛ همچنین باید به نذورات مردم که به شکلهای مختلف انجام میشود اشاره کرد.
پیاده روی دهه آخر ماه صفر: هر ساله در ایام آ خر ماه صفر و همزمان با سالروز شهادت امام مهربانی ها، امام رضا مشتاقان آن حضرت، کیلومترها راه را پیاده به سمت مشهدالرضا(ع)طی نموده تا عشق و ارادت به او را متجلی نمایند. هرچند به واسطه کرونا محدودیتهایی در این زمینه اعمال شده، اما این محدودیتها مانعی برای عرض ارادت مردم به ساحت امام از طریق زیارت و عرض سلام از راه دور نمیشود.
5- نقش امام رضا در همبستگی میان مردم به عنوان حلقه وصل چیست؟
امام همواره حلقه وصل میان اقوام و مذاهب مختلف بوده است. امام نه تنها در ذهن و قلب شیعیان بلکه در میان اهل سنت نیز از جایگاه والایی بر خوردار است. ابنحیان یکی از علمای بزرگ و مشهور اهل سنت در کتاب الثقات پس از نام بردن از امام رضا (ع)به ویژگیهای آن حضرت چنین پرداخته است: «علی بن موسی الرضا از بزرگان و عقلا و نخبگان و بزرگواران اهل بیت و بنی هاشم است که در طوس بر اثر نوشیدنی ای که مامون به او نوشانید از دنیا رفت. من او را بی یار زیارت کرده ام؛ هنگامی که طوس بودم هیچ گرفتاری بر من عارض نمیشد جز آنکه به زیارت قبر علی ابن موسی الرضا میرفتم و از خداوند متعال میخواستم که آن گرفتاری را از من دور کند خدا نیز دعایم را مستجاب میکرد.» ابن حبان این عالم بزرگ اهل سنت، بارها به زیارت قبر امام رضا رفته و در آن جا حاجات خود را گرفته است. امام رضا نقشی مهم در همبستگی میان مردم به عنوان حلقه وصل داشتند.
نگرش و روش امام رضا (ع) همواره توصیه و تاکید بر همگرایی بوده است. ایشان دستورات متعددی مبنی بر مشارکت حتی در مناسک دیگر هم کیشان و برقراری روابط عاطفی با آنان داشتند. امروز نیز با بهره گیری از مکتب رضوی امکان گفتگوی بیش از پیش مذاهب اسلامی وجود دارد.
کلام آخر
امام رضا (ع) همواره مورد عشق و علاقه ایرانیان بوده و فضایل اخلاقی و رفتاری ایشان نه تنها شیعیان بلکه پیروان سایر مذاهب را نیز شیفته خود ساخته است. رهبر معظم انقلاب در باره ویژگیها و جنبه ارادت مردم به امام رضا جملهای شنیدنی دارند:
«امام رضا به عنوان شخصیتی در مقابل مردم ظاهر شد که هم علم، هم عظمت، هم شکوه، هم صدق و هم نورانیت را جلوی چشم آنها میگذاشت . آن هیبت و عظمت معنوی، آن علم، آن اخلاق، آن تقوا، آن نورانیت و آن علم وسیع. این ویژگیها مردم ایران را منبع اهل بیت ساخته است. در کنار غربت امام رضا(ع) این عظمت را باید دید.» امام رضا در برخوردش با مردم، در کنار غربتش در دوران خلافت مامون عباسی، چهره راستین اسلام و شخص پیامبر را متجلی میساخت. شخصیت امام. شخصیت علمی و دانش وسیع ایشان تشنگان علم و دانش و معارف اهل بیت را سیراب میساخت. امام رضا نقش موثری در احیا و گسترش معارف شیعی داشته است.