برگزیده همایش گفتگو و مناظرات رضوی:
گفتگو از کاربردی ترین روش ها در بیان نظر افراد در طول تاریخ بشریت است
به گزارش خبرگزاری رضوی؛ فاطمه معتمدلنگرودی از محققان و پژوهشگران کشور و برگزیده ششمین دوره همایش بین المللی گفتگو و مناظرات رضوی، گفتگو را یکی از کاربردی ترین روشها در بیان آراء و اندیشه های افراد در طول تاریخ بشریت عنوان کرد و گفت: با ظهور اسلام به عنوان برترین و آخرین دین الهی، نسخۀ شفابخش آن یعنی کتاب مقدس قرآن کریم، بهترین و کاملترین روش را برای بیان آراء و عقاید، جدال أحسن معرفی کرده است.
وی با بیان اینکه حیات انسانی، ارزشمندترین موهبت الهی به بشریت بوده و ره آورد حائزاهمیت آن برقراری ارتباط به وسیله زبان است، افزود: هرچه دقیق تر و براساس اصول منطقی از زبان بهره گرفته شود، حیات انسانی معقول تر خواهد بود. از اینرو قرآن کریم در آیات متعددی بر منطق حرف زدن اشاره کرده و در آیات متعددی بر گفتگوی ثمربخش واصولی تأکید دارد و تاریخ بشریت گواه خوبی است که بشر همواره برای بیان و انتقال آراء و نظرات خویش از عنصر گفتگو یا مناظره بهره برده است و این امر در کلام انبیای الهی تحت عنوان «جدال أحسن» هویداست.
فرصت گفتگو با ادیان
وی با اعلام اینکه تأکیدات مکرر قرآن در نحوۀ بیان افراد در اظهار آراء و عقاید با فرهنگ مطلوب سخنوری، امامان شیعه به عنوان تالی تلو قرآن بدین امر همت گماشته و در طلیعه قرن سوم هجری، اقامت مأمون درخراسان و فراخواندنِ امام رضا(ع) به مرو، بحث وگفتگو دربارۀ حقانیت اسلام، توحید، رسالت انبیاء، نبوت پیامبر خاتم(ص)، امامت و قضا و قدر، به اصلی ترین دغدغه مسلمانان و شخص خلیفه مبدل شد، اظهار داشت: در این زمان، فرصتی پیش آمد که با حمایت های شخص مأمون، امام رضا(ع) به مباحثه و گفتگو با بزرگان ادیان ومذاهب اسلامی بپردازد و طلایه دار بحث های عقلانی به حساب آید و به خوبی با مجاب کردن اندیشمندان و بزرگان یهودی، مسیحی، زردشتی ومتکلمان اهل سنت، اسلام حقیقی را به همگان بشناساند.
وی با بیان اینکه امامان شیعه به عنوان راهنمایان هدایتگر الهی و تالی تلو قرآن به بحث و گفتگو اهتمام ویژه ای داشته اند، افزود: با حضور حضرت امام رضا(ع) در خراسان،رونق بحث وگفتگو با حمایت های دربار عباسی و شخص مأمون جلوهای خاص یافته و مناظره ها و گفتگوهای ثمربخشی در حیطه توحید، رسالت، نبوت و امامت میان امام رضا(ع) و پیروان ادیان و مذاهب اسلامی واقع شده که منابع اسلامی نسبت به ثبت آن اقدام کرده اند.
وی با اشاره به آیات قرآنی و با بیان اینکه عامترین واژه در فرهنگ قرآنی، واژۀ جدل یا مجادله است که از ریشۀ ( جادل یجادل مجادله )، بیست و نه بار در قرآن به کار رفته است، گفت: این کثرت، نشان از آن دارد که واژۀ مجادله به عنوان کلیدی ترین واژه برای بیان بحث و گفتگو کارایی داشته و بدین گونه در قرآن بدان اشاره می شود.
جدال برای اثبات عقاید
معتمد لنگرودی، جدال را روشی برای اثبات عقاید و احکام دینی، براساس اصول عقلانی درست عنوان کرد و با اظهار اینکه جدل در قرآن نه تنها برای مشرکین و مخالفان، بلکه برای تمام اهل کتاب کاربرد داشته تا بتوانند با بهره گیری از روش جدل در برابر مجادله کنندگان حقایق دینی را اثبات کنند، تصریح کرد: جدال أحسن، جدالی است که مقدمات، اهداف، نحوۀ بیان و اصول اخلاقی را درنظر داشته و گفتمان سالمی را ساماندهی نماید
وی گفتمان را گفتگو، محاوره و گفتار تعریف کرد و با اعلام اینکه در ادبیات عرب، این واژه تحت «الخطاب» تعبیر شده و از اینرو معنای گفتمان نزد دانشمندان عرب عبارت است از کلامی که رو به شخصی گفته شود، افزود: گفتمان در انتزاعی ترین شکل خود به کاربرد زبان به مثابه پرکتیس اجتماعی اشاره دارد و در معنای دوم، گفتمان نوعی کاربرد زبان در یک حوزه خاص است مانند گفتمان سیاسی یا علمی.
این محقق و پژوهشگر حوزه رضوی با بیان اینکه می توان در تعریفی جامع گفتمان را امری دانست که در فرآیند جریان های اجتماعی و با بهره گیری از روش های مختلف زبانی و فرازبانی و در بستر زمان و مکان مشخص شکل می گیرد، اظهار داشت: در هر جامعه ای و هر مقطع اجتماعی و سیاسی یک گفتمان خاص وجود دارد که منعکس کننده ویژگی های ساختاری و اندیشه حاکم بر فرد و جامعه است.
توجه به درک مخاطب
وی با بیان اینکه جدال أحسن به عنوان الگوی برتر قرآنی در جهت انتقال آراء و عقاید درعصر امامان مستلزم شاخص هایی است که در گفتمان رضوی به خوبی قابل ردیابی و تحلیل است ، گفت: اولین گام اساسی در بعد اخلاقی جدال احسن، شناخت ظرفیت و توانایی مخاطب در گفتگوها است که این امر از ویژگی های شاخص اخلاقی انبیاء و معصومان در طول انجام گفتگو بوده و آنان در گفتگوهای خود، به سطح استعداد و میزان عقل، درک و ظرفیت مخاطب ویژه ای توجه داشته اند.
برگزیده همایش گفتگو و مناظرات رضوی احترام و تکریم متقابل را دومین شاخص راهبردی در طول گفتگو عنوان کرد و اظهار داشت: هدف از مناظره آشکار ساختن حق و ارائه استدلالهای منطقی و عقلانی است و در جریان بحث باید به شدت از بی احترامی و دشنام نسبت به آنچه که برای طرف دیگر بحث، محترم است، پرهیز کنند. همچنین باید طرفین گفتگو بدین امر واقف باشند که فقط دونفر نیستند؛ بلکه طرف سومی در اینجا مطرح است و آن شنوندگان یا خوانندگان مباحث آنانند. از این رو دو طرف باید برای فهم و شعور گروه سوم نیز ارزش و احترام قائل باشند و طوری بحث کنند تا آنان فرصت تأمل در دلایل و براهین هر دو طرف را داشته باشند و داوری نهایی را به مخاطبان حق طلب واگذارند.
وی تصریح کرد: در گفتمان رضوی شاهد هستیم که حضرت امام رضا(ع) در مناظره های خود با بزرگان ادیان و فرق، در نهایت احترام و تکریم متقابل، طرف مقابل خویش را لفظ «سل یا عمران» خطاب می کردندکه حکایت از گرامیداشت مقام عمران صابی و احترام متقابل امام بوده و از اینرو است که عمران صابی با آن عظمت دینی خود تحت تأثیر گفتار و منش اخلاقی امام قرار گرفته و حضرت را سیدی و مولای خطاب کرده است.
معتمد لنگرودی شاخص سوم درگفتمان رضوی را عدم نقد اشخاص عنوان کرد و با اظهار اینکه اگر افراد مناظره گر به دنبال حقیقت جویی و حق گرایی باشند، به هیچ وجه براساس معیارهای غلط و افراطی به نقد اشخاص دست نمی زنند، تصریح کرد: این از اصول اخلاقی در جدال أحسن است که امام رضا(ع) در تمام گفتگوهای خود به این امر توجه وافر داشته و در جدال أحسن با بزرگان ادیان و مذاهب و حتی اشخاص عادی، هیچگاه به نقد افراد نمی پرداختند؛ بلکه تنها به دلایل و استدلال ها توجه می کردند.
توجه به آرامش و آزادی بیان در مناظره
وی با بیان اینکه از شاخص های راهبردی دیگر در گفتمان رضوی در بعد اخلاقی، اعطای احساس امنیت و آزادی بیان به طرف مقابل است، گفت: این بدان معنی است تا هر دو طرف به یک اندازه احساس امینت نمایند و در صورتی که یکی از طرفین گفتگو نگران توقیف، سانسور، برخورد یا هرگونه تهدید باشد و احساس امنیت و آرامش در حین بحث، حاصل نشود، گفتگوی ثمربخش تحقق نمی یابد. بنابراین با احساس امنیت و آزادی بیان در گفتگوهاست که آدمی قدرت تشخیص یافته و می تواند بر پایه استدلالات عقلی، مسیر منطقی را برگزیند و این امر به خوبی در مناظره های امام رضا علیه السلام، مشهود است.
این محقق و پژوهشگر دینی با تاکید بر اینکه بررسی شاخص های راهبردی جدال أحسن در گفتمان رضوی بیانگر قاطعیت امام در برپایی گفتگوهای ثمربخش و با اهداف متعالی و برتر در زمینه احیای اندیشه های ناب اسلامی در سه حوزه حیاتی توحید، نبوت و امامت بوده است، افزود: با توجه به دوران حساس سدۀ سوم هجری و بروز مکاتب گفتمانی بصره، کوفه، بغداد و خراسان بزرگ، مکتب عقل گرای معتزله، عصر ترجمه آثار و متون یونانی، رومی، هندی، ایرانی و مصری به زبان عربی، شکل گیری اهل سنت و جماعت در قالب مکاتب فقهی حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی و گسترش شاخه های مختلف علوم اسلامی و غیراسلامی ضرورت آن احساس می شود. از اینرو امام با برپایی این جلسات در دربار عباسی، مسجد و خانه امام به عنوان پایه گذار کرسی های آزاداندیشی در دنیای اسلام شناخته می گردد و امام با شرکت در این جلسات و با رعایت تمام الزامات شاخص های راهبردی در حوزۀ اخلاقی، سیاسی، گفتاری، کرداری و علمی جلوه نوینی از جدال أحسن را به اندیشمندان مسلمان و غیرمسلمان شناساندند که حائز توجه ویژه است.
مناظره در قرآن کریم
وی گفت: مناظره یا به اصطلاح قرآنی «جدال أحسن»، روشی پسندیده و مورد توصیه قرآنی است که به بهترین شیوه به تمام ملاک های یک گفتگوی نیکو، فرح بخش از لحاظ مقدمات، اهداف، نحوۀ بیان و منطق اخلاقی حاکم بر گفتگو توجه دارد و از اینرو مورد استفاده انبیای الهی و امامان شیعه در مقابل مشرکان، کافران، ملحدان و دهریان و نیز صاحبان ادیان و مذاهب اسلامی قرار گرفته است که اشاره های متون اسلامی برگفتگوها، گواه روشنی بر آن است.
وی با بیان اینکه عصر امام رضا(ع) با توجه به گسترش نهضت ترجمه و ترجمه متون رومی، یونانی، ایرانی و هندی به زبان رسمی دنیای اسلام یعنی زیان عربی، فرصت خوبی را فراهم آورد تا همزمان با تشکیل فرق و مذاهب و لزوم بحث درباره اصلی ترین مفاهیم بین الأدیانی مانند توحید و نبوت به صورت جدی احساس گردد، اظهار داشت: حمایت های مأمون و حضور امام در خراسان بزرگ و روبرویی با دانشمندان ادیان و مذاهب اسلامی شراط مناسبی را فراهم کرد تا با مدیریت صحیح و هوشمندی آن حضرت، اصول اساسی در حضور خلیفه عباسی در بوته نقد و بررسی قرار گرفته و هرکدام از دو طرفین مناظره به بیان آراء خود پرداخته و سپس با ورود امام این گفتگوها به هدف برسد و موجب یقین با باورهای دینی و حتس اسلام آوردن اسلام صابی شود.
وی با بیان اینکه حیات انسانی، ارزشمندترین موهبت الهی به بشریت بوده و ره آورد حائزاهمیت آن برقراری ارتباط به وسیله زبان است، افزود: هرچه دقیق تر و براساس اصول منطقی از زبان بهره گرفته شود، حیات انسانی معقول تر خواهد بود. از اینرو قرآن کریم در آیات متعددی بر منطق حرف زدن اشاره کرده و در آیات متعددی بر گفتگوی ثمربخش واصولی تأکید دارد و تاریخ بشریت گواه خوبی است که بشر همواره برای بیان و انتقال آراء و نظرات خویش از عنصر گفتگو یا مناظره بهره برده است و این امر در کلام انبیای الهی تحت عنوان «جدال أحسن» هویداست.
فرصت گفتگو با ادیان
وی با اعلام اینکه تأکیدات مکرر قرآن در نحوۀ بیان افراد در اظهار آراء و عقاید با فرهنگ مطلوب سخنوری، امامان شیعه به عنوان تالی تلو قرآن بدین امر همت گماشته و در طلیعه قرن سوم هجری، اقامت مأمون درخراسان و فراخواندنِ امام رضا(ع) به مرو، بحث وگفتگو دربارۀ حقانیت اسلام، توحید، رسالت انبیاء، نبوت پیامبر خاتم(ص)، امامت و قضا و قدر، به اصلی ترین دغدغه مسلمانان و شخص خلیفه مبدل شد، اظهار داشت: در این زمان، فرصتی پیش آمد که با حمایت های شخص مأمون، امام رضا(ع) به مباحثه و گفتگو با بزرگان ادیان ومذاهب اسلامی بپردازد و طلایه دار بحث های عقلانی به حساب آید و به خوبی با مجاب کردن اندیشمندان و بزرگان یهودی، مسیحی، زردشتی ومتکلمان اهل سنت، اسلام حقیقی را به همگان بشناساند.
وی با بیان اینکه امامان شیعه به عنوان راهنمایان هدایتگر الهی و تالی تلو قرآن به بحث و گفتگو اهتمام ویژه ای داشته اند، افزود: با حضور حضرت امام رضا(ع) در خراسان،رونق بحث وگفتگو با حمایت های دربار عباسی و شخص مأمون جلوهای خاص یافته و مناظره ها و گفتگوهای ثمربخشی در حیطه توحید، رسالت، نبوت و امامت میان امام رضا(ع) و پیروان ادیان و مذاهب اسلامی واقع شده که منابع اسلامی نسبت به ثبت آن اقدام کرده اند.
وی با اشاره به آیات قرآنی و با بیان اینکه عامترین واژه در فرهنگ قرآنی، واژۀ جدل یا مجادله است که از ریشۀ ( جادل یجادل مجادله )، بیست و نه بار در قرآن به کار رفته است، گفت: این کثرت، نشان از آن دارد که واژۀ مجادله به عنوان کلیدی ترین واژه برای بیان بحث و گفتگو کارایی داشته و بدین گونه در قرآن بدان اشاره می شود.
جدال برای اثبات عقاید
معتمد لنگرودی، جدال را روشی برای اثبات عقاید و احکام دینی، براساس اصول عقلانی درست عنوان کرد و با اظهار اینکه جدل در قرآن نه تنها برای مشرکین و مخالفان، بلکه برای تمام اهل کتاب کاربرد داشته تا بتوانند با بهره گیری از روش جدل در برابر مجادله کنندگان حقایق دینی را اثبات کنند، تصریح کرد: جدال أحسن، جدالی است که مقدمات، اهداف، نحوۀ بیان و اصول اخلاقی را درنظر داشته و گفتمان سالمی را ساماندهی نماید
وی گفتمان را گفتگو، محاوره و گفتار تعریف کرد و با اعلام اینکه در ادبیات عرب، این واژه تحت «الخطاب» تعبیر شده و از اینرو معنای گفتمان نزد دانشمندان عرب عبارت است از کلامی که رو به شخصی گفته شود، افزود: گفتمان در انتزاعی ترین شکل خود به کاربرد زبان به مثابه پرکتیس اجتماعی اشاره دارد و در معنای دوم، گفتمان نوعی کاربرد زبان در یک حوزه خاص است مانند گفتمان سیاسی یا علمی.
این محقق و پژوهشگر حوزه رضوی با بیان اینکه می توان در تعریفی جامع گفتمان را امری دانست که در فرآیند جریان های اجتماعی و با بهره گیری از روش های مختلف زبانی و فرازبانی و در بستر زمان و مکان مشخص شکل می گیرد، اظهار داشت: در هر جامعه ای و هر مقطع اجتماعی و سیاسی یک گفتمان خاص وجود دارد که منعکس کننده ویژگی های ساختاری و اندیشه حاکم بر فرد و جامعه است.
توجه به درک مخاطب
وی با بیان اینکه جدال أحسن به عنوان الگوی برتر قرآنی در جهت انتقال آراء و عقاید درعصر امامان مستلزم شاخص هایی است که در گفتمان رضوی به خوبی قابل ردیابی و تحلیل است ، گفت: اولین گام اساسی در بعد اخلاقی جدال احسن، شناخت ظرفیت و توانایی مخاطب در گفتگوها است که این امر از ویژگی های شاخص اخلاقی انبیاء و معصومان در طول انجام گفتگو بوده و آنان در گفتگوهای خود، به سطح استعداد و میزان عقل، درک و ظرفیت مخاطب ویژه ای توجه داشته اند.
برگزیده همایش گفتگو و مناظرات رضوی احترام و تکریم متقابل را دومین شاخص راهبردی در طول گفتگو عنوان کرد و اظهار داشت: هدف از مناظره آشکار ساختن حق و ارائه استدلالهای منطقی و عقلانی است و در جریان بحث باید به شدت از بی احترامی و دشنام نسبت به آنچه که برای طرف دیگر بحث، محترم است، پرهیز کنند. همچنین باید طرفین گفتگو بدین امر واقف باشند که فقط دونفر نیستند؛ بلکه طرف سومی در اینجا مطرح است و آن شنوندگان یا خوانندگان مباحث آنانند. از این رو دو طرف باید برای فهم و شعور گروه سوم نیز ارزش و احترام قائل باشند و طوری بحث کنند تا آنان فرصت تأمل در دلایل و براهین هر دو طرف را داشته باشند و داوری نهایی را به مخاطبان حق طلب واگذارند.
وی تصریح کرد: در گفتمان رضوی شاهد هستیم که حضرت امام رضا(ع) در مناظره های خود با بزرگان ادیان و فرق، در نهایت احترام و تکریم متقابل، طرف مقابل خویش را لفظ «سل یا عمران» خطاب می کردندکه حکایت از گرامیداشت مقام عمران صابی و احترام متقابل امام بوده و از اینرو است که عمران صابی با آن عظمت دینی خود تحت تأثیر گفتار و منش اخلاقی امام قرار گرفته و حضرت را سیدی و مولای خطاب کرده است.
معتمد لنگرودی شاخص سوم درگفتمان رضوی را عدم نقد اشخاص عنوان کرد و با اظهار اینکه اگر افراد مناظره گر به دنبال حقیقت جویی و حق گرایی باشند، به هیچ وجه براساس معیارهای غلط و افراطی به نقد اشخاص دست نمی زنند، تصریح کرد: این از اصول اخلاقی در جدال أحسن است که امام رضا(ع) در تمام گفتگوهای خود به این امر توجه وافر داشته و در جدال أحسن با بزرگان ادیان و مذاهب و حتی اشخاص عادی، هیچگاه به نقد افراد نمی پرداختند؛ بلکه تنها به دلایل و استدلال ها توجه می کردند.
توجه به آرامش و آزادی بیان در مناظره
وی با بیان اینکه از شاخص های راهبردی دیگر در گفتمان رضوی در بعد اخلاقی، اعطای احساس امنیت و آزادی بیان به طرف مقابل است، گفت: این بدان معنی است تا هر دو طرف به یک اندازه احساس امینت نمایند و در صورتی که یکی از طرفین گفتگو نگران توقیف، سانسور، برخورد یا هرگونه تهدید باشد و احساس امنیت و آرامش در حین بحث، حاصل نشود، گفتگوی ثمربخش تحقق نمی یابد. بنابراین با احساس امنیت و آزادی بیان در گفتگوهاست که آدمی قدرت تشخیص یافته و می تواند بر پایه استدلالات عقلی، مسیر منطقی را برگزیند و این امر به خوبی در مناظره های امام رضا علیه السلام، مشهود است.
این محقق و پژوهشگر دینی با تاکید بر اینکه بررسی شاخص های راهبردی جدال أحسن در گفتمان رضوی بیانگر قاطعیت امام در برپایی گفتگوهای ثمربخش و با اهداف متعالی و برتر در زمینه احیای اندیشه های ناب اسلامی در سه حوزه حیاتی توحید، نبوت و امامت بوده است، افزود: با توجه به دوران حساس سدۀ سوم هجری و بروز مکاتب گفتمانی بصره، کوفه، بغداد و خراسان بزرگ، مکتب عقل گرای معتزله، عصر ترجمه آثار و متون یونانی، رومی، هندی، ایرانی و مصری به زبان عربی، شکل گیری اهل سنت و جماعت در قالب مکاتب فقهی حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی و گسترش شاخه های مختلف علوم اسلامی و غیراسلامی ضرورت آن احساس می شود. از اینرو امام با برپایی این جلسات در دربار عباسی، مسجد و خانه امام به عنوان پایه گذار کرسی های آزاداندیشی در دنیای اسلام شناخته می گردد و امام با شرکت در این جلسات و با رعایت تمام الزامات شاخص های راهبردی در حوزۀ اخلاقی، سیاسی، گفتاری، کرداری و علمی جلوه نوینی از جدال أحسن را به اندیشمندان مسلمان و غیرمسلمان شناساندند که حائز توجه ویژه است.
مناظره در قرآن کریم
وی گفت: مناظره یا به اصطلاح قرآنی «جدال أحسن»، روشی پسندیده و مورد توصیه قرآنی است که به بهترین شیوه به تمام ملاک های یک گفتگوی نیکو، فرح بخش از لحاظ مقدمات، اهداف، نحوۀ بیان و منطق اخلاقی حاکم بر گفتگو توجه دارد و از اینرو مورد استفاده انبیای الهی و امامان شیعه در مقابل مشرکان، کافران، ملحدان و دهریان و نیز صاحبان ادیان و مذاهب اسلامی قرار گرفته است که اشاره های متون اسلامی برگفتگوها، گواه روشنی بر آن است.
وی با بیان اینکه عصر امام رضا(ع) با توجه به گسترش نهضت ترجمه و ترجمه متون رومی، یونانی، ایرانی و هندی به زبان رسمی دنیای اسلام یعنی زیان عربی، فرصت خوبی را فراهم آورد تا همزمان با تشکیل فرق و مذاهب و لزوم بحث درباره اصلی ترین مفاهیم بین الأدیانی مانند توحید و نبوت به صورت جدی احساس گردد، اظهار داشت: حمایت های مأمون و حضور امام در خراسان بزرگ و روبرویی با دانشمندان ادیان و مذاهب اسلامی شراط مناسبی را فراهم کرد تا با مدیریت صحیح و هوشمندی آن حضرت، اصول اساسی در حضور خلیفه عباسی در بوته نقد و بررسی قرار گرفته و هرکدام از دو طرفین مناظره به بیان آراء خود پرداخته و سپس با ورود امام این گفتگوها به هدف برسد و موجب یقین با باورهای دینی و حتس اسلام آوردن اسلام صابی شود.
معتمد لنگرودی با قدردانی از متولیان برگزاری همایش گفتگو و مناظرات رضوی، این حرکت ارزشمند علمی را کاری ارزشمند برای فرهنگ سازی در حوزه گفتگو و مناظره عنوان کرد و گفت: این نوع همایش ها، می تواند زمینه را برای ارتقای فرهنگ گفتگو و مناظره با تاکید بر مناظره حضرت امام رضا(ع) در کشور فراهم سازد.
گفتگو از سعید نوریان
گفتگو از سعید نوریان
