۰
تاریخ انتشار
سه شنبه ۵ اسفند ۱۳۹۹ ساعت ۱۱:۴۵
پژوهشگر تاریخ و تمدن اسلامی در گفتگو با رضوی:

خواجه نصیرالدین طوسی عامل بقای تمدن ایرانی شیعی در جهان اسلام شد

خواجه نصیرالدین طوسی عامل بقای تمدن ایرانی شیعی در جهان اسلام شد
خبرگزاری رضوی. محمد بن محمد بن حسن، مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی در ۱۱ جمادی‌الاول سال ۵۹۷ق در طوس خراسان به دنیا آمد و لقب «طوسی» برای وی،‌ به زادگاه او اشاره دارد.
او در کودکی قرآن کریم، صرف، نحو و آداب را فرا گرفت. سپس با راهنمایی پدرش، مقدمات ریاضیات را نزد کمال الدین محمد آموخت. همچنین فقه و حدیث را نزد پدر و جدش که خود از فقها و محدثان آن عصر بوده‌اند فراگرفت .
استاد دیگر او دایی‌اش نورالدین علی بن محمد شیعی بود که مطابق با نظر برخی از مورخان، منطق و حکمت را به او می‌آموخت. خواجه نصیرالدین طوسی، پس از حمله مغولان به ایران و بروز ناآرامی خصوصاً در منطقه خراسان، مدتی در شهرهای مختلف سرگردان بود تا آنکه به دعوت ناصرالدین، فرمانروای قلعه‌های اسماعیلیان در خراسان، به قهستان رفت. و در آنجا به درخواست ناصرالدین، کتاب تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق نوشته ابوعلی مسکویه رازی را به فارسی ترجمه کرد، مطالبی به آن افزود و آن را به نام ناصر الدین، اخلاق ناصری نامید. تاریخ تألیف این کتاب، ۶۳۰ تا ۶۳۲ق بوده است.
وی همچنین در آنجا کتابی در علم هیئت به‌نام الرسالة المعینیة، به نام معین الدین، فرزند ناصرالدین، تألیف کرد. قلعه‌های اسماعیلیان، تنها نیروی مقاوم در برابر حملات مغولان دانسته شده است. در وضعیتی که شهرهای خراسان و نیشابور به‌طور کامل به‌دست مغولان افتاده بود، این قلعه‌ها سال‌های طولانی مقاومت کردند و تسلیم مغولان نشدند.
حجت الاسلام و المسلمین محسن الویری استاد دانشگاه باقرالعلوم در این گفتگو خلاصه ای از خدمات و زندگی خواجه نصیرالدین طوسی را در سالروز بزرگداشت خواجه نصیر الدین طوسی عنوان کرده است.
 
 
از خواجه نصیر الدین طوسی در تاریخ چگونه اسمی به یادگار مانده و آیا برای ایران و جهان اسلام خدمات در خور تعریفی داشته است؟
خواجه نصیرالدین طوسی در یکی از مهم ترین مقاطع تاریخ اسلام تاثیر بسزایی در دوران حیات خود به جا گذاشته است. وی که متوفی  سال 672 ه. ق. است در اوج حمله مغول به ایران و سقوط دستگاه خلافت عباسیان در کنار مغولان به عنوان مشاور هلاکوخان که فاتح بغداد بود در آن برهه حساس زمانی برای خدمت به ایران و جهان اسلام نقش مهمی ایفا کرد، خدمتی که بسیار بسیار قابل توجه و چشمگیراست به نحوی که نظر همه را به خود جلب کرده است. نقش آفرینی های خواجه نصیرالدین طوسی را در سه لایه و سبک می توان جست و جو کرد، این نقش آفرینی خدماتی شایسته به ایران و به امت اسلامی و در درون امت اسلامی به عنوان بخشی از امت اسلامی به جامعه پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام روا داشته شده است.

ممکن است درخصوص خدمات خواجه نصیر الدین طوسی برای ایران و جهان اسلام توضیح دهید که این خدمات چه بوده است؟
خدمتی که خواجه نصیرالدین طوسی به ایران کرد کوششی بود‌ برای کاهش ویرانی هایی که مغولان به بار آورده بودند، همچنین مدیریت اثر گذاری بر مغولان برای دست کشیدن از تخریب و غارت اماکنی که تخریب آنها زیان های بزرگی برای علم و آیندگان به جا می گذاشت لذا خواجه نصیر الدین طوسی تلاش کرد تا مغولان مهاجم خونریز تخریب گر و ویرانگر را به عناصری سازنده تبدیل کند. آنچه خواجه نصیرالدین طوسی در مراغه انجام داد و پادشاه مغول یعنی هلاکوخان  را به راه اندازی یک رصد خانه تشویق کرد و نقشی که برای این رصد خانه در نظر گرفت بسیار فراتر از کارهایی بود که برای رصد خانه ها در نظر گرفته می شد.از سوی دیگر تاسیس یک کتابخانه بزرگ در آن منطقه و گرد آوردن دانشمندانی که پس از حمله مغولان در گوشه و کنار پراکنده بودند موجب رونق بخشی قابل توجهی به فعالیت های علمی شد و خدمت بسیار آشکاری به جامعه ایرانی و جهان اسلام بود.

آیا مشخصا خدماتی از خواجه نصیر الدین طوسی به جهان اسلام ثبت و ضبط شده است؟
 بله. خدمتی که خواجه نصیرالدین طوسی به جهان اسلام کرد این بود که خواجه نصیر عملاً پیش از حمله مغول با ابتکار عملی که داشت توانست با همان محوریت رصدخانه مراغه که در ایران داشت به واسطه گردآوری کتاب‌ها مجموعه سرمایه علمی باقی‌مانده و پراکنده در گوشه و کنار جهان اسلام را تجمیع کند و به مراغه به کتابخانه ساخته شده توسط خود بیاورد به این ترتیب توانست جلوی از بین رفتن هر چه بیشتر آثار علمی را بگیرد، لذا سهم بسیار مهم و شاخص خواجه‌ نصیر به جهان اسلام حفظ ذخایر علمی جهان اسلام است.  تهمت ناروایی که در برخی از منابع به خواجه‌نصیر زده می‌شود که ایشان در دستگاه خلافت سنی‌مذهب بغداد و عباسی نقش داشت، با همین نکته ک کتاب‌هایی که خواجه نصیرالدین طوسی گردآوری کرد آثار علمای اهل سنت بود پاسخ داده می شود اگر خواجه نصیر گرایش شیعی خود را در دوره خلافت بغداد می خواست دخالت بدهد می توانست این گرایش را در بحث کتابخانه امتداد بدهد و می بینم که در آنجا بدون حساسیت شیعی به گرد آوری همه منابع اسلامی اهتمام ورزید. سهمی که خواجه‌ نصیر الدین طوسی به جامعه شیعی به عنوان مکتب اهل بیت علیهم السلام هم داشت بسیار ارزنده است و شامل خدمات شایسته ای می شودکه دراین حوزه هم آثار فراوانی از خود باقی گذاشته است که البته خدمات به جهان اسلام باید اضافه کنم اهتمام گسترده ای که به دانش‌های مختلف داشت و شرح پاره ای از آثار فیلسوفان غربی و شرح و تجمیع و گرد آوری و دوباره نویسی متون ریاضیات نجوم و.. این ها در شمار خدماتی که خواجه نصیر الدین طوسی به امت اسلامی کرده که حتما باید مد نظر قرار داد.

در خدمت به شیعیان آیا آثاری از خواجه نصیر الدین طوسی به یادگار مانده است؟
در این باره نیز در برخی آثارمشخصا در علم کلام کتابی به نام "تجرید العقاید"از خواجه به یادگار مانده، کتاب کم حجمی در شش بخش عمده که افزودن فصل امامت در کنار سایر فصول در این کتاب امتیاز خاصی به این کتاب بخشیده است، شاید کمتر کتاب کلامی شیعی است که به اندازه این کتاب مورد اعتنا قرار گرفته باشد و ترجمه شده  و بر آن حاشيه نوشته شده باشد، گرچه برخي این کتاب را نقطه آغاز یک نوع ورود فلسفه به دانش کلام شیعی شمردند اما نظم بخشی و اعتبار دادن به اندیشه های شیعی سبب شده که برخی خواجه را آغازگر یک دوره جدید در کلام شیعی بشمارند. خواجه اثر دیگری به نام "اوصاف الاشراف"  دارد که کتاب اخلاقی است اما به دلیل اینکه در مقدمه این کتاب ذکر می کند که بعد از کتاب اخلاق ناصری نوشتم نویسنده کتاب يعني خواجه معتقد بود که در بیان سیره اولیا و روش اهل بینش بر قاعده‌ سالکان طریقت و طالبان حقیقت مبتنی بر قوانین سمعی مرتب گردیده است.بخش هایی از کتاب به مباحثی چون زهد و  ریاضت و مراقبت و سیر و سلوک و... احوال سالکان در خلوت و تفکر و... خوف و رجا پرداخته است که این را هم از نخستین آثاری می دانند که نشانه تاثیر پذیری آثار اخلاقی شیعیان و علمای شيعه است بنابراین خواجه نصیرالدین طوسی در شکل دادن و باز تولید و باز طراحی اندیشه شیعی در آثار نامبرده موثر بوده است، از این رو با یک شخصیت بزرگی رو به رو هستیم همانگونه که ذکر شد همزمان هم برای ایران و هم برای امت اسلامی و درون امت اسلامی برای پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام نقش ایجابی موثری داشته، لذا سزاوار است با غرور در جهت زنده نگاه داشتن خدمات وی این درس را از خواجه بیاموزیم که چگونه در شرایط بحرانی بسیار سخت و دشوار که مغولان بر بخش هایی از جهان اسلام وارد کردند و ایران در معرض تهدید قرار گرفته بود وی نقش بایسته ای ایفا کرد و تهدید های موجود را به فرصت تبدیل کرد. خواجه همچنان کتابی به نام سقوط الدوله العباسیه نوشته شده است، این کتاب درسال 2004 در ریاض در گروه تاریخ دانشکده ادبیات دانشگاه ملک سعود ریاض به چاپ رسیده که از این موضوع حکایت می کند که شیعیان درسقوط دستگاه خلافت عباسی نقش ویژه ای داشته اند و اثبات کرده بر خلاف اتهامی که به شیعیان می زنند که نقش آنها سلبی بود توضیح می دهد شیعیان نقش ایجابی داشتند و به کاهش خرابی های ناشی از حمله مغول مدد قابل توجهی رساندند.
https://www.razavi.news/vdccmsqe.2bq4s8laa2.html
razavi.news/vdccmsqe.2bq4s8laa2.html
کد مطلب ۶۸۱۱۷
ارسال نظر
نام شما

آدرس ايميل شما