خبرگزاری رضوی گزارش می دهد؛
«هرکاره» هویت هنری مشهد/سوغاتی که باید به زائران معرفی شود
خبرگزاری رضوی-مرضیه وحدت؛ سنگتراشی در مشهد سابقه طولانی و هنری قدیمی محسوب می شود و در گذشته یکی از مشاغل عمده در این بوده و راسته ای به نام بازار سنگ تراش ها در بافت قدیم مشهد رابه خود اختصاص داده بوده است.
سنگی که برای ساخت ظرف های مخصوص به نام«هرکاره» مورد استفاده قرار می گیرد دارای مواد معدنی مفید برای بدن انسان را تامین کرده و به سریع و سالم پخته شدن غذا کمک می کند.
نام علمی سنگ مورد استفاده «سرپانتین» نوعی سنگ آذرین با رنگ سیاه است و در اصطلاح محلی به آن «هرکاره»می گویند؛ چرا که قابلیت انعطاف بسیاری دارد و با آن، هر وسیله‌ای را می‌توان تراشید و تولید و استفاده کرد. در سایر شهرها به دیگ سنگی معروف است. طبخ غذا در این ظروف سنگی، طعم آن را بسیار لذیذ و گوارا می نماید. امروزه از "هرکاره" بیشتر برای پخت آبگوشت استفاده می شود که در منوی اغلب رستورانهای سنتی و ایرانی مشهد به نام «دیزی سنگی» موجود بوده و غذایی بسیار لذیذی است.
هرکاره سوغات مشهد
این ظروف سنگی همچنین به عنوان سوغات مشهد در بیشتر فروشگاه های عرضه سوغات و صنایع دستی به ویژه فروشگاههای اطراف پارک کوهسنگی عرضه می شود. متاسفانه این روزها با هجوم ظرف‌های جدید و صنعتی به آشپزخانه‌ها، بسیاری از مردم فراموش کرده‌اند که طعم غذا به ویژه آبگوشت و سایر غذاهای آبکی در ظرف‌های سنگی یا هرکاره چقدر دلپذیر است. این سنگ‌ها غنی از آهن و منیزیم هستند که طی تغییرات زمین شناسی دچار دگرسازی شده. همچنین قابلیت مطلوبی در انتقال و مقاومت در برابر حرارت دارد و ظرف‌های ساخته شده توسط آن کاملاً طبیعی است و قابلیت تراش و چکش خوری فراوانی دارد. از اهمیت این سنگ می توان به حدیثی از امام رضا (ع) در عیون اخبار امام رضا (ع) اشاره کرد که فرمودند: خداوندا! مردم را از این کوه سود برسان و غذاهايي را كه مردم در دیگ ها و ظرف‌های سنگی این کوه می‌پزند برکت عطا فرما" سپس دستور دادند دیگچه‌هایی از همان سنگ برایشان بیاورند و فرمود:«غذای مرا در هیچ ظرفی نپزید مگر در همین ظرف‌های سنگی.»
مرغوب ترین سنگ برای ساخت هرکاره
بر اساس نظر کارشناسان قدمت سنگ سرپانتین یا سنگ هرکاره به 14 قرن می رسد و اگرچه معادن سنگ هركاره، در مناطقی چون زنجان، سیستان، خوی، كرمان، ماكو، سبزوار، تربت حیدریه و بیرجند نیز وجود دارد اما تنها معدن موجود که مرغوبیت لازمه را دارد در مشهد در نزدیکی روستای زکریا واقع شده است. این معدن تنها معدن فعال در ایران است و خریدارانی از شهرها و کشورهای دیگر دارد. این سنگ ها به صورت دانه ای به فروش می رسند و عمده خریداران این سنگ صنایع دستی کاران می باشند. در این معدن روزی حدود 400 الی 500 دانه سنگ استخراج می شود و از این سنگ حدود 50 قلم جنس از سرمه دان کوچک تا مجسمه های بزرگ مثل مجسمه سنگی تولید می شود.
در گذشته 36 معدن سنگ «هرکاره» در مشهد فعال بودند
رمضان معمر یکی از استادان سنگ تراش در حوزه سنگ سرپانتین، که پدر او صاحب یکی از معادن هر کاره بوده است، به خبرنگار ما می گوید: ما در گذشته 36 معدن فعال که گستره آن که از کوی آب و برق تا سیدی کشیده می شد، داشتیم که متاسفانه طی هشت سال گذشته این معادن به دلیل ساختمان سازی به یک معدن کاهش یافت و همگی خراب شد، یکی از معادن نیز از پدر من مربوط به 100 سال پیش بود که در جریان همین ساختمان سازی ها کاملا تخریب شد.
فعالیت 20 کارگاه با 300 هنرمند
این استاد سنگ تراش می گوید: اکنون تنها یک معدن در روستای زکریا با سه پییشکار فعال است؛ او در توضیح این اصطلاح می گوید: وقتی یک قسمت از معدن که شناسایی شده، تراشه می زنیم و سنگ آن را برای اینکه آهن و منیزیم دارد و سیلیس ندارد را به آزمایش می بریم، با تایید آن شروع به استخراج سنگ می کنیم. لذا به همان دهنه که باز می کنیم پیشکار می گوییم.
معمر در ادامه می افزاید: در ابتدا 1386 نفر در 250 کارگاه از سنگ تراش، قلم زن و کوه بٌر فعال بودند اما الان هم تعداد افراد و هم کارگاه محدود شده و اکنون به جرات می توانم بگویم حدود 20 کارگاه با 300 سنگ تراش در حال حاضر فعال هستند.
«سنگ هرکاره» در سبد سوغات زائر قرار گیرد
او با اشاره به تلاش هایش برای معرفی کردن سنگ هرکاره به عنوان سوغات مشهد؛ می گوید: در سالهای اخیر مسئولین نسبت به این سنگ بی مهری نشان دادند اما من با تلاش های خودم نشان ملی در خصوص سنگ هرکاره و مهر اصالت یونسکو، نشان جغرافیا و اولین استاندارد ملی را برای این سنگ گرفتم.
معمر با بیان اینکه سنگ هرکاره هنر سنتی مشهد است که مواد اولیه آن در مشهد تهیه می شود؛ می افزاید: از سنگ هرکاره ظرف دیزی سنگی، لیوان، کتیبه، سماور، قوری و هر ظرفی که شما فکر کنید تولید می کنیم این سنگ مثل موم در دست ما است و ما می توانیم به اشکال مختلف دربیاوریم.
او با اشاره به اینکه سفره سلامت مردم را با این سنگ می توانیم تضمین می کنیم؛ می گوید: این ظروفات با خواصی که دارند برای سلامتی مردم مفید است.
به کار گیری زندانیان در صنعت سنگ تراشی
معمر از به کارگیری زندانیان و افراد آزاد شده از زندان برای سنگ تراشی این سنگ می گوید و می افزاید: برای کارافرینی در این خصوص آموزش این رشته هنری را در زندان های مشهد، قوچان و چناران استارت زدیم و این هنر را که با آموزش های توام با تولید همراه است، گسترش می دهیم تا علاوه بر درآمدزایی برای زندانیان، این هنر نیز رونق گیرد.
او ادامه می دهد: ما زندانیان بندباز، افراد زندانی و کسانی که آزاد می شوند را برای این کار آماده می کنیم و برای افراد بند باز که روزها در خارج از زندان هستند و افرادی که آزاد شدند کارگاهی را در نظر گرفتم و آنها در این کارگاه سنگ تراشی می کنند و تاکنون 386 سنگ تراش را آموزش داده و وارد بازار کار کردم.
این استاد سنگ تراش با بیان اینکه پرسه کاری معدن، سنگتراشی و قلم زنی روی سنگ است و همه اینها را در این رشته انجام می دهم که این هنر را به یک جایی برسانم؛ می گوید: همان گونه که می دانید اساسا وقتی جوان ما شاغل باشد کمتر دچار معضلات می شود و اگر بتوانیم افراد را به سمت این هنر چذب کنیم معضلات شهر با این سنگ، برطرف می شود.
مشکل در صادرات
او با بیان اینکه متاسفانه از این صنعت هیچ حمایتی نمی شود؛ به مشکلات این حوزه اشاره می کند و می گوید: در نمایشگاههای خارجی و داخلی زیادی چون لبنان، پاکستان، دبی و .. شرکت کردم و استقبال و فروش از محصولات ما عالی بوده است اما چون توان و قدرت آن را نداشتم تاکنون صادرات نکردیم البته گروهی برای بازاریابی به ترکیه رفتند تا بتوانیم این هنر مشهد را گسترش دهیم.
سنگی که برای ساخت ظرف های مخصوص به نام«هرکاره» مورد استفاده قرار می گیرد دارای مواد معدنی مفید برای بدن انسان را تامین کرده و به سریع و سالم پخته شدن غذا کمک می کند.
نام علمی سنگ مورد استفاده «سرپانتین» نوعی سنگ آذرین با رنگ سیاه است و در اصطلاح محلی به آن «هرکاره»می گویند؛ چرا که قابلیت انعطاف بسیاری دارد و با آن، هر وسیله‌ای را می‌توان تراشید و تولید و استفاده کرد. در سایر شهرها به دیگ سنگی معروف است. طبخ غذا در این ظروف سنگی، طعم آن را بسیار لذیذ و گوارا می نماید. امروزه از "هرکاره" بیشتر برای پخت آبگوشت استفاده می شود که در منوی اغلب رستورانهای سنتی و ایرانی مشهد به نام «دیزی سنگی» موجود بوده و غذایی بسیار لذیذی است.
هرکاره سوغات مشهد
این ظروف سنگی همچنین به عنوان سوغات مشهد در بیشتر فروشگاه های عرضه سوغات و صنایع دستی به ویژه فروشگاههای اطراف پارک کوهسنگی عرضه می شود. متاسفانه این روزها با هجوم ظرف‌های جدید و صنعتی به آشپزخانه‌ها، بسیاری از مردم فراموش کرده‌اند که طعم غذا به ویژه آبگوشت و سایر غذاهای آبکی در ظرف‌های سنگی یا هرکاره چقدر دلپذیر است. این سنگ‌ها غنی از آهن و منیزیم هستند که طی تغییرات زمین شناسی دچار دگرسازی شده. همچنین قابلیت مطلوبی در انتقال و مقاومت در برابر حرارت دارد و ظرف‌های ساخته شده توسط آن کاملاً طبیعی است و قابلیت تراش و چکش خوری فراوانی دارد. از اهمیت این سنگ می توان به حدیثی از امام رضا (ع) در عیون اخبار امام رضا (ع) اشاره کرد که فرمودند: خداوندا! مردم را از این کوه سود برسان و غذاهايي را كه مردم در دیگ ها و ظرف‌های سنگی این کوه می‌پزند برکت عطا فرما" سپس دستور دادند دیگچه‌هایی از همان سنگ برایشان بیاورند و فرمود:«غذای مرا در هیچ ظرفی نپزید مگر در همین ظرف‌های سنگی.»
مرغوب ترین سنگ برای ساخت هرکاره
بر اساس نظر کارشناسان قدمت سنگ سرپانتین یا سنگ هرکاره به 14 قرن می رسد و اگرچه معادن سنگ هركاره، در مناطقی چون زنجان، سیستان، خوی، كرمان، ماكو، سبزوار، تربت حیدریه و بیرجند نیز وجود دارد اما تنها معدن موجود که مرغوبیت لازمه را دارد در مشهد در نزدیکی روستای زکریا واقع شده است. این معدن تنها معدن فعال در ایران است و خریدارانی از شهرها و کشورهای دیگر دارد. این سنگ ها به صورت دانه ای به فروش می رسند و عمده خریداران این سنگ صنایع دستی کاران می باشند. در این معدن روزی حدود 400 الی 500 دانه سنگ استخراج می شود و از این سنگ حدود 50 قلم جنس از سرمه دان کوچک تا مجسمه های بزرگ مثل مجسمه سنگی تولید می شود.
در گذشته 36 معدن سنگ «هرکاره» در مشهد فعال بودند
رمضان معمر یکی از استادان سنگ تراش در حوزه سنگ سرپانتین، که پدر او صاحب یکی از معادن هر کاره بوده است، به خبرنگار ما می گوید: ما در گذشته 36 معدن فعال که گستره آن که از کوی آب و برق تا سیدی کشیده می شد، داشتیم که متاسفانه طی هشت سال گذشته این معادن به دلیل ساختمان سازی به یک معدن کاهش یافت و همگی خراب شد، یکی از معادن نیز از پدر من مربوط به 100 سال پیش بود که در جریان همین ساختمان سازی ها کاملا تخریب شد.
فعالیت 20 کارگاه با 300 هنرمند
این استاد سنگ تراش می گوید: اکنون تنها یک معدن در روستای زکریا با سه پییشکار فعال است؛ او در توضیح این اصطلاح می گوید: وقتی یک قسمت از معدن که شناسایی شده، تراشه می زنیم و سنگ آن را برای اینکه آهن و منیزیم دارد و سیلیس ندارد را به آزمایش می بریم، با تایید آن شروع به استخراج سنگ می کنیم. لذا به همان دهنه که باز می کنیم پیشکار می گوییم.
معمر در ادامه می افزاید: در ابتدا 1386 نفر در 250 کارگاه از سنگ تراش، قلم زن و کوه بٌر فعال بودند اما الان هم تعداد افراد و هم کارگاه محدود شده و اکنون به جرات می توانم بگویم حدود 20 کارگاه با 300 سنگ تراش در حال حاضر فعال هستند.
«سنگ هرکاره» در سبد سوغات زائر قرار گیرد
او با اشاره به تلاش هایش برای معرفی کردن سنگ هرکاره به عنوان سوغات مشهد؛ می گوید: در سالهای اخیر مسئولین نسبت به این سنگ بی مهری نشان دادند اما من با تلاش های خودم نشان ملی در خصوص سنگ هرکاره و مهر اصالت یونسکو، نشان جغرافیا و اولین استاندارد ملی را برای این سنگ گرفتم.
معمر با بیان اینکه سنگ هرکاره هنر سنتی مشهد است که مواد اولیه آن در مشهد تهیه می شود؛ می افزاید: از سنگ هرکاره ظرف دیزی سنگی، لیوان، کتیبه، سماور، قوری و هر ظرفی که شما فکر کنید تولید می کنیم این سنگ مثل موم در دست ما است و ما می توانیم به اشکال مختلف دربیاوریم.
او با اشاره به اینکه سفره سلامت مردم را با این سنگ می توانیم تضمین می کنیم؛ می گوید: این ظروفات با خواصی که دارند برای سلامتی مردم مفید است.
به کار گیری زندانیان در صنعت سنگ تراشی
معمر از به کارگیری زندانیان و افراد آزاد شده از زندان برای سنگ تراشی این سنگ می گوید و می افزاید: برای کارافرینی در این خصوص آموزش این رشته هنری را در زندان های مشهد، قوچان و چناران استارت زدیم و این هنر را که با آموزش های توام با تولید همراه است، گسترش می دهیم تا علاوه بر درآمدزایی برای زندانیان، این هنر نیز رونق گیرد.
او ادامه می دهد: ما زندانیان بندباز، افراد زندانی و کسانی که آزاد می شوند را برای این کار آماده می کنیم و برای افراد بند باز که روزها در خارج از زندان هستند و افرادی که آزاد شدند کارگاهی را در نظر گرفتم و آنها در این کارگاه سنگ تراشی می کنند و تاکنون 386 سنگ تراش را آموزش داده و وارد بازار کار کردم.
این استاد سنگ تراش با بیان اینکه پرسه کاری معدن، سنگتراشی و قلم زنی روی سنگ است و همه اینها را در این رشته انجام می دهم که این هنر را به یک جایی برسانم؛ می گوید: همان گونه که می دانید اساسا وقتی جوان ما شاغل باشد کمتر دچار معضلات می شود و اگر بتوانیم افراد را به سمت این هنر چذب کنیم معضلات شهر با این سنگ، برطرف می شود.
مشکل در صادرات
او با بیان اینکه متاسفانه از این صنعت هیچ حمایتی نمی شود؛ به مشکلات این حوزه اشاره می کند و می گوید: در نمایشگاههای خارجی و داخلی زیادی چون لبنان، پاکستان، دبی و .. شرکت کردم و استقبال و فروش از محصولات ما عالی بوده است اما چون توان و قدرت آن را نداشتم تاکنون صادرات نکردیم البته گروهی برای بازاریابی به ترکیه رفتند تا بتوانیم این هنر مشهد را گسترش دهیم.
