گفتگو با حسین صافی هنرمند مشهدی و کاریکاتوریست و انیمیشن ساز مطرح کشور
اغراق و فانتزی؛ وجه مشترک کاریکاتور و انیمیشن
از لابلای برج ها و خانه های قدیمی و ابزار و اشیایی که به شکلی اغراق آمیز نقاشی شده اند، می توان شهر و مردم شکرستان را بهتر شناخت. انیمیشنی که خنده را بر لبمان می نشاند و پیوندی با گذشته ادبی و فولکلور مردم ما دارد. نقاشی پس زمینه این کار، همان پی رنگ مناسبی است که شخصیت ها را در بستر یک فضای سنتی با جذابیت های خاص بصری قرار داده و در زمانه ای که از نبود انیمیشن خوب و تاثیرگذار وطنی بی بهره ایم، توانسته جایش را در خانه های ما و بین کودک و بزرگسال باز کند. حسین صافی کاریکاتوریست و انیماتور مشهدی، نقاشی پس زمینه آثاری چون شکرستان و پهلوانان را در کارنامه هنری خود دارد. این هنرمند، از آغاز علاقه اش به نقاشی این طور می گوید: «نقاشی را از کودکی شروع کردم و به طراحی آزاد علاقه مند بودم. اطرافیانم و پرتره هایشان اولین سوژه هایم شدند. در ابتدا، بیشتر علاقه ام به طراحی کارتونی بود؛ اما از سن 8 سالگی طراحی جدی را شروع کردم. برادر بزرگتری داشتم که دستی به قلم داشت و من را بسیار تشویق میکرد. در آن سال ها کتابچه هایی بود که استاد جواد علیزاده در زمینه کاریکاتور چاپ میکرد و من را به این حوزه بسیار علاقه مند کرد. فعالیتهای جدی و حرفهای ام را زمانی که وارد دانشگاه شدم شروع کردم. قبل از آن به شکل محدود کلاس طراحی می رفتم و قبل از آن با مرحوم علی جامی کار می کردم که بسیار مدیون ایشان هستم. بعد از آن کلاس استاد منوچهر اسپهبدی کمک زیادی به پیشرفت طراحی من کرد؛ چون در آن مجموعه طراحی به شکل آکادمیک کار می شد. به محض ورود به دانشگاه، علاقه مندی من به کاریکاتورهای ورزشی که با کارهای آقای علیزاده از کودکی شکل گرفته بود، اوج گرفت. برای اولین بار طرحم روی جلد یک روزنامه ورزشی کار شد. بعد از آن، این اتفاق در مطبوعات دیگر پا گرفت. در مدت کوتاهی با نشریات عمدتا فرهنگی کار کردم. ابتدا مجله نگاه نو و هفته نامه توانا؛ و پس از آن با روزنامه شرق به عنوان دبیر طرح همکاری کردم».
کار در موسسه آبنوس فیلم، یک کلاس تجربی بود
هر هنرمندی نقطه عطفی در زندگی هنری اش دارد. جایی که توانسته استعدادهایش را به تجلی برساند و با فراغ بال به رشد و تعالی هنری برسد. وجود یک جمع همدل و پر انرژی زمینه ای است برای بروز بهتر استعدادهای هنری خصوصا در زمینه انیمیشن که مستلزم یک کار گروهی منسجم است. موسسه آبنوس فیلم توانست آن اغتنام فرصت را برای صافی ایجاد کند: «فعالیت انیمیشن را با قبولی در دانشگاه تربیت مدرس در مقطع ارشد شروع کردم. پیش از آن در دانشگاه تهران گرافیک میخواندم و عمده کارم تصویرسازی و کاریکاتور برای مطبوعات بود؛ ولی از سال 80 فعالیتم را در موسسه آبنوس
افتخارات و جوایز
این هنرمند پویا اعتقادی به عناوین و مقام ها ندارد و با همه افتخار آفرینی هایش متواضع و به دور از هیاهوی جوایز و داوری های جشنواره ها می گوید: «چندان اعتقادی به مقام و افتخارآفرینی ندارم. برایم پیش آمده که در دو حوزه فعالیت کاری ام، کاریکاتور و انیمیشن، جوایزی دریافت کرده ام و برای داوری چندین جشنواره انتخاب شدم. نفر اول کاریکاتور چهره دوسالانه 2001 تهران و دیپلم افتخار جشنواره ورد پرس کارتون 2010. داوری در دوسالانه کاریکاتور و دو سالانه انیمیشن تهران و...».
طراحی، پایه اصلی کار انیمیشن است
از سال ها پیش که طراحی های حسین صافی را بر روی دیوار کلاس استاد اسپهبدی می دیدم، قدرتش را در این زمینه می ستودم. خط ها و هاشورها قوی و با صلابت بر کاغذ می نشست و نشان از توانایی بالای این نقاش هنرمند در زمینه طراحی داشت. او طراحی را از اصول اولیه و پایه دیزاین انیمیشن دانسته و می گوید: «طراحی، پایه اصلی کار انیمیشن است. مسلما تنها کسی که توانایی طراحی دارد، می تواند انیمیت یا دیزاین کند. برای طراحی سبک بصری(دیزاین) در انیمیشن، مهارت های طراحی شرط لازم است؛ اما کافی نیست. یک طراح سبک بصری، باید سبک های هنری و تصویرسازی را بشناسد و با تاریخ هنر آشنایی داشته باشد. صرفا توانایی خلق تصاویر کارتونی و فانتزی کافی نیست. برای رسیدن به سبک بصری خاص(اورجینالیتی) در انیمیشن، نیاز به یک طراح خلاق با روحیه جستجوگرانه و موشکافانه است که با مدیاهای مختلف هنری از جمله معماری، سینما و ادبیات هم آشنایی داشته باشد؛ که بتواند نگاه ویژه اش را با توانایی که در زمینه طراحی دارد خلاقانه در قالب یک دیزاین انیمیشنی روی کاغذ بیاورد.»
نگاه جستجوگرانه به هنر بومی؛ لازمه رسیدن به یک سبک جدید
با توجه به این که حسین صافی دو کار ارزنده و پرطرفدار شکرستان و پهلوانان را در کارنامه خود دارد که هر دو تم و فضای بومی و ایرانی را دنبال می کنند، از او در مورد بومی سازی آثار انیمیشن و رسیدن به یک سبک و سیاق خاص ایرانی می پرسم: «من وقتی به عنوان یک آرتیست ایرانی کار می کنم، اگر نگاه جستجوگرانه به اطرافم داشته باشم؛ به خصوص هنر
شکرستان، تجربه فوق العاده ای بود
اغراق های کاریکاتوریستی در نقاشی پس زمینه شکرستان یکی از ویژگی های بارز سبک حسین صافی است. این هنرمند مشهدی از رسیدن به این سبک خاص می گوید: «من خیلی اعتقاد به کار بومی و غربی ندارم؛ بلکه می گویم اورجینالیتی و شخصی سازی. یعنی رسیدن به یک سبک خاص که ویژه آن هنرمند است. برای دیزاین فضاهای شکرستان، معماری ایرانی را دوباره مطالعه کردم و از عکس
سوء مدیریت هزینه ها موجب شده فعالان انیمیشن نتوانند نانشان را بخورند
سوء مدیریت در بودجه و مشکلات مالی و اقتصادی در همه زمینه ها دامنگیر هنرمندان ماست. انیمیشن سازی نیز از این قاعده مستثنی نیست: «تولید در انیمیشن مستلزم هزینه مناسب و بالا است و ما همیشه مشکل هزینه را داشته ایم. اما بیشتر از مشکل هزینه مشکل مدیریت هزینه را داشتیم. تولید و سفارش انیمیشن در ایران شکل درستی نداشته. متاسفانه اینجا هم دلال بازی ها و فساد اقتصادی را به شکلی دیگر شاهدیم. این باعث شده که فعالان واقعی این عرصه نتوانند نانشان را بخورند و به حقشان برسند. همه ما به خاطر کمبود هزینه ها با موازی کاری و خرده کاری روزگارمان را می گذرانیم. این شکل کار، کیفیت را خصوصا در تولید پایین می آورد. چندی پیش در خارج از کشور در یکی از بزرگترین استودیوهای تولید انیمیشن تلویزیونی در دنیا، کانسپت هایم را به یکی از کارگردانان هنری آنجا نشان می دادم متعجب بود که چطور در ایران کارهایی با این کیفیت انجام می شود و از من نمونه های تولید شده کارها را خواست ولی من چیزی برای ارائه نداشتم. نتواستم اعتراف کنم که آن قدر کیفیت کاری ما در تولید پایین و ضعیف است که ترجیح داده ام نمونه های تولید شده را نداشته باشم. بله ما در طراحی و دیزاین و انیمیت و کلا در پیش تولید، توانایی و پتانسیل بالایی داریم؛ اما مثلا در کارگردانی و مدیریت تولید متخصص کم داریم. کارگردان کم داریم که سینما را خوب بشناسد و بتواند قابلیت افراد گروهش را مدیریت کند. مدیر تولیدی نداریم که بتواند هزینه ها را مدیریت کند و به شکل درستی کار را پیش ببرد. تهیه کننده حرفه ای نداریم که بتواند سرمایه را کنترل کند و آدم های انیمیشن را بشناسد. فقط صرفا هزینه نیست. هر چقدر هم پول بریزیم در این سیستم، هدر می رود و فایده ای ندارد. چون افرادی که دارای تخصص و ایده هستند در این بین صاحب آن پول سرمایه گذاری شده نخواهند شد. پس باید سعی کنیم سیستم مدیریتی مان را در همه زمینه ها از سرمایه گذار
کاریکاتور تبدیل به یک عنصر تزیینی شده است
تاثیری که یک کاریکاتور می تواند در عرصه های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بر مخاطب بگذارد بسیار عمیق تر از یک تیتر خبری است. انسان به جذابیت بصری نیاز دارد و اگر با طنز تلخی همراه شود در ذهن جامعه ماندگارتر خواهد شد. حسین صافی که سال ها در زمینه کاریکاتور مطبوعاتی فعالیت داشته از حال و هوای این روزهای کاریکاتور می گوید: «ما جماعت ایرانی علاقه مند به طنز تصویری و نوشتاری هستیم. در طول تاریخ هنر و ادبیاتمان این موضوع به چشم می خورد. از نقشینه ها و نگاره های طنزآمیز قدیمی تا اشعار و نوشته های طنز همگی بیانگر این اشتیاق و علاقه در میان مردم ماست. هنوز هم همین طور است. متاسفانه امروزه توجه به کاریکاتور در مطبوعات کم شده است؛ کاریکاتور برای دیده شدن و جذب مخاطب باید نشر و تکثیر شود و در حال حاضر، به دلیل کاهش نشر مطبوعات کاغذی، کاریکاتور کمتر دیده می شود. مردم بیشتر فضای مجازی را دنبال می کنند. در وضعیت فعلی، خاستگاه مطبوعاتی کاریکاتور می تواند جلوه دیگری در فضای مجازی پیدا کند. اما سایت های خبری و مطبوعات مجازی هم کمتر برای سفارش کاریکاتور هزینه می کنند و ترجیح می دهند کاریکاتوری را که جای دیگری کار شده است، بازنشر کنند. این روند، موجب بیکاری اکثر کاریکاتوریست ها شده است. خود من در سایت های خبری کار کرده ام؛ معدود سایت هایی هستند که برای کاریکاتور هزینه می کنند؛ اما آن ها نیز دیگر عملا سفارشی نمی دهند. به طور کلی می توان گفت وضعیت کاریکاتور دورنمای خوبی ندارد و سال به سال جلوه کاریکاتور مطبوعات کمتر شده و کاریکاتور به یک عنصر تزیینی تبدیل شده است. در سال های 78 تا 82 اوج فعالیت مطبوعاتی بود و کاریکاتور تاثیر بی نظیری بر مخاطبان داشت. متاسفانه آن دوره رویایی کوتاه بود و به سر آمد و روز به روز نقش کاریکاتور کمرنگ تر شد. این روزها تنها روزنامه شهروند، روزنامه قانون و روزنامه خودمان شهرآرا و ضمیمه آن هفته نامه پلمخون به طنز نوشتاری و تصویری خیلی خوب می پردازند، ولی این، خیلی کمتر از آن چیزی است که پتانسیل ما در این زمینه است».
دائم از مشهد خبرهای خوب می شنویم
هنرمندی که خود از شهر مشهد به پایتخت کوچ کرده شاید بهتر از دیگران بتواند درباره شرایط هنرمندان در مشهد و مقایسه آن با تهران بگوید. حرف های صافی در این حوزه امیدوارکننده است: «من تلاش و انگیزه را بیش از هر چیز دیگری نه فقط برای جوانان شهر خودم، بلکه برای همه جوانان کشورم توصیه می کنم. ایرانیان در همه جای دنیا مشغول افتخارآفرینی هستند و مطرح شده اند. تلاش و کوشش و جسارت و خلاقیت را توصیه می کنم. این خوب است