بررسی ابعاد تاریخی حرکت اسرای کربلا به سمت شام

 

وی در گفتگو با رضوی با بیان اینکه مسیر حرکت کاروان اسرای اهل بیت (ع) از کوفه تا شام، از موضوعات تاریخی مورد اختلاف پژوهشگران است، اظهار داشت: این مساله و روشن شدن آن در مساله تاریخی دیگری نیز تاثیر دارد و آن این که آیا کاروان اهل‌بیت در اربعین همان سال ۶۱ به کربلا رسیده‌اند یا خیر؟

 

به گفته‌ی میهن‌دوست؛ اگر مسیر حرکت کاروان و منزل‌گاه‌ها از لحاظ تاریخی مشخص باشند می‌توان زمان مورد نیاز برای رسیدن به کربلا در اربعین اول را محاسبه کرد؛ اما در مورد این‌که اهل‌بیت (ع) از کدام مسیر و از چه منزل‌گاه‌هایی عبور کرده‌اند باید گفت اطلاعات قابل توجهی در منابع متقدم تاریخی وجود ندارد تا تکلیف را مشخص کند؛ بنابراین باید از شواهد تاریخی دیگری برای تعیین مسیر استفاده کرد.

 

وی تصریح کرد: محققان به مناسبت بررسی مساله اربعین به طور کلی سه مسیر را معرفی و بررسی کرده‌اند؛ یک مسیر مسیری مستقیم از طریق بادیه شام، مسیر دوم مسیر میانی به موازات رود فرات و سوم مسیری مشهور به مسیر سلطانی است؛ مسیر مستقیم که از میان بادیه شام می‌گذشته، اگرچه کوتاه‌ترین راه است؛ اما چون از میان صحرایی می‌گذشته که عبور از آن سخت بوده و فاصله شهرها در آن زیاد بوده، مسیرِ رایج کاروانی نبوده است. مسیری متروکه بوده که در مواقع ضروری از آن استفاده می‌شده است. 

 

اسن پژوهشگر معارف حسینی ادامه داد: ری‌شهری در کتاب موسوعه امام حسین (ع) این مسیر را بر دیگر مسیرها ترجیح داده اما مسیر سلطانی، مسیر طولانی اما مشهور و عمومی آن دوره بوده که در برخی از مقاتل مثل مقتل منسوب به ابومخنف و نور العین منسوب به اسفرایینی، ذکر شده است؛ اما این دو مقتل اعتبار تاریخی ندارند و محققان انتساب این دو مقتل را به ابومخنف و اسفرایینی رد کرده‌اند.

 

با زعم وی، این مسیر در کتاب کامل بهائی که مربوط به قرن هفتم بوده نیز قابل برداشت است و مرحوم محدث نوری، نیز همین مسیر را تایید کرده است. 

 

به گفته میهن‌دوست، راه سوم را میانی است که به موازات رود فرات کوفه را به شام وصل می‌کند؛ برخی از محققان دیگر نیز به استناد این‌که این راه راه میانه و مسیری متعارف بوده است این مسیر را برگزیده‌اند. 

 

وی خاطرنشان کرد: شاید بتوان گفت با توجه به وجود زیارتگاه‌های متعددی منسوب به سر امام حسین (ع) و دیگر شخصیت‌های اهل بیت(ع)، که در سده ششم هجری در شهرهای واقع در طول مسیر سلطانی وجود داشته، نتیجه گرفته شده که این مسیر، در سده‌های اولیه هجری، به عنوان مسیر احتمالی کاروان اسرای اهل بیت (ع) مشهور بوده است.

 

میهن دوست متذکر شد: مطلبی که کمتر بدان توجه شده اینست که زیارت‌گاه‌های متعددی در شهرهای واقع در مسیر سلطانی وجود دارد که می‌تواند موید عبور کاروان اهل‌بیت (ع) از این مسیر باشد؛ زیارت‌گاه‌های متعدد منسوب به سر امام حسین (ع) و دیگر شخصیت‌های اهل‌بیت (ع) در کتاب الاشارات الی معرفة الزیارات، تألیف علی بن ابی‌بکر هروی که مربوط به قرن ششم بوده و از مهم‌ترین متون تاریخی موجود درباره زیارتگاه‌های جهان اسلام است، به تعدادی از این زیارتگاه‌ها در شهرهای واقع در طول مسیر سلطانی اشاره شده است.

 

وی در پایان سخنانش یادآور شد: همچنین کتاب مناقب آل ابی‌طالب، ابن شهرآشوب کراماتی از زیارتگاه‌های مشهور در این مسیر نقل کرده است؛ بنابراین این مطلب می‌تواند قرینه‌ و شاهدی برای تقویت مسیر سلطانی و شهر‌های آن به عنوان مسیر حرکت اسرای اهل‌بیت (ع) باشد.