چهارشنبه‌های امام رضایی با پژوهشگر آستان قدس رضوی؛
گرایش پژوهشی به تزئینات معماری حرم مطهر امام رضا(ع) دارم
خبرگزاری رضوی ـ آزیتا ذکاء؛ حاشیه زادگاهش شهر شاهرود کاوش باستان‌شناسی انجام می‌شد؛ او هم حسب علاقه به آنجا سر می‌زد و از همین جا علاقه به رشته‌های ادب و فرهنگ، تاریخ و باستان‌شناسی به سراغش آمد؛ این علاقه تا جایی پیش رفت که در دبیرستان رشته علوم انسانی خواند. در مقطع کارشناسی به رشته تاریخ مشهد روی آورد و رشته ایران‌شناسی را در مقطع ارشد اخذ کرد. حسب علاقه پایش به میراث فرهنگی و سپس مرکز خراسان‌شناسی باز شد و اکنون در بنیاد پژوهش‌های اسلامی مشغول بکار است.
تاریخ خراسان، آستان قدس رضوی و تزئینات معماری حرم مطهر گرایش‌های پژوهشی بهزاد نعمتی پژوهشگر گروه فرهنگ و هنر بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی بوده که تاکنون 10 کتاب به رشته تحریر درآورده و 21 مقاله علمی به قلم وی، در مجلات و رویدادهای پژوهشی انتشار یافته است.
چهارشنبه‌های امام رضایی این هفته فرصتی برای خبرگزاری رضوی فراهم شد تا با این پژوهشگر حرم مطهر امام هشتم(ع) گفت‌وگویی داشته باشد که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
حرم مطهر امام رضا(ع) میراث معنوی و جهانی مردم ایران و جهان اسلام است. آیا وسعت زیاد این حرم و معماری منحصر به فرد و زیبایی آن موجب شده، بهزاد نعمتی برای پژوهش به این مکان مقدس ورود پیدا کند؟
دبیرستان رشته علوم انسانی میخواندم که در همین سال‌ها در شهرمان کاوش‌های باستان‌شناسی انجام می‌شد؛ حاشیه شهر شاهرود سایت مربوط به هزاره اول قبل میلاد کشف شده بود که باستان‌شناسان آنجا کار می‌کردند و من هم به آنجا سر می‌زدم و اینگونه با باستان‌شناسی آشنا و به تاریخ بیشتر علاقه پیدا کردم. این علاقه موجب شد در دانشگاه به جای رشته‌های حقوق و روانشناسی به رشته تاریخ روی بیاورم. اولین رشته دانشگاهی که انتخاب کردم رشته تاریخ مشهد بود. حوزه علاقه‌مندی‌ام در این مضجع شریف نیز بیشتر موضوعات موقوفات، هنر و معماری حرم مطهر امام رضا(ع) است. در دائره‌المعارف آستان قدس رضوی هم مسئول بخش بناها و مکان‌ها بودم و مقالاتی هم در مورد صحن‌ها و رواق‌های حرم نوشتم.
چرا رشته تاریخ مشهد را برای تحصیل انتخاب کردید؟
دوست داشتم تاریخ یا باستان‌شناسی بخوانم که تاریخ قسمت شد. آن زمان مشهد اساتید خوب داشت و خوشبختانه موفق شدم به دانشگاه فردوسی راه پیدا کنم. به این شهر هم که علاقه داشتم و اینطور شد که از سال 1372 مجاور حضرت شدم. من این شهر را به تهران ترجیح می‌دادم چون بلحاظ ادب و فرهنگ پویا بوده و جاذبه‌های زیادی دارد. همچنین در شرق کشور جایگاه مهمی داشته و هم شهر مذهبی است.
چرا پس از فارغ‌التحصیلی تدریس را انتخاب نکردید؟
قدیم خیلی رشته‌های دبیری محبوب بود. اما من علاقه به تدریس نداشتم و برایم جذاب نبود. بنابراین در ایام تحصیل با بخش معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی خراسان و مرکز خراسان‌شناسی همکاری داشتم. سال 1377 هم که از دانشگاه فردوسی در رشته تاریخ فارغ‌التحصیل شدم این همکاری همچنان ادامه داشت.
ورود شما به بنیاد پژوهش‌های اسلامی چگونه اتفاق افتاد؟
مرکز خراسان‌شناسی سال 1375 تشکیل و در سال 1380 با بنیاد پژوهش‌های اسلامی ادغام شد. اینگونه به بنیاد پژوهش‌های اسلامی ورود پیدا کردم و همان پروژه «دائره‌المعارف آستان قدس رضوی» مرکز خراسان‌شناسی را در بنیاد دنبال کردیم. ابتدا در گروهی به نام خراسان‌شناسی و دائره‌المعارف بودیم، این گروه بعد به گروه فرهنگ و سیره رضوی تغییر نام پیدا کرد. امسال گروه جدیدی به نام «فرهنگ و هنر اسلامی» در بنیاد شکل گرفته که با این گروه فعالیت دارم.
.jpg)
آیا مشکلاتی هم پیش‌روی شما در راه پژوهش حرم مطهر رضوی وجود داشته است؟
پژوهش در حوزه تشکیلات اداری، سابقه تاریخی، ویژگی‌های هنری و معماری آستان قدس رضوی خیلی ضعیف و محدود بوده، اما در 20 سال گذشته کارهایی خوبی در مرکز خراسان‌شناسی و بنیاد پژوهش‌های اسلامی انجام شده است.
وقتی مرکز اسناد کتابخانه مرکزی تأسیس شد، کارشناسان به خواندن اوراق قدیمی پرداختند و با وجود اینکه خیلی هم سخت بود ولی انبوهی از اطلاعات دست اول اینطور بدست آمد و ما در دائره‌المعارف استفاده کردیم و هم در کتاب‌هایی که همکاران نوشتند. از سال 1380 تا الان که 21 سال گذشته یک شکوفایی در حوزه پژوهش‌های اسلامی آستان قدس بوجود آمده است.
شکوفایی پژوهش‌های تمدنی آستان قدس رضوی را در چه دوره‌ای می‌توان شاهد باشیم؟
دوره صفوی به بعد اطلاعات در مورد حرم بیشتر بوده و این عاملی در شکوفایی پژوهش‌های حوزه تمدنی آستان قدس رضوی است. مجموعه اسنادی که ما از تشکیلات و سوابق اداری داریم از دوره شاه عباس اول صفوی به بعد در حدود 500 هزار برگ سند است و قبل آن دفاتر حساب و کتاب مالی، پرداخت حقوق، ثبت کشیک، تعمیرات حرم وجود نداشته یا کم سند داریم. اغلب سازمان‌ها و نهادها تشکیلاتی ما در غارت‌ها و تعویض حکومت‌ها از بین رفته و در بخش اسناد مقدار کمی از اینها حفظ شده است.
جذاب‌ترین کار پژوهشی‌تان در حرم مطهر چه بوده است؟
خزانه آستان قدس جذاب‌ترین قسمتی بوده که رفتم؛ در آنجا اشیاء خیلی نفیس، تابلوهای نقاشی خیلی قیمتی، کتیبه، ظروف فلزی، پارچه‌های خیلی ارزشمندی که بعضی از آنها روپوش‌ها و صندوق پوش‌هایی برای پوشش قسمت‌های مختلف حرم بوده، نگهداری می‌شوند. خزانه یک جای محفوظ و حفاظت شده است. چیزهایی که در موزه حرم وجود دارد بخشی از آن اشیا است.
سخت‌ترین پروژه پژوهشی شما در این مدت چه بوده است؟
مقاله‌ای که در مورد سقاخانه نوشتم. گنبد سقاخانه 80 سال قبل ناپدید شده بود؛ از روی عکس‌ها می‌توانیم بگویم از سال 1320 تا 1330 شمسی این گنبد ناپدید شده و نتوانستیم مشخص کنیم که این گنبد کی و چطور خراب شده است؟ هر چه اسناد را نگاه کردم و کتاب‌های متعددی هم در مورد سقاخانه خواندم، ولی کسی به مفقود شدن گنبد آن اشاره نکرده است. بنابراین مقاله گنبدسقاخانه آخرین مقاله‌ای بود که برای دائره‌المعارف با ابهام نوشتم.
کتابی که با عنوان گزیده عکس‌های حرم دارید به چه تاریخی از حرم مطهر رضوی اشاره دارد؟
این کتاب در دو جلد تهیه شده که یکی رجال است که فقط مربوط به دوره قاجار بوده و دیگری بناهای حرم است. این عکس‌ها همه سیاه و سفید و از دوره قاجار تا پهلوی اول و دوم جمع‌آوری شده است.
کدام قسمت حرم جذابیت معماری و هنری بیشتری از نگاه پژوهشگر آستان قدس رضوی دارد؟
روضه منوره و گنبد طلا از ویژگی‌های معماری فراوان به لحاظ تزیینات هنری و ساختار معماری دارد. بعد آن هم مسجد گوهرشاد که شاهکار بی‌نظیر است. مسجد گوهرشاد زیبایی‌های هنری‌اش عیان و آشکار بوده و ابعاد بزرگی دارد. اما روضه منوره و گنبد طلا لایه‌های پنهان زیاد داشته و غیر از هسته مرکزی که مقدس‌ترین جا هست، تزینیات هنری و خیلی جذابی در آن می‌توان دید.
در پایان مصاحبه به بهترین خاطره از کارهای میدانی خود اشاره کنید.
اطلاعاتی در مورد گنبد و تصوری از داخل آن نداشتم. برایم آرزو بود، بروم داخل آن را ببینم و هم کتیبه شاه عباس صفوی دور گنبد را از نزدیک مشاهده کنم. سال 1394 توفیقی برای من و استادم رجبعلی لباف‌خانیکی باستان‌شناس معروف پیدا شد تا بالای گنبد طلا برویم و فضای داخل گنبد را ببینیم.
تاریخ خراسان، آستان قدس رضوی و تزئینات معماری حرم مطهر گرایش‌های پژوهشی بهزاد نعمتی پژوهشگر گروه فرهنگ و هنر بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی بوده که تاکنون 10 کتاب به رشته تحریر درآورده و 21 مقاله علمی به قلم وی، در مجلات و رویدادهای پژوهشی انتشار یافته است.
چهارشنبه‌های امام رضایی این هفته فرصتی برای خبرگزاری رضوی فراهم شد تا با این پژوهشگر حرم مطهر امام هشتم(ع) گفت‌وگویی داشته باشد که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
حرم مطهر امام رضا(ع) میراث معنوی و جهانی مردم ایران و جهان اسلام است. آیا وسعت زیاد این حرم و معماری منحصر به فرد و زیبایی آن موجب شده، بهزاد نعمتی برای پژوهش به این مکان مقدس ورود پیدا کند؟
دبیرستان رشته علوم انسانی میخواندم که در همین سال‌ها در شهرمان کاوش‌های باستان‌شناسی انجام می‌شد؛ حاشیه شهر شاهرود سایت مربوط به هزاره اول قبل میلاد کشف شده بود که باستان‌شناسان آنجا کار می‌کردند و من هم به آنجا سر می‌زدم و اینگونه با باستان‌شناسی آشنا و به تاریخ بیشتر علاقه پیدا کردم. این علاقه موجب شد در دانشگاه به جای رشته‌های حقوق و روانشناسی به رشته تاریخ روی بیاورم. اولین رشته دانشگاهی که انتخاب کردم رشته تاریخ مشهد بود. حوزه علاقه‌مندی‌ام در این مضجع شریف نیز بیشتر موضوعات موقوفات، هنر و معماری حرم مطهر امام رضا(ع) است. در دائره‌المعارف آستان قدس رضوی هم مسئول بخش بناها و مکان‌ها بودم و مقالاتی هم در مورد صحن‌ها و رواق‌های حرم نوشتم.
چرا رشته تاریخ مشهد را برای تحصیل انتخاب کردید؟
دوست داشتم تاریخ یا باستان‌شناسی بخوانم که تاریخ قسمت شد. آن زمان مشهد اساتید خوب داشت و خوشبختانه موفق شدم به دانشگاه فردوسی راه پیدا کنم. به این شهر هم که علاقه داشتم و اینطور شد که از سال 1372 مجاور حضرت شدم. من این شهر را به تهران ترجیح می‌دادم چون بلحاظ ادب و فرهنگ پویا بوده و جاذبه‌های زیادی دارد. همچنین در شرق کشور جایگاه مهمی داشته و هم شهر مذهبی است.
چرا پس از فارغ‌التحصیلی تدریس را انتخاب نکردید؟
قدیم خیلی رشته‌های دبیری محبوب بود. اما من علاقه به تدریس نداشتم و برایم جذاب نبود. بنابراین در ایام تحصیل با بخش معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی خراسان و مرکز خراسان‌شناسی همکاری داشتم. سال 1377 هم که از دانشگاه فردوسی در رشته تاریخ فارغ‌التحصیل شدم این همکاری همچنان ادامه داشت.
ورود شما به بنیاد پژوهش‌های اسلامی چگونه اتفاق افتاد؟
مرکز خراسان‌شناسی سال 1375 تشکیل و در سال 1380 با بنیاد پژوهش‌های اسلامی ادغام شد. اینگونه به بنیاد پژوهش‌های اسلامی ورود پیدا کردم و همان پروژه «دائره‌المعارف آستان قدس رضوی» مرکز خراسان‌شناسی را در بنیاد دنبال کردیم. ابتدا در گروهی به نام خراسان‌شناسی و دائره‌المعارف بودیم، این گروه بعد به گروه فرهنگ و سیره رضوی تغییر نام پیدا کرد. امسال گروه جدیدی به نام «فرهنگ و هنر اسلامی» در بنیاد شکل گرفته که با این گروه فعالیت دارم.
آیا مشکلاتی هم پیش‌روی شما در راه پژوهش حرم مطهر رضوی وجود داشته است؟
پژوهش در حوزه تشکیلات اداری، سابقه تاریخی، ویژگی‌های هنری و معماری آستان قدس رضوی خیلی ضعیف و محدود بوده، اما در 20 سال گذشته کارهایی خوبی در مرکز خراسان‌شناسی و بنیاد پژوهش‌های اسلامی انجام شده است.
وقتی مرکز اسناد کتابخانه مرکزی تأسیس شد، کارشناسان به خواندن اوراق قدیمی پرداختند و با وجود اینکه خیلی هم سخت بود ولی انبوهی از اطلاعات دست اول اینطور بدست آمد و ما در دائره‌المعارف استفاده کردیم و هم در کتاب‌هایی که همکاران نوشتند. از سال 1380 تا الان که 21 سال گذشته یک شکوفایی در حوزه پژوهش‌های اسلامی آستان قدس بوجود آمده است.
شکوفایی پژوهش‌های تمدنی آستان قدس رضوی را در چه دوره‌ای می‌توان شاهد باشیم؟
دوره صفوی به بعد اطلاعات در مورد حرم بیشتر بوده و این عاملی در شکوفایی پژوهش‌های حوزه تمدنی آستان قدس رضوی است. مجموعه اسنادی که ما از تشکیلات و سوابق اداری داریم از دوره شاه عباس اول صفوی به بعد در حدود 500 هزار برگ سند است و قبل آن دفاتر حساب و کتاب مالی، پرداخت حقوق، ثبت کشیک، تعمیرات حرم وجود نداشته یا کم سند داریم. اغلب سازمان‌ها و نهادها تشکیلاتی ما در غارت‌ها و تعویض حکومت‌ها از بین رفته و در بخش اسناد مقدار کمی از اینها حفظ شده است.
جذاب‌ترین کار پژوهشی‌تان در حرم مطهر چه بوده است؟
خزانه آستان قدس جذاب‌ترین قسمتی بوده که رفتم؛ در آنجا اشیاء خیلی نفیس، تابلوهای نقاشی خیلی قیمتی، کتیبه، ظروف فلزی، پارچه‌های خیلی ارزشمندی که بعضی از آنها روپوش‌ها و صندوق پوش‌هایی برای پوشش قسمت‌های مختلف حرم بوده، نگهداری می‌شوند. خزانه یک جای محفوظ و حفاظت شده است. چیزهایی که در موزه حرم وجود دارد بخشی از آن اشیا است.
سخت‌ترین پروژه پژوهشی شما در این مدت چه بوده است؟
مقاله‌ای که در مورد سقاخانه نوشتم. گنبد سقاخانه 80 سال قبل ناپدید شده بود؛ از روی عکس‌ها می‌توانیم بگویم از سال 1320 تا 1330 شمسی این گنبد ناپدید شده و نتوانستیم مشخص کنیم که این گنبد کی و چطور خراب شده است؟ هر چه اسناد را نگاه کردم و کتاب‌های متعددی هم در مورد سقاخانه خواندم، ولی کسی به مفقود شدن گنبد آن اشاره نکرده است. بنابراین مقاله گنبدسقاخانه آخرین مقاله‌ای بود که برای دائره‌المعارف با ابهام نوشتم.
کتابی که با عنوان گزیده عکس‌های حرم دارید به چه تاریخی از حرم مطهر رضوی اشاره دارد؟
این کتاب در دو جلد تهیه شده که یکی رجال است که فقط مربوط به دوره قاجار بوده و دیگری بناهای حرم است. این عکس‌ها همه سیاه و سفید و از دوره قاجار تا پهلوی اول و دوم جمع‌آوری شده است.
کدام قسمت حرم جذابیت معماری و هنری بیشتری از نگاه پژوهشگر آستان قدس رضوی دارد؟
روضه منوره و گنبد طلا از ویژگی‌های معماری فراوان به لحاظ تزیینات هنری و ساختار معماری دارد. بعد آن هم مسجد گوهرشاد که شاهکار بی‌نظیر است. مسجد گوهرشاد زیبایی‌های هنری‌اش عیان و آشکار بوده و ابعاد بزرگی دارد. اما روضه منوره و گنبد طلا لایه‌های پنهان زیاد داشته و غیر از هسته مرکزی که مقدس‌ترین جا هست، تزینیات هنری و خیلی جذابی در آن می‌توان دید.
در پایان مصاحبه به بهترین خاطره از کارهای میدانی خود اشاره کنید.
اطلاعاتی در مورد گنبد و تصوری از داخل آن نداشتم. برایم آرزو بود، بروم داخل آن را ببینم و هم کتیبه شاه عباس صفوی دور گنبد را از نزدیک مشاهده کنم. سال 1394 توفیقی برای من و استادم رجبعلی لباف‌خانیکی باستان‌شناس معروف پیدا شد تا بالای گنبد طلا برویم و فضای داخل گنبد را ببینیم.
