مسروپ مقدس یگانه کلیسای نیمه فعال مشهد/ از 110 خانواده ارامنه ساکن مشهد، تنها 4 خانواده ماندند!

زهرا غفوریان _ سرویس فرهنگ و جامعه/ به گزارش خبرگزاری رضوی کلیسای مسروپ مقدس که مردم مشهد آن را به نام کلیسای میدان ده دی می شناسند قدمتی 76 ساله دارد که از 25 مرداد 1384 با توجه به ارزش معماری و تاریخی در فهرست آثار تاریخی فرهنگی کشور به ثبت رسیده است. ولادت حضرت عیسی(ع) و آغاز سال نو 1919 میلادی بهانه ای شد تا با همراهی مدیر و اعضای انجمن توسعه گردشگری چهارباغ بازدیدی از این بنای تاریخی داشته باشیم.
در ابتدای ورود به کلیسا برای امنیت تاکید کردند که عکسی از کلیسا خارج نشود و چون به مکان مقدس و مذهبی وارد می شدیم یادآوری کردند به احترام کلیسا بلند صحبت نکنید و بلند نخندید. رضا سلیمان نوری رییس هیات مدیره انجمن چهارباغ و فعال میراث فرهنگی درباره پیشینه حضور ارامنه در مشهد می گوید: حضور مسیحیان با گرایش های متفاوت موجب ساخت چندین کلیسا در مشهد شد که مهم ترین آن ها، کلیسای ارامنه بود که با وقوع انقلاب اسلامی وضعیت زندگی ارمنیان تغییر کرد و شمار آنان به دلیل شغلی و دینی کمتر شد و بیشتر آن ها از مشهد رفتند.
در پرونده اولیه ثبت ملی این کلیسا، مدرسه ارامنه مشهد یعنی مدرسه آرین هم به عنوان بخشی از آن ذکر شده است، ارمنیان مشهد مدرسه مستقلی داشتند که تاریخ دقیق آغار فعالیتش مشخص نیست، اما اسناد به جا مانده نشان می دهد که مدرسه در دوره پهلوی اول فعال بوده است.
ساختمان مدرسه «آرین» پس از کلیسای ارمنیان ساخته شد و در کنار کوچه و ضلع شمالی کلیسا دارای هشت کلاس و تالار اجتماعات بزرگی بود. این مدرسه پس از پیروزی انقلاب اسلامی منحل و مدتی مدرسه ادب به ساختمان آن منتقل شد. به تازگی شورای خلیفه گری ارامنه تهران متولی کنونی کلیسا، ساختمان این مدرسه را که از ساختمان کلیسا مستقل بود را فروخته است و این روزها مدرسه به حسینیه حضرت خدیجه کبری(س) تبدیل شده است.
 

مرمت و بازسازی کلیسا مسروپ مقدس در مشهد 2017
این محقق تاریخ و فرهنگ مشهد می افزاید: کلیسایی که فرسودگی ساختمان آن را به سمت تخریب می برد در مشهد 2017 شاهد اتفاقات خوبی بود. مشهد 2017 فرصت مناسبی بود تا کلیسای مسروپ مقدس مرمت و بازسازی شود. هم اکنون مرمت بام و محوطه داخلی کلیسا، مرمت جداره های مشرف به میدان کف سازی و استحکام بخشی بنا آغاز شده است.
این کلیسا دومین اثر ثبت ملی شده محدوده خیابان امام خمینی مشهد از مسیر ورودی از درواره ارگ است. این کلیسا که به نام مسروپ ماشتوش ابداع کننده الفبای ارمنی نامگذاری شده، پلاک های 13 و 15 فرعی شماره 34 خیابان امام خمینی را در برمی گیرد به شماره 13370در تاریخ 25/5/1384 به نام « کلیسای ده دی» مشهد به ثبت ملی رسیده است.
تنظیم کنندگان پرونده ثبت ملی این اثر همچنین درباره دلیل نامگذاری آن به عنوان کلیسای ده دی و نه مسروپ مقدس که در بین ارامنه مشهور است. آورده اند: « چون این کلیسا نزدیک به میدان ده دی است و دارای مدرسه متروکه ای است که در گذشته متعلق به دانش آموزان ارامنی بوده است، با نام کلیسای ده دی و مدرسه ارمنی ها خوانده می شود.»
معماری خاص کلیسای مسروپ مقدس
این فعال میراث فرهنگی درباره ویژگی های منحصر به فرد و معماری خاص این کلیسا که باعث ثبت ملی شدن آن شده است، ابراز می کند: دو گنبد مخروطی شکل این کلیسا که در راس هر دوی آن ها صلیب قرار گرفته است از ویژگی های بارز و منحصر به فرد این ساختمان به شمار می روند. گنبد بزرگتر که در وسط ساختمان است، تشکیل یک گنبد مخروطی داده است. صلیب موجود در بالای این گنبد از جنس آهن است و منبت کاری زیبایی دارد. در حاشیه زیر گنبد ردیفی از کاشی های سفید رنگ قرار دارد که در وسط هر کاشی طرحی از یک گل سبز رنگ چهارپر مشاهده می شود.
در پایین این نوار کاشی قوس های نیم دایره ای در کنار یکدیگر با کنار هم قرار دادن یک ردیف آجر کلوک تکرار می شوند که تعداد آنها 11 عدد است. در وسط هر قوس پنجره کوچکی که بالای آن موازات قوس پیرامونش قوس دار می باشد، مشاهده می شود.
از این یازده پنجره نور ملایمی به طبقه پایین کلیسا تابیده می شود. قطر تقریبی این گنبد 2/20 متر می باشد و ارتفاع حجم مخروطی آن نیز 1/50 متر است.
گنبد مخروطی شکل دیگری در بالای فضای ورودی به کلیسا قرار دارد که پوسته بیرونی آن همانند سقف شیروانی موجود در مجاور آن از جنس ورق گالوانیزه است. صلیب آهنی کوچکتری در راس این گنبد مخروطی شکل قرار دارد. در ساقه این گنبد مخروطی شکل نیز هفت حفره عمودی طاق دار قرار دارد که ارتعاشات صدای ناقوس نصب شده در زیر گنبد را در فضای اطراف پخش می کند.



همچنین کتیبه سنگی موجود در بالای درب ورودی به سالن اجتماعات کلیسا نیز از ویژگی های قابل توجه این ساختمان است. این کتیبه که به زبان ارمنی نوشت شده است و تاریخ تاسیس کلیسا در زیر نوشته های آن جای دارد می تواند سند ارزشمندی برای تاریخچه این بنا باشد. این بنا به خاطر داشتن سرایدار و نظارت درستی که اداره کلیساها بر آن دارد تقریبا سالم و دست نخورده است. درب و پنجره های چوبی و چند لته این ساختمان همچنان به قوت خود باقی است.
سلیمان نوری گفت: زیربنای ساختمان کلیسا حدود 300 متر مربع است که بر روی آن دو گنبد قرار دارد. در بالای در ورودی کلیسا که در سمت غرب واقع شده، ناقوسی نصب کرده اند و مطالبی به زبان ارمنی برآن حک شده است. برای نصب ناقوس کلیسا مشکل وجود داشت تا اینکه هنگام جشن های 2500 ساله شاهنشاهی محمدرضا پهلوی دستور داد که برای روز جشن ناقوس کلیسا به صدا درآید و ارمنیان نیز از این فرصت استفاده و ناقوس را از اصفهان تهیه و در کلیسا نصب کردند.
قدمت کلیسا به پهلوی اول می رسد
سلیمان نوری درباره قدمت آن می گوید: کلیسای مسروپ مقدس در سال 1941 میلادی درمشهد بناشده است. قدمت این بنا به دوران پهلوی اول می رسد. سال های دورتر پیرامون کلیسا خالی بود و سه ورودی برایش پیش بینی شده بود؛ کمی بعد مدرسه و کتابخانه و خانه کشیش بناشد، آرام آرام زمین های مجاور ساخته شدند، خیابان کشیده شد و تنها ورودی کلیسا در حاشیه خیابان واقع شد.
این مکان به عنوان نمازخانه ارامنه در سال 1330 سندخورده است و پس از آن به عنوان کلیسا مورد استفاده قرار گرفته است و تا چند سال بعد از انقلاب این کلیسا فعال بود اما به دلیل مهاجرت ارامنه از مشهد به تبریز، تهران و اصفهان این کلیسا دیگر فعالیتی ندارد مگر مراسمات خیلی خاص که ارامنه به مشهد می آیند آن هم به صورت تک نفره و یا خانوادگی مراسمات مذهبی خود را به جا می آورند و می روند اما هیچ گونه مراسم گروهی در این مکان دیگر برگزار نمی شود.
این کلیسا به رسم کلیسای حواری، مراحبش در سویه شرقی، جایی که آفتاب بدان می تابد، قرار دارد. داخل محراب تصویری از مسیح مصلوب است. در دو طرف محراب، دو اتاق نیز یکی برای تعویض لباس کشیش و دیگری برای نگهداری وسایلی همچون لوازم غسل تعمید وجود دارد.
در مسیحیت هر کلیسا بر 12 ستون بنا می شود که این ستون ها 12 گانه سمبل 12 حواری حضرت مسیح است و کلیسای مسروپ مقدس نیز بر 12 ستون استوار است.
کلیسایی که دیگر مهمان ندارد/ تا اواخر دهه 70 کشیش در کلیسا مستقر بود
این فعال میراث فرهنگی با اشاره به اینکه ساختمان کنار کلیسا در گذشته محل مستقر کشیش بود، می افزاید: این کلیسا به نام مسروپ مقدس نامگذاری شد اما مردم آن را با نام کلیسای مریم مقدس می شناسند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در این کلیسا همچنان مراسم مذهبی برپا میشد و کشیشی برای مراسم عید پاک، عید تقدیس انگور و ژانویه از تهران به مشهد می آمد، اما کم کم به خاطر مهاجرت ارمنیان از مشهد دیگر مراسمی در این کلیسا برگزار نمی شد و تنها تا اواخر دهه 70  کشیش در اینجا مستقر بوده است. این کلیسا در اختیار خلیفه گری تهران است و تمام مسائل کاری به ان مجموعه مربوط می شود.
قسمتی از حیاط کلیسا نیز کتابخانه ای قدیمی واقع شده که پیش از این بیش از هزار جلد کتاب به زبان ارمنی و روسی داشته اما در سال جاری و با توجه به رطوبتی که کف و دیوارهای کتابخانه را فرا گرفته بود کتاب ها تا پایان تعمیرات جاری مجموعه و امنیت به مکان دیگری منتقل شده اند.
از او درباره آئین و مراسم ارامنه سوال می کنم و می گوید: مسیحیان ارامنه آئین های خاصی مانند سایر ادیان دارند. سال نو و مراسم یکشنبه را به شیوه خودشان اجرا می کنند که با مسیحیان آشوری و ارتکدوس متفاوت است و حتی در زمان روز تولد حضرت مسیح(ع) نیز در ارامنه با آشوری و پروتستان اختلاف دارند.
در آئین های خود خواندن ادعیه به روایت اهنگین دارند که در برخی از شاخه های مسیحیت پیانو بخشی از آئین مسیحیت شده است و در ارامنه نیز بخشی از آئین آنها شده است.
این فعال میراث فرهنگی جای روشن کردن شمع را در کلیسا نشان می دهد و می گوید: ارمنیان نیز مانند مسلمان ها آئین روشن کردن شمع دارند و با نذر شمع خواسته شان را از خدا و حضرت مسیح(ع) می خواهند.
در پایان بازدید عکس دسته جمعی با مدیر و اعضای انجمن چهارباغ گرفتیم. بسیاری از مردم مشهد از این بنای تاریخی و مذهبی اطلاعی ندارند و انشالله زمینه ای فراهم شود تا به راحتی تمام افراد از کلیسا بازدید کنند.