در آستانه ولادت حضرت علیبنموسیالرضا(ع)؛
کتابخانه تخصصی سادات در مشهد افتتاح شد
خبرگزاری رضوی- آزیتا ذکاء، گروه انساب و مفاخر اسلامی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی از سال ۱۳۸۰ فعالیت خود را در زمینه تبارشناسی سادات و شرححال نگاری مفاخر آغاز کرده است. این گروه پژوهشی با همکاری ۸ نفر که هر یک از آنها در یکی از رشتههای تاریخ اسلام، باستانشناسی، علوم جغرافیایی و زبان انگلیسی دارای تخصص هستند، فعالیت میکند. گزارش پیشرو جهت آشنایی بیشتر با این گروه پژوهشی و افتتاح کتابخانه تخصصی سادات، از نظرتان میگذرد.
تبارشناسی سادات تا دوره صفوی
عمده پژوهشهای گروه انساب و مفاخر اسلامی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی در زمینه مهاجرت سادات به ایران و تبارشناسی سادات تا دوره صفوی اختصاص یافته است. غلامرضا جلالی مدیر این گروه پژوهشی در توضیح بیشتر به خبرنگار خبرگزاری رضوی اظهار میدارد: «تاکنون پژوهش جامعی در زمینه مهاجرت سادات از دوره صفوی تا عصر حاضر صورت نگرفته است، چون خیلی از اسناد مخدوش شده یا دستکاری در آنها وجود دارد، بنابراین تا دوره صفوی با دقت بیشتری کار را انجام دادیم که تقریبا همه نقاط ایران را در برمیگیرد. کتابهایی در رابطه با سادات اصفهان، قم، خراسان و زنجان به چاپ رسیده، در مورد سادات شهرهای فارس، همدان، کرمانشاه، گیلان و مازندران نیز کتابهایی در دست نشر است و تا سال آینده در 20 جلد منتشر خواهد شد».
مهاجرت پراکنده سادات
مهاجرت سادات به ایران و اکثر نقاط جهان نشان میدهد چون آنان از گروههای فعال و مهاجرتپذیر بودند در جغرافیای جهان اسلام پراکنده شدهاند. بنابر توضیح جلالی، یکی از مناطق جغرافیایی که مهاجرت زیادی به آن صورت گرفته، ایران و منطقه ملتان پاکستان است. همچنین مهاجرتهای گستردهای به آسیای مرکزی، شبه قاره هند، جنوب شرقی آسیا و حوزه مدیترانه انجام شده است. جا به جایی جمعیت سادات سبب شده که آنها با فرهنگهای مختلف آشنایی پیدا کنند و به دلیل برخورداری از آگاهیهای لازم و مشروعیتی که در جهان اسلام داشتند، موفق شوند در مناطق مختلف پراکنده شده و در بحثهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نقشآفرین باشند که این قضیه در طی سدههای مختلف استمرار تاریخی داشته است. این گروه پژوهشی در نظر دارد با انتشار کتاب، استمرار تاریخی دودمان بزرگ سادات و تأثیر آن در جریانات تمدنی و فرهنگی جهان اسلام را تبیین کند.
مهاجرت پراکنده سادات
ابتدا در ایران حضور سادات حسنی خیلی دامنهدار بود و دولت علویان طبرستان را به وجود آوردند و توانستند در برخی مناطق مثل ابهر زنجان و همدان تا دوره حاکمیت امپراطوران مغول همچون اُلجاتیو و غازانخان نقشآفرین باشند. طبق گفته مدیر گروه انساب و مفاخر اسلامی بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، سادات حسنی جای خود را به سادات حسینی دادند. در برخی از مناطق سادات رضوی موثر بودند و در مقاطعی نیز در خراسان، سادات موسوی مسئولیت حرم مطهر رضوی را بر عهده داشتند. مسئولیت آستان قدس رضوی قبل از دوره پهلوی در تمام دورههای قاجار، نادری، صفوی، تیموریان، ایلخانیان و مغول بر عهده سادات بود و برنامههای حرم مطهر را به لحاظ فرهنگی مدیریت میکردند. البته قبل از آن تشیع در منطقه طوس تقریبا به لحاظ جمعیت کمتر از اهلسنت بوده است و گاهی مجادلات و مناقشاتی هم داشتهاند تا اینکه در دوره مغول و تیموریان به تشیع و سادات اهمیت بیشتری داده شد و اکثریت مردم به تدریج شیعه شدند و تأثیر سادات و حضور آنها در مدیریت آستان قدس رضوی و بخشهای فرهنگی آن اهمیت بیشتری یافت.
نابودی اسناد سادات
خیلی از اسناد به خاطر چالش سادات با حکومتهای مستبد توسط خود آنان به دلیل بیم از بازداشت یا کشته شدن از بین رفته است. بنابر توضیح جلالی، جمعآوری این نوع اطلاعات سبب میشود تا تاریخ تشیع از دقت بیشتری برخوردار شود. لذا برای تحقق این امر باید مراکز مطالعاتی گستردهای به وجود بیاید تا بتوان به نتیجه دقیقتر دست یافت.
رسالت گروه سادات و مفاخر اسلامی
این گروه پژوهشی وظایفی را در حوزه کاری خود تعریف کرده که از جمله آنها میتوان به مطالعات علمی، تاریخی، فرهنگی و تمدنی در مورد سادات، مفاخر اسلامی، مزارات، مهاجرت سادات اشاره کرد. جلالی پاسخگویی به مراجعان و مکاتبات را از دیگر رسالتهای این گروه عنوان میکند و ادامه میدهد: «ما مراجعانی از کشورهای همسایه مثل عراق، ترکیه، آذربایجان، افغانستان، هند و پاکستان در زمینه تحقیق مزارات و سیادت برخی از خاندانهای بزرگ سادات داریم.
در مورد مقابر سادات نیز کارهای ارزشمندی در این گروه صورت گرفته است. ما تاکنون ۴۵۰۰ نفر از شخصیتهای دینی، سیاسی، فرهنگی و هنری مدفون در آرمستانهای مشهد را معرفی کردهایم و دانشنامهای نیز از مشاهیر مشهد و طوس هم در دستور کار داریم که در ۲۰ جلد همراه با عکس و اسناد منتشر خواهد شد. جلد اول این مجموعه آماده چاپ و نگارش جلد دوم نیز در دست اقدام است».
2000 جلد کتاب
گروه انساب و مفاخر اسلامی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی از اواخر سال 97 به منظور ایجاد کتابخانه تخصصی سادات شروع به جمعآوری کتاب، اسناد، مقاله، نسخخطی، پایاننامه و عکس با موضوع انساب، سادات و سایر موضاعات مرتبط کرده است که ۱۱ تیرماه این کتابخانه تخصصی سادات رسما افتتاح شد تا پذیرای پژوهشگران این حوزه باشد. جواد فتحایی مسئول کتابخانه تخصصی سادات در توضیح بیشتر میگوید: «این کتابخانه تخصصی با عناوین انساب و سادات، مزارات، رجال و مفاخر سادات، تاریخ عمومی، تاریخ تشیع و جغرافیای تاریخی با بیش از 1600 عنوان کتاب تخصصی در حدود ۲ هزار جلد کتاب راهاندازی شده است».
۴ هزار جلد کتاب دیجیتال
چهار هزار جلد کتاب دیجیتال بخش دیگری از این کتابخانه تخصصی را شامل میشود که فتحایی در اینباره میگوید: «این کتابخانه تخصصی علاوه بر کتابهای چاپی، دارای بخش دیجیتال نیز است که میتوان به بانک کتاب دیجیتال در فایلهای ورد و پیدیاف، بانک مقالات به تعداد 1800 عنوان مقاله، ۱۵۰ نسخخطی، نزدیک به ۲ هزار برگ سند در حوزه سادات و همچنین بانک تصاویر مفاخر سادات به تعداد 2100 قطعه اشاره کرد».
اطلس و عکس
مسئول کتابخانه تخصصی سادات در ادامه میافزاید: «در بخش اطلس پراکندگی سادات و مزارات ایران، اطلاعات سادات از منابع مختلف فیشنگاری شده و نگهداری میشود. بیش از 2 هزار عکس از اَعلام سادات از ایران و دیگر بلاد اسلامی در این کتابخانه داریم که امکان دارد تا ۱۰ هزار قطعه عکس برسد چون ما به حروف الفبا کار میکنیم تا حرف «سین» پیش رفتهایم».
راهاندازی سایت
فتحایی در پایان یادآور میشود: «راهاندازی سایت جزو برنامههای آینده ماست و در نظر داریم در این سایت علاوه بر ارائه اطلاعات کتابشناختی و خدمات دانلود کتابها و مقالات تخصصی، زمینه ارتباط مجازی با خاندانهای سادات، موسسات و پژوهشگران حوزه سادات نیز ایجاد شود».
تبارشناسی سادات تا دوره صفوی
عمده پژوهشهای گروه انساب و مفاخر اسلامی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی در زمینه مهاجرت سادات به ایران و تبارشناسی سادات تا دوره صفوی اختصاص یافته است. غلامرضا جلالی مدیر این گروه پژوهشی در توضیح بیشتر به خبرنگار خبرگزاری رضوی اظهار میدارد: «تاکنون پژوهش جامعی در زمینه مهاجرت سادات از دوره صفوی تا عصر حاضر صورت نگرفته است، چون خیلی از اسناد مخدوش شده یا دستکاری در آنها وجود دارد، بنابراین تا دوره صفوی با دقت بیشتری کار را انجام دادیم که تقریبا همه نقاط ایران را در برمیگیرد. کتابهایی در رابطه با سادات اصفهان، قم، خراسان و زنجان به چاپ رسیده، در مورد سادات شهرهای فارس، همدان، کرمانشاه، گیلان و مازندران نیز کتابهایی در دست نشر است و تا سال آینده در 20 جلد منتشر خواهد شد».
مهاجرت پراکنده سادات
مهاجرت سادات به ایران و اکثر نقاط جهان نشان میدهد چون آنان از گروههای فعال و مهاجرتپذیر بودند در جغرافیای جهان اسلام پراکنده شدهاند. بنابر توضیح جلالی، یکی از مناطق جغرافیایی که مهاجرت زیادی به آن صورت گرفته، ایران و منطقه ملتان پاکستان است. همچنین مهاجرتهای گستردهای به آسیای مرکزی، شبه قاره هند، جنوب شرقی آسیا و حوزه مدیترانه انجام شده است. جا به جایی جمعیت سادات سبب شده که آنها با فرهنگهای مختلف آشنایی پیدا کنند و به دلیل برخورداری از آگاهیهای لازم و مشروعیتی که در جهان اسلام داشتند، موفق شوند در مناطق مختلف پراکنده شده و در بحثهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نقشآفرین باشند که این قضیه در طی سدههای مختلف استمرار تاریخی داشته است. این گروه پژوهشی در نظر دارد با انتشار کتاب، استمرار تاریخی دودمان بزرگ سادات و تأثیر آن در جریانات تمدنی و فرهنگی جهان اسلام را تبیین کند.
مهاجرت پراکنده سادات
ابتدا در ایران حضور سادات حسنی خیلی دامنهدار بود و دولت علویان طبرستان را به وجود آوردند و توانستند در برخی مناطق مثل ابهر زنجان و همدان تا دوره حاکمیت امپراطوران مغول همچون اُلجاتیو و غازانخان نقشآفرین باشند. طبق گفته مدیر گروه انساب و مفاخر اسلامی بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، سادات حسنی جای خود را به سادات حسینی دادند. در برخی از مناطق سادات رضوی موثر بودند و در مقاطعی نیز در خراسان، سادات موسوی مسئولیت حرم مطهر رضوی را بر عهده داشتند. مسئولیت آستان قدس رضوی قبل از دوره پهلوی در تمام دورههای قاجار، نادری، صفوی، تیموریان، ایلخانیان و مغول بر عهده سادات بود و برنامههای حرم مطهر را به لحاظ فرهنگی مدیریت میکردند. البته قبل از آن تشیع در منطقه طوس تقریبا به لحاظ جمعیت کمتر از اهلسنت بوده است و گاهی مجادلات و مناقشاتی هم داشتهاند تا اینکه در دوره مغول و تیموریان به تشیع و سادات اهمیت بیشتری داده شد و اکثریت مردم به تدریج شیعه شدند و تأثیر سادات و حضور آنها در مدیریت آستان قدس رضوی و بخشهای فرهنگی آن اهمیت بیشتری یافت.
نابودی اسناد سادات
خیلی از اسناد به خاطر چالش سادات با حکومتهای مستبد توسط خود آنان به دلیل بیم از بازداشت یا کشته شدن از بین رفته است. بنابر توضیح جلالی، جمعآوری این نوع اطلاعات سبب میشود تا تاریخ تشیع از دقت بیشتری برخوردار شود. لذا برای تحقق این امر باید مراکز مطالعاتی گستردهای به وجود بیاید تا بتوان به نتیجه دقیقتر دست یافت.
رسالت گروه سادات و مفاخر اسلامی
این گروه پژوهشی وظایفی را در حوزه کاری خود تعریف کرده که از جمله آنها میتوان به مطالعات علمی، تاریخی، فرهنگی و تمدنی در مورد سادات، مفاخر اسلامی، مزارات، مهاجرت سادات اشاره کرد. جلالی پاسخگویی به مراجعان و مکاتبات را از دیگر رسالتهای این گروه عنوان میکند و ادامه میدهد: «ما مراجعانی از کشورهای همسایه مثل عراق، ترکیه، آذربایجان، افغانستان، هند و پاکستان در زمینه تحقیق مزارات و سیادت برخی از خاندانهای بزرگ سادات داریم.
در مورد مقابر سادات نیز کارهای ارزشمندی در این گروه صورت گرفته است. ما تاکنون ۴۵۰۰ نفر از شخصیتهای دینی، سیاسی، فرهنگی و هنری مدفون در آرمستانهای مشهد را معرفی کردهایم و دانشنامهای نیز از مشاهیر مشهد و طوس هم در دستور کار داریم که در ۲۰ جلد همراه با عکس و اسناد منتشر خواهد شد. جلد اول این مجموعه آماده چاپ و نگارش جلد دوم نیز در دست اقدام است».
2000 جلد کتاب
گروه انساب و مفاخر اسلامی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی از اواخر سال 97 به منظور ایجاد کتابخانه تخصصی سادات شروع به جمعآوری کتاب، اسناد، مقاله، نسخخطی، پایاننامه و عکس با موضوع انساب، سادات و سایر موضاعات مرتبط کرده است که ۱۱ تیرماه این کتابخانه تخصصی سادات رسما افتتاح شد تا پذیرای پژوهشگران این حوزه باشد. جواد فتحایی مسئول کتابخانه تخصصی سادات در توضیح بیشتر میگوید: «این کتابخانه تخصصی با عناوین انساب و سادات، مزارات، رجال و مفاخر سادات، تاریخ عمومی، تاریخ تشیع و جغرافیای تاریخی با بیش از 1600 عنوان کتاب تخصصی در حدود ۲ هزار جلد کتاب راهاندازی شده است».
۴ هزار جلد کتاب دیجیتال
چهار هزار جلد کتاب دیجیتال بخش دیگری از این کتابخانه تخصصی را شامل میشود که فتحایی در اینباره میگوید: «این کتابخانه تخصصی علاوه بر کتابهای چاپی، دارای بخش دیجیتال نیز است که میتوان به بانک کتاب دیجیتال در فایلهای ورد و پیدیاف، بانک مقالات به تعداد 1800 عنوان مقاله، ۱۵۰ نسخخطی، نزدیک به ۲ هزار برگ سند در حوزه سادات و همچنین بانک تصاویر مفاخر سادات به تعداد 2100 قطعه اشاره کرد».
اطلس و عکس
مسئول کتابخانه تخصصی سادات در ادامه میافزاید: «در بخش اطلس پراکندگی سادات و مزارات ایران، اطلاعات سادات از منابع مختلف فیشنگاری شده و نگهداری میشود. بیش از 2 هزار عکس از اَعلام سادات از ایران و دیگر بلاد اسلامی در این کتابخانه داریم که امکان دارد تا ۱۰ هزار قطعه عکس برسد چون ما به حروف الفبا کار میکنیم تا حرف «سین» پیش رفتهایم».
راهاندازی سایت
فتحایی در پایان یادآور میشود: «راهاندازی سایت جزو برنامههای آینده ماست و در نظر داریم در این سایت علاوه بر ارائه اطلاعات کتابشناختی و خدمات دانلود کتابها و مقالات تخصصی، زمینه ارتباط مجازی با خاندانهای سادات، موسسات و پژوهشگران حوزه سادات نیز ایجاد شود».