محبوبیت و مرجعیت امام رضا(ع) چگونه به همگرایی اسلامی تبدیل می شود؟

به گزارش سرویس جهان اسلام خبرگزاری رضوی، در اندیشه مکتبی اسلام، منصب امامت، تنها مرجعی برای بیان احکام و عقاید محسوب نمی‌شود، بلکه معیار حرکت عملی جامعه و محور وحدت و «ائتلاف فُرقه» نیز هست. در میان فرقه‌های مختلف، کسی می‌تواند به عنوان امام شناخته شود که این مقبولیت را داشته باشد. شرایط تاریخی در برهه‌هایی از زندگانی ائمه، تا حدی این موقعیت را برای آن حضرات مهیا کرده بود، به طوری که در آن برهه‌ها حضرات ائمه را فرزند پیامبر خدا، منبع پاک و مطمئن علوم وحیانی، ملجأ و محکمه عدل دینی، مرجع دینی و حتی زعیم و امام مسلمانان می‌دانستند.
در زمان حضور امام رضا علیه‌السلام در مدینه و در طول هجرت و حضور در خراسان این توجهات در میان شیعه و سنی دیده می‌شد. یک نمونه جالب آن انتخاب مسیر برای حرکت دادن امام علیه السلام بود. راه متداول آن زمان برای سفر از مدینه به خراسان، حرکت به سمت کوفه، بغداد، ری، قم و خراسان بود. در این مسیر شهرها و مراکز شیعی بسیاری وجود داشت. مأمون به خیال اینکه با حرکت امام از مسیر دیگر می‌تواند از شیوع بیشتر محبوبیت و مرجعیت امام جلوگیری کند دستور داد ایشان را از مسیر غیر عادی به مرو و خراسان بیاورند. اما کاروان امام در این شهرها با ارادت و استقبال اهل سنت روبرو می‌شد که نمونه ویژه آن در نیشابور است.
بهره از منابع تاریخی فرقه‌های مختلف شیعه و اهل سنت برای این مقبولیت و مرجعیت، دلیل مستحکم دیگری بر تایید مقبولیت و مرجعیت آن حضرت است. محمدعلی چنارانی، پژوهشگر و نویسنده معاصر با استفاده از منابع اصیل اهل سنت در ایران و کشورهای دیگر جهان اسلام توانسته این مهم را به انجام برساند. وی تحقیقات خود را در کتابی با عنوان «امام رضا از دیدگاه اهل سنت» گرد آورده و مجد و شأن امام را در دیدگاه آنان به نمایش گذاشته است. مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران این اثر را در  سال 1391 شمسی و در 150 صفحه به چاپ رساند.
دوازده موضوع در دوازده فصل به شرح زیر، مطالب این کتاب را تشکیل می‌دهد:
فصل اول، تاریخچه ی مختصری از امام رضا علیه‌السلام با عنوان شناسنامه امام رضا علیه‌السلام است. فصل دوم گوشه‌هایی از شخصیت علمی امام را تبیین می‌کند. چنارانی در ترسیم مرجعیت نقل حدیث(رجال) امام از دیدگاه اهل سنت چنین می‌گوید: «در تقسیم‌بندی محدثان، از نظر طبقه رجال حدیث بر اساس دیدگاه اهل سنت آن حضرت در طقبه هشتم قرار می‌گیرد. اگرچه برخی امام را در طبقه دهم دانسته‌اند ... ابن حبّان بستی شافعی می‌گوید: ابوالحسن علی بن موسی الرضا از بزرگان و خردورزان اهل بیت و از شخصیت‌های برجسته و بزرگوار بنی‌هاشم به شمار می‌آید و هرگاه حدیثی از او روایت می‌گردد باید بدان اهمیت داده شود.» همچنین حکایت احمد بن یحیی بلاذری را نقل می‌کند که بر امام وارد شد و پس از تعزیت برای درگذشت فرزندش چنین گفت: «تو والاتر از وصف ما هستی و ما از پند دادن به تو نادانیم، تو از دانش کافی برخوردار هستی و خداوند به تو تعزیت دهد.»
در فصل سوم، کرامات و پیشگویی‌های حضرت به تفکیک موارد آمده است. نویسنده در فصل چهارم به موضوع جلسات مناظره امام با سران دیگر ادیان اشاره دارد و بیشتر به ترسیم و تحلیل کلی فضای آن اکتفا می‌کند. عنوان فصل پنجم امام رضا در آینه اندیشه‌ها می‌باشد که محقق در آن، تحسین و تمجید بزرگترین اندیشمندان اهل سنت در طول تاریخ از ابعاد مختلف شخصیت امام را بازگو می‌کند. فصل ششم و هفتم شکل تاریخی به خود گرفته است، در فصل ششم سرگذشت حاکمان دوران امامت و در فصل هفتم ولایت عهدی امام رضا آمده است. این نقل‌های تاریخی با عنایت به سیاست امام رضا با حکام و عموم جامعه آورده شده که در برخی موارد به منابع اهل سنت مستند است.
فصل هشتم به طور اختصاصی به اخلاق امام رضا علیه السلام از دیدگاه بزرگان اهل سنت و شعرا می‌پردازد. برخی عبارات اهل سنت در این صفحات شگفت‌آور و نزدیک به اعتقاد شیعه است، مثلا به نقل از ابن طلحه(متوفای 652 قمری) چنین آمده است که: «منش او پیامبرگونه و خلق و خوی پسندیده آن حضرت خلق و خوی انسان‌های اصیل بوده و این ویژگی‌ها را از پدرش به ارث برده است. روحیاتش هاشمی و خاندان ارجمندش نبوی است. هر ویژگی از او شمرده شود، اندک و هرچه در وصفش بیان گردد والاتر و بالاتر از آن است.»
فصل نهم، «حدیثی با سند زرین» نام دارد که فصلی مستقل درباره گزارش اهل سنت از تاریخ حدیث سلسلة الذهب امام رضا و جایگاه این حدیث را باز می‌کند. فصل دهم و یازدهم به کنکاش تاریخی و عقیدتی اهل سنت درباره شهادت و آرامگاه امام هشتم علیه السلام مربوط است. فصل دوازدهم یکی از بارزترین وجوه ارادت مسلمانان با ساحت امام رضا علیه السلام یعنی فضلیت زیارت امام رضا در بیان اهل سنت را نشان می‌دهد.
نویسنده به طور گسترده از منابع دست اول و اصلی اهل سنت استفاده کرده است. این گونه تحقیق می‌تواند محوریت اهل بیت را برای تقریب مذاهب روشن‌تر کند. تحقیق سنگین علمی در کنار ترجمه روان و فصل‌بندی موضوعی و مرتب این کتاب، مخاطب فارسی زبان شیعی یا سنی را به بهره علمی بیشتر مشتاق می‌کند و ارادت قلبی او را افزون می‌گرداند.