خبرگزاری رضوی گزارش می دهد؛
نگاهی به وضعیت محیط زیست ایران در سالی که گذشت
خبرگزاری رضوی- در هر کشوری حفظ محیط زیست و گونه های متفاوت گیاهی و حیوانی از اهمیت زیادی برخوردار است . جهان و زیست انسان بدون طبیعت امکان پذیر نیست و به نابودی کشیده می شود و هیچ تمدنی بدون طبیعت شکل نمی گیرد. طبیعت و انسان به هم پیوند خورده اند و خداوند طبیعت را هدفمند خلق کرده و برای نگاهبانی از آن انسان را مامور کرده است.
حفظ محیط زیست در ایران
بین انسان و محیط زیست ارتباط ناگسستنی وجود دارد و اگر تخریب شود جایگزینی نخواهد داشت، از این رو امانت دار این ثروت انسان است و برای حفظ آن و استفاده نسل های آینده از این نعمت خدادادی باید تلاش کند.
آنجا که در قرآن می خوانیم: «هو أنشأكم من الأرض و استعمركم فیها فاستغفروه ثم توبوا إلیه»؛ اوست كه شما را از زمین آفرید و آبادى آن را به شما واگذاشت؛ پس از او آمرزش بطلبید سپس به سوى او باز گردید (و به عمران و آبادى زمین بپردازید)». و یا آنجا که خداوند در سوره حجر می فرماید: و زمین را گستردیم؛ و در آن کوه‌های ثابتی افکندیم؛ و از هر گیاه موزون، در آن رویاندیم؛ بر این مواهب طبیعی تاکید می شود.
به خاطر اهمیت این موضوع بود که در سال ۳۵ دستگاهی به نام کانون شکار ایران به منظور حفظ نسل شکار تشکیل شد و ۱۱ سال بعد به سازمان شکاربانی و نظارت بر صید تغییر نام داد تا فعالیت های خود را نیز گسترش دهد اما چهار سال بعد از آن و در سال ۱۳۵۰ سازمان حفاظت محیط زیست جای آن گرفت و اختیارات و اقدامات امور زیست محیطی پهنه گسترده ای یافت.
وظایفی سازمان حفاظت از محیط زیست چیست؟
سازمان در این ۴۹ سال وظایفی از جمله پیش‌گیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط زیست، حفاظت از تنوع‌زیستی کشور، وسعت بخشیدن به منابع طبیعی، شناسایی و تعیین زیستگاه‌های بحرانی با ارزش زیست‌بومی بالا، گسترش همکاریهای منطقه‌ای و بین‌المللی در زمینه محیط زیست، گسترش آگاهی زیست‌محیطی و... را دنبال می کند. همچنین طرح های بین المللی این سازمان عبارتند از؛ طرح حفاظت از تالابهای ایران، طرح حفاظت از زیستگاه درنای سیبری، طرح حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، طرح توانمندسازی جمهوری اسلامی ایران در مواجه با اثرات تغییر اقلیم.
اکنون ریاست این سازمان به عهده عیسی کلانتری که ۱۲ سال وزیر کشاورزی ایران و در دوره ای دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه بود، است. هرچند نسبت به عمده وظایفش در خصوص ریاست سازمان حفاظت از محیط زیست نقدهایی از جمله پاسخ های کلی که در مورد وضعیت هوای آلوده مشهد و وجود ریزگردهای خارجی صحرای قره قوم داده بود، وارد است.
اما در ادامه سعی داریم به مهمترین اتفاقات زیست محیطی که در سال ۹۸ افتاد اشاره کنیم و به طور کوتاهی محیط زیست کشومان را در سالی که گذشت مورد بررسی قرار دهیم.
گونه های در حال انقراض
همانطور که می دانید تنوع جغرافیایی در ایران زیاد است و آبزیان، پستانداران و پرندگان و خزندگان را شامل می شود. اما در چند سال اخیر به شدت شاهد تخریب زیستگاه های جانواران از قبیل صید و شکارهای فیر قانونی و نابودی آنها به شکل های غیر انسانی هستیم. دکتر کیومرث کلانتری معاون محیط زیست طبیعی گفته مجموعا از ۱۳۰۰ گونه جانوری مهره دار، ۱۰ درصد در خطر تهدید هستند. در مورد گونه های حیوانی باید بگوییم شیر ایرانی، ببر ایرانی(ببر مازندران) منقرض شده اند و یوزپلنگ ایران، پلنگ ایرانی، سیاه گوش ایران، گربه پالاس، گوزن زرد ایرانی روباه بلانفوردیا شاه، روباه ترکمنی در حال انقراض و یا در خطر انقراض هستند. همچنین در کشور کمتر از ۵۰۰ قلاده پلنگ داریم که طبق بررسی ها ۷۱ درصد تلفات پلنگ ها ناشی از شکار انسان است که دخالت انسان در طبیعت در این مورد را نمی توان نادیده گرفت و در سال گذشته تلف شدن و حمله به پلنگ ها بسیار زیاد در رسانه ها و فضای مجازی شاهد بودیم. اصلا به همین خاطر بود که سال گذشته خبر از اجرایی شدن برنامه ملی حفاظت و مدیریت پلنگ رسانه ای شد. آرزو صانعی، مجری تهیه و تدوین برنامه ملی عملیاتی حفاظت و مدیریت پلنگ در ایران و مدیرعامل موسسه تخصصی مطالعات پلنگ آسیایی از صدور ابلاغیه ای از سوی سازمان حفاظت محیط زیست مبنی بر مشاوره و نظارت راهبردی برای تشکیل طرح ساختاری اجرای این برنامه و اقدامات مرتبط با آن خبر داده بود. او گفته بود برنامه ملی جامعی که در خصوص تحقیقات، حفاظت و مدیریت پلنگ ایرانی در سال ۱۳۹۴ تکمیل شده بود، با پیگیری های سازمان حفاظت محیط زیست، معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی و دفتر حیات وحش و آبزیان آب های داخلی این سازمان، ماه گذشته در مرحله اجرا قرار گرفت. اگر چه هنوز بودجه ای به صورت ویژه به اجرای مفاد این برنامه اختصاص داده نشده، اما تشکیل طرح ساختاری اجرای برنامه یکی از اقدامات اساسی است که در بدو امر انجام می شود.
مرگ پرابهام پرندگان میانکاله
اما بهمن ماه سال گذشته بود که تلف شدن بیش از هزار پرنده در تالاب میانکاله صدر اخبار قرار گرفت و نگرانی هایی را ایجاد کرد و فعالان محیط زیست نسبت به آن واکنش نشان دادند و خواستار روشن ابعاد این ماجرا شدند. البته رییس سازمان دامپزشکی علت مرگ پرندگان را تشریح کرد اما توضیحاتش مورد قبول فعالان محیط زیست از جمله اسماعیل کهرم بوم شناس که در دوره ای مشاور سازمان حفاظت از محیط زیست بوده، واقع نشد.
دکتر رفیع پور رییس سازمان دامپزشکی با اشاره به اینکه تلفات پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله یک بحران بود و تا به حال با آن مواجه نشده بودیم، اظهارکرده بود: اولین اقدامی که سازمان دامپزشکی انجام داد، بررسی موضوع برای تشخیص اینکه آیا بیماری مشترک بین انسان و یا پرندگان بوده و یا خیر، صورت گرفت. با بررسی‌های صورت گرفته بیماری مشترک میان پرندگان و انسان یعنی نیوکاسل و آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان رد شد. در ادامه آزمایشات و نمونه برداری‌های انجام شده به این نتیجه رسیدیم که سم بیوتوکسین یا سم طبیعی سبب مرگ پرندگان مهاجر شده است. در مکان‌های راکد همچون باتلاق و یا تالاب، بوته‌های پوسیده شده و یا لاشه حیوانات آبزی میکروبی به نام کلستروبوتولیوم تولید می‌کند که آن سبب ایجاد بیماری بوتولیسم می‌شود. در آن تالاب‌ها به علت وجود گیاهان پوسیده شده و از سوی دیگر حشرات و کرم‌های مدفون در داخل گل و لای به آن میکروب آلوده شده و پرندگان نیز با تغذیه از آنها، مسموم و تلف می‌شوند. در حال حاضر دوره مرگ و میر این پرندگان به اتمام رسیده است، دو درصد از این پرندگان به این علت از بین رفتند.
رد یک ادعا
اسماعیل کهرم، در گفت و گو با رکنا، در رد ادعای سازمان دامپزشکی کشور مبنی بر تغذیه پرندگان از سم بوتولیسمی که "به صورت طبیعی در تالاب" تولید شده است، گفته: «سم بوتولیسم در دریاچه تشکیل نمی‌شود، بلکه در کنسروهایی که چند سال مانده‌اند تشکیل می‌شود».
مسئولان سازمان دامپزشکی ایران با اعلام این موضوع که عامل مرگ و میر به احتمال زیاد سم بوتولیسم است از ارسال نمونه‌هایی به آزمایشگاهی در خارج از کشور خبر داده‌اند. «شما هیچگاه نتیجه این آزمایش را نمیشنوید چرا که بوتولیسم نیست».
او علت "پنهانکاری" در مورد علت مرگ و میر پرندگان را با اشاره به از بین رفتن "۱۷ هزار بال پرنده فلامینگو، آوست، پلیکان و ..."، این‌گونه توضیح داده است: «چه کسی باید پاسخگوی این حجم از مرگ و میر پرندگان باشد؟ برای آنکه پای پلیس، آگاهی و دادگاه پیش کشیده نشود با بهانه سم بوتولیسم موضوع را حل و لاپوشانی کرده‌اند.»
اسماعیل کهرم در این گفت‌وگو به سابقه سم ریختن در این منطقه اشاره کرده: «به قدری سابقه سم ریختن زیاد است که شکارچیان به اداره کل محیط زیست می‌روند و می‌گویند این محیط‌بان را عوض کن چرا که با شکارچیان بدرفتاری می‌کند. در غیراین‌صورت سم می‌ریزیم!» او برای اثبات گفته‌اش از جمله به حوادث سال ۱۳۷۳ اشاره کرده که "صیادان در برکه اصلی سم ریختند و ماهی‌ها را تلف کردند چرا که محیط‌بانان تورهای صیادان را جمع کرده بودند". کهرم با استناد به این حوادث در گذشته، معتقد است، در این ماجرا هم "دستی در کار بوده است".
حفظ محیط زیست در ایران
بین انسان و محیط زیست ارتباط ناگسستنی وجود دارد و اگر تخریب شود جایگزینی نخواهد داشت، از این رو امانت دار این ثروت انسان است و برای حفظ آن و استفاده نسل های آینده از این نعمت خدادادی باید تلاش کند.
آنجا که در قرآن می خوانیم: «هو أنشأكم من الأرض و استعمركم فیها فاستغفروه ثم توبوا إلیه»؛ اوست كه شما را از زمین آفرید و آبادى آن را به شما واگذاشت؛ پس از او آمرزش بطلبید سپس به سوى او باز گردید (و به عمران و آبادى زمین بپردازید)». و یا آنجا که خداوند در سوره حجر می فرماید: و زمین را گستردیم؛ و در آن کوه‌های ثابتی افکندیم؛ و از هر گیاه موزون، در آن رویاندیم؛ بر این مواهب طبیعی تاکید می شود.
به خاطر اهمیت این موضوع بود که در سال ۳۵ دستگاهی به نام کانون شکار ایران به منظور حفظ نسل شکار تشکیل شد و ۱۱ سال بعد به سازمان شکاربانی و نظارت بر صید تغییر نام داد تا فعالیت های خود را نیز گسترش دهد اما چهار سال بعد از آن و در سال ۱۳۵۰ سازمان حفاظت محیط زیست جای آن گرفت و اختیارات و اقدامات امور زیست محیطی پهنه گسترده ای یافت.
وظایفی سازمان حفاظت از محیط زیست چیست؟
سازمان در این ۴۹ سال وظایفی از جمله پیش‌گیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط زیست، حفاظت از تنوع‌زیستی کشور، وسعت بخشیدن به منابع طبیعی، شناسایی و تعیین زیستگاه‌های بحرانی با ارزش زیست‌بومی بالا، گسترش همکاریهای منطقه‌ای و بین‌المللی در زمینه محیط زیست، گسترش آگاهی زیست‌محیطی و... را دنبال می کند. همچنین طرح های بین المللی این سازمان عبارتند از؛ طرح حفاظت از تالابهای ایران، طرح حفاظت از زیستگاه درنای سیبری، طرح حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، طرح توانمندسازی جمهوری اسلامی ایران در مواجه با اثرات تغییر اقلیم.
اکنون ریاست این سازمان به عهده عیسی کلانتری که ۱۲ سال وزیر کشاورزی ایران و در دوره ای دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه بود، است. هرچند نسبت به عمده وظایفش در خصوص ریاست سازمان حفاظت از محیط زیست نقدهایی از جمله پاسخ های کلی که در مورد وضعیت هوای آلوده مشهد و وجود ریزگردهای خارجی صحرای قره قوم داده بود، وارد است.
اما در ادامه سعی داریم به مهمترین اتفاقات زیست محیطی که در سال ۹۸ افتاد اشاره کنیم و به طور کوتاهی محیط زیست کشومان را در سالی که گذشت مورد بررسی قرار دهیم.
گونه های در حال انقراض
همانطور که می دانید تنوع جغرافیایی در ایران زیاد است و آبزیان، پستانداران و پرندگان و خزندگان را شامل می شود. اما در چند سال اخیر به شدت شاهد تخریب زیستگاه های جانواران از قبیل صید و شکارهای فیر قانونی و نابودی آنها به شکل های غیر انسانی هستیم. دکتر کیومرث کلانتری معاون محیط زیست طبیعی گفته مجموعا از ۱۳۰۰ گونه جانوری مهره دار، ۱۰ درصد در خطر تهدید هستند. در مورد گونه های حیوانی باید بگوییم شیر ایرانی، ببر ایرانی(ببر مازندران) منقرض شده اند و یوزپلنگ ایران، پلنگ ایرانی، سیاه گوش ایران، گربه پالاس، گوزن زرد ایرانی روباه بلانفوردیا شاه، روباه ترکمنی در حال انقراض و یا در خطر انقراض هستند. همچنین در کشور کمتر از ۵۰۰ قلاده پلنگ داریم که طبق بررسی ها ۷۱ درصد تلفات پلنگ ها ناشی از شکار انسان است که دخالت انسان در طبیعت در این مورد را نمی توان نادیده گرفت و در سال گذشته تلف شدن و حمله به پلنگ ها بسیار زیاد در رسانه ها و فضای مجازی شاهد بودیم. اصلا به همین خاطر بود که سال گذشته خبر از اجرایی شدن برنامه ملی حفاظت و مدیریت پلنگ رسانه ای شد. آرزو صانعی، مجری تهیه و تدوین برنامه ملی عملیاتی حفاظت و مدیریت پلنگ در ایران و مدیرعامل موسسه تخصصی مطالعات پلنگ آسیایی از صدور ابلاغیه ای از سوی سازمان حفاظت محیط زیست مبنی بر مشاوره و نظارت راهبردی برای تشکیل طرح ساختاری اجرای این برنامه و اقدامات مرتبط با آن خبر داده بود. او گفته بود برنامه ملی جامعی که در خصوص تحقیقات، حفاظت و مدیریت پلنگ ایرانی در سال ۱۳۹۴ تکمیل شده بود، با پیگیری های سازمان حفاظت محیط زیست، معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی و دفتر حیات وحش و آبزیان آب های داخلی این سازمان، ماه گذشته در مرحله اجرا قرار گرفت. اگر چه هنوز بودجه ای به صورت ویژه به اجرای مفاد این برنامه اختصاص داده نشده، اما تشکیل طرح ساختاری اجرای برنامه یکی از اقدامات اساسی است که در بدو امر انجام می شود.
مرگ پرابهام پرندگان میانکاله
اما بهمن ماه سال گذشته بود که تلف شدن بیش از هزار پرنده در تالاب میانکاله صدر اخبار قرار گرفت و نگرانی هایی را ایجاد کرد و فعالان محیط زیست نسبت به آن واکنش نشان دادند و خواستار روشن ابعاد این ماجرا شدند. البته رییس سازمان دامپزشکی علت مرگ پرندگان را تشریح کرد اما توضیحاتش مورد قبول فعالان محیط زیست از جمله اسماعیل کهرم بوم شناس که در دوره ای مشاور سازمان حفاظت از محیط زیست بوده، واقع نشد.
دکتر رفیع پور رییس سازمان دامپزشکی با اشاره به اینکه تلفات پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله یک بحران بود و تا به حال با آن مواجه نشده بودیم، اظهارکرده بود: اولین اقدامی که سازمان دامپزشکی انجام داد، بررسی موضوع برای تشخیص اینکه آیا بیماری مشترک بین انسان و یا پرندگان بوده و یا خیر، صورت گرفت. با بررسی‌های صورت گرفته بیماری مشترک میان پرندگان و انسان یعنی نیوکاسل و آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان رد شد. در ادامه آزمایشات و نمونه برداری‌های انجام شده به این نتیجه رسیدیم که سم بیوتوکسین یا سم طبیعی سبب مرگ پرندگان مهاجر شده است. در مکان‌های راکد همچون باتلاق و یا تالاب، بوته‌های پوسیده شده و یا لاشه حیوانات آبزی میکروبی به نام کلستروبوتولیوم تولید می‌کند که آن سبب ایجاد بیماری بوتولیسم می‌شود. در آن تالاب‌ها به علت وجود گیاهان پوسیده شده و از سوی دیگر حشرات و کرم‌های مدفون در داخل گل و لای به آن میکروب آلوده شده و پرندگان نیز با تغذیه از آنها، مسموم و تلف می‌شوند. در حال حاضر دوره مرگ و میر این پرندگان به اتمام رسیده است، دو درصد از این پرندگان به این علت از بین رفتند.
رد یک ادعا
اسماعیل کهرم، در گفت و گو با رکنا، در رد ادعای سازمان دامپزشکی کشور مبنی بر تغذیه پرندگان از سم بوتولیسمی که "به صورت طبیعی در تالاب" تولید شده است، گفته: «سم بوتولیسم در دریاچه تشکیل نمی‌شود، بلکه در کنسروهایی که چند سال مانده‌اند تشکیل می‌شود».
مسئولان سازمان دامپزشکی ایران با اعلام این موضوع که عامل مرگ و میر به احتمال زیاد سم بوتولیسم است از ارسال نمونه‌هایی به آزمایشگاهی در خارج از کشور خبر داده‌اند. «شما هیچگاه نتیجه این آزمایش را نمیشنوید چرا که بوتولیسم نیست».
او علت "پنهانکاری" در مورد علت مرگ و میر پرندگان را با اشاره به از بین رفتن "۱۷ هزار بال پرنده فلامینگو، آوست، پلیکان و ..."، این‌گونه توضیح داده است: «چه کسی باید پاسخگوی این حجم از مرگ و میر پرندگان باشد؟ برای آنکه پای پلیس، آگاهی و دادگاه پیش کشیده نشود با بهانه سم بوتولیسم موضوع را حل و لاپوشانی کرده‌اند.»
اسماعیل کهرم در این گفت‌وگو به سابقه سم ریختن در این منطقه اشاره کرده: «به قدری سابقه سم ریختن زیاد است که شکارچیان به اداره کل محیط زیست می‌روند و می‌گویند این محیط‌بان را عوض کن چرا که با شکارچیان بدرفتاری می‌کند. در غیراین‌صورت سم می‌ریزیم!» او برای اثبات گفته‌اش از جمله به حوادث سال ۱۳۷۳ اشاره کرده که "صیادان در برکه اصلی سم ریختند و ماهی‌ها را تلف کردند چرا که محیط‌بانان تورهای صیادان را جمع کرده بودند". کهرم با استناد به این حوادث در گذشته، معتقد است، در این ماجرا هم "دستی در کار بوده است".
