تقریب مذاهب و وحدت مسلمین در 60 سال تلاش مرحوم استاد خسروشاهی

در این گزارش نگاهی خواهیم داشت به ارتباطات فرهنگی آن مرحوم که انگیزه و همت کم نظیر او را برای تقریب مذاهب اسلامی و اتحاد مسلمین نشان می دهد.

در این زمینه جلوه های فعالیت و ارتباطات او به اشکال گوناگونی جلوه گر است. در عرصه سیاست در کنار آیت‌الله کاشانی، امام خمینی، آیت‌الله طالقانی، شهید نواب صفوی، آیت‌الله پسندیده و آیت‌الله مکارم شیرازی حضور دارد.
همزمان به عنوان چهره‌ی برجسته علمی برای آموزه‌های اهل بیت(علیهم‌السلام) به زبان‌های مختلف و فرهنگ‌ها و ملل گوناگون تبلیغ می‌کرد.
همچنین در صدر صاحب‌نظران و فعالان تقریب مذاهب اسلامی و در زمره و سیاق نواندیشان و متفکران متجدد اسلامی به شمار می رفت.
همه این زمینه‌های علمی و فرهنگی استاد خسروشاهی برای آزاداندیشان دنیا از 60 سال پیش تا امروز تازه، کارآمد، جذاب و روشنگرانه است.
بسیاری از مسلمانان جهان اسلام و متدینان ادیان گوناگون از پاکستان، مصر، الجزایر، عربستان، سوریه، قطر، ترکیه و لبنان، تا ایتالیا، انگلیس، آلمان، سوئیس و... خسروشاهی را چهره‌ای متفکر و دغدغه‌مند به خاطر سپرده‌اند.

(دیدار اندیشمندان ایرانی و لبنانی با جرج جرداق) 

اگرچه خسروشاهی در میان نخبگان آشناتر بود اما همتش را برای عموم مسلمانان قرار داده بود. عالِم بود و به علمش برای اصلاح دنیا و آخرت عالَمیان عمل می‌کرد. به تعبیر استاد محمدرضا حکیمی «فرهنگ‌بان کوشا» بود.
او از دوران تحصیل یعنی از سال 1332 و در 15 سالگی نقاب از چهره برداشت و در نشریات علمی و فرهنگی قلم زد؛ یعنی همان زمان که فعالیت‌های سیاسی خود را در کنار آیت الله کاشانی و آیت الله طالقانی آغاز کرده بود.
تا قبل از انقلاب نشریاتی مانند مكتب اسلام، مكتب تشيع، معارف جعفرى، راه حق، نداى حق، وظيفه، مجموعه حكمت، نور دانش، آيين اسلام، مسلمين، آستان قدس، نسل نو، نسل جوان، استوار، پيكار انديشه، مهد آزادى، و بعد از انقلاب روزنامه اطلاعات و ده ها نشریه دیگر «اندیشه تقریبی» او را منعکس می‌کردند.
پس از انقلاب دو سال نماینده امام خمینی رحمة‌الله‌علیه در وزارت ارشاد اسلامی بود اما نظریات جهانی او اقتضای شنیده نشدن و ماندن در ایران را نداشت. آن زمان بود که به عنوان سفیر ایران در واتیکان انتخاب شد. آنجا پنج سال اندیشه اسلامی را با ادبیات فراگیر و جهانی خود تبلیغ نمود. مرکز «فرهنگی اسلامی اروپا» در رم را تأسیس کرد و ماهنامه‌ی انگلیسی «انکوائری» و ماهنامه «جهان نو» به ایتالیایی و هفته‌نامه‌ی عربی «العالم» در لندن را به راه انداخت. همزمان ترجمه قرآن مجید و نهج البلاغه به زبان ایتالیایی را نیز چاپ کرد و انتشار داد. ۱۶۲ عنوان کتاب و نشریه به زبان‌های: فارسی، عربی، انگلیسی، ایتالیایی و فرانسوی خلاصه‌ای از فعالیت‌های علمی او در اروپا است.

حوادث گوناگون مانند فعالیت های تقریبی در مصر، این اندیشمند جهان اسلام را به قاهره کشاند. سه سال ریاست نمايندگى جمهورى اسلامى ايران در آنجا را بر عهده گرفت. او ده‌ها بار با شیوخ دانشگاه الازهر مصر برای تحولات تمدنی جهان اسلام به مشورت و رایزنی پرداخت و با مؤسس دارالتقريب قاهره، شيخ محمدتقى قمى مکاتبات بسیاری داشت. هم‌اندیشی و مصاحبت با علما، رایزنی با مسئولان فرهنگی و سیاسی و همفکری با چهره‌های انقلابی و بین المللی مصر، دفتر سترگی از خاطرات او را تشکیل داده که هر ورق آن شنیدنی و عبرت‌آموز است.

(از چپ: حجت الاسلام مصطفی بروجردی، حسن الترابی(رهبر فكري حركت اسلامي سودان)، استاد سید هادی خسروشاهی)

مرحوم خسروشاهی در سال 1382ش به ايران بازگشت. مشاور وزير در دفتر مطالعات سياسى و بين المللى شد و تحقیقات خود را با همان رنگ و صبغه اندیشه تقریب مذاهب ادامه داد. فعالیت‌های علمی و بین المللی او در قالب نشریه و مقاله و کنفرانس و دیدارهای دوستانه و رسمی همچنان ادامه یافت و از طراوت آن کاسته نشد. برای تأليف رساله بعضی از محققان در قسمت ارتقاى مقام اعضاى وزارت خارجه وظیفه راهنمایی تحقیق را بر عهده گرفت. فصلنامه مشهور «تاريخ و فرهنگ معاصر» را در همین برهه منتشر می‌کرد و ناگفته های تاریخ مذهب و فرهنگ جهان اسلام را در آن، گاهی برای نخستین بار می‌گفت. در سابقه آثار او تا پنجاه عنوان کتاب و نشریه برشمرده‌اند که عناوینی مانند «نهج البلاغه» با شرح شیخ محمد عبده و مقدمه خود او، «اهل البیت علیه‌السّلام فی مصر»، «صحیفه سجادیه»، «حقیقة علاقة عبدالناصر بالثورة الاسلامیة فی ایران»، «عبدالله بن سبا بین الواقع و الخیال»، «ادعیة اهل البیت علیه‌السّلام»، «الامام علی بن ابی طالب علیه‌السّلام»، «الامام الحسین علیه‌السّلام»، «الامام جعفر الصادق علیه‌السّلام» و «الطریق الی مذهب آل البیت علیه‌السّلام» و «عقیدتنا» در میان آن آثار برجسته است.
در ادامه نمونه‌ای از خاطرات استاد خسروشاهی در زمینه فعالیت‌های تقریب مذاهب اسلامی در سطح بین الملل را می‌خوانید. وی در این داستان از «شیخ محمود عاشور» با عنوان «معمار معاصر تقریب در قاهره» یاد کرده و از دیدار خود با او می‌گوید. در قسمتی از این خاطره چنین آورده است:
«در سفری که آیت الله تسخیری برای شرکت در کنفرانس اسلامی قاهره، به مصر سفر کرده بود، پیشنهاد کردم که با همکاری مجمع تقریب تهران، دارالتقریب قاهره را احیا کنیم و ایشان با مسرت این پیشنهاد را پذیرفت و در این رابطه، جلساتی با عبدالله قمی و شرکت یکی دو نفر از علمای الازهر، از جمله شیخ محمود عاشور، که قائم‌ مقام شیخ الازهر، سید محمد طنطاوی شده بود، تشکیل شد و قرار گذاشته شد که شیخ عاشور پس از موافقت شیخ الازهر، به عنوان دبیر کل دارالتقریب قاهره، با همکاری ما فعالیت آن نهاد را آغاز کند و ما هم برای نشر فصلنامه ارزشمند «رسالة الاسلام» ارگان رسمی دارالتقریب، که پانزده سال تمام قبلاً منتشر شده بود، همکاری داشته باشیم...
... در همین برهه به آیت الله تسخیری پیشنهاد کردم که شیخ الازهر و بعضی از علما و دانشمندان غیر الازهری، را برای شرکت در یک مؤتمر علمی-تقریبی به ایران دعوت کنیم... ایشان پیشنهاد مرا پسندیدند و برای تکمیل امر، موضوع را به مشورت با آیت الله واعظ‌زاده که دبیر کل مجمع تقریب ایران بود موکول نمودند که پس از مدت کوتاهی، موافقت و دعوت نامه آیت الله واعظ زاده واصل شد و من به دیدار شیخ سید محمد طنطاوی، شیخ الازهر رفتم و دعوت را به ایشان تقدیم نمودم... شیخ الازهر که به قول او خود حقیر را یکی از علمای الازهر بودم! دعوت را با استقبال پذیرفت ولی برای سفر به ایران قائم ‌مقام خود، شیخ عاشور، شیخ نصر فرید واصل (مفتی مصر) و 12 نفر از علمای الازهر و دانشگاهی را برای اعزام به ایران معرفی نمود که برای حضور در کنفرانس بزرگداشت آیت الله بروجردی و شیخ شلتوت، به ایران دعوت شدند و سفری بسیار موفقیت‌آمیز انجام گرفت و علمای مزبور ضمن ملاقات با آیت الله خامنه‌ای -رهبر معظم- و علمای تهران، سفری نیز به قم داشتند و با بزرگان حوزه علمیه قم و سازمان‌ های حوزوی، دیدار داشتند که اثر مثبت ماندگاری در راستای تقریب بین شیعه و سنی از خود به یادگار گذاشت...»

(شیخ محمد طنطاوی (شیخ الازهر) – سید هادی خسروشاهی – شیخ فرید نصر واصل (مفتی مصر) - شیخ محمود عاشور (قائم مقام شیخ الازهر) و شیخ القراء مصر شیخ شعیشع)