به گزارش سرویس جهان اسلام خبرگزاری رضوی، تقریب مذاهب اسلامی یک پدیده نو ظهور در مجامع علمی و سیاسی جهان اسلام به شمار می‌رود که شاید تا صد سال پیش بدین گونه مطرح نبود. این طرح، واکنش‌های مثبت و منفی به همراه داشته که در این میان افراط و تفریط به چشم می‌آید؛ برخی به بهانه وحدت مذاهب، از اصول اعتقادی اختصاصی مذاهب چشم‌پوشی کرده و تسامح نموده‌اند و برخی دیگر به بهانه حفظ این اصول، اصل وحدت را به فراموشی سپرده‌اند. اما رویکرد سومی که در میانه این دو قرار دارد، با حفظ اصول اعتقادی، اتحاد و تقریب مذاهب را هم یک اصل اساسی در اسلام و فقه اجتماعی می‌بیند. این رویکرد در روش علمی علامه شرف‌الدین به صورت دقیق و جامعی به نظر می‌رسد.

محمد اسحاق ذاکری با درک لزوم تبیین دقیق مسأله تقریب مذاهب و با عنایت به نقش میراث علمی علامه شرف‌الدین عاملی، مسائل مختلف تقریب مذاهب را در میان آثار مرحوم شرف‌الدین جستجو و بررسی کرده است. وی داده‌های تحقیق خود را به صورت منطقی و منظم در کتابی با عنوان «اندیشه‌های تقریبی علامه شرف‌الدین عاملی» تدوین کرد. انتشارات مؤسسه امام خمینی(ره)، چاپ اول این کتاب را در زمستان 1388 و در 271 صفحه چاپ و منتشر کرده است.

ذاکری فهرست مفصلی برای کتاب خود تهیه کرده که با دقت در آن می‌توان روش هوشمندانه و فکر منظم او در این تحقیق را می‌توان دید. مجموعه تحقیقات او دو بخش اصلی دارد؛ عنوان بخش اول «کلیات و بحث‌های مقدماتی» است. بخش دوم «محورها و موضوعات تقریب در اندیشه تقریبی شرف‌الدین عاملی» نام دارد. عناوین فصول هریک از این بخش‌ها روشن است و به خوبی موضوعات مختلف را برای خواننده خلاصه می‌کند. فصول بخش اول عبارت است از:

1. فصل اول: زندگی و حیات علمی علامه شرف‌الدین عبدالحسین شرف‌الدین عاملی. نویسنده، شرف‌الدین را با عناوین مجتهد، محقق، محدِّث، متکلم و خطیب، ستوده و هریک از این اوصاف او را توضیح می‌دهد. سپس سه حوزه فعالیت تقریب‌گرایانه او یعنی فعالیت‌های اجتماعی و اصلاحی، فعالیت‌های سیاسی و فعالیت‌های علمی و تقریبی را بررسی کرده است. به نظر وی، دشمن بزرگ اندیشه تقریب‌گرایانه شرف‌الدین استعمار فرانسه بود که حکم اعدام او را صادر کرده، کتابخانه اش را سوزانده و در نهایت تبعیدش کردند. نویسنده گفتار یکی از نویسندگان عرب را در این باره می‌آورد: «فرانسویان از او می‌ترسیدند و در دل از او هراس داشتند و به مقام ارجمند او حرمت می‌گذاشتند. دوست داشتند که به روی یکی از آنان تبسمی کند یا یکی از آنان را به حضور بپذیرد، اگرچه یکی از بالاترین مقامات آنان را. لیکن شرف‌الدین دشمن حکام فرانسوی بود...»

نویسنده به تفصیل توضیح می‌دهد که شرف‌الدین با دو مشکل غرب‌گرایی و اختلافات مذهبی جامعه مسلمانان در لبنان و جهان مواجه بود. او در این میان، راه حل تقریب را برگزید. بدین منظور کتاب الفصول المهمه را نوشت. بیشتر دانشمندان مسلمان با معیار قرار دادن این کتاب، وی را منادی حقیقی وحدت اسلامی دانسته‌اند. بنا به گفته خود شرف‌الدین: «وحدت مسلمانان به رویگردانی و عدول شیعه از مذهبش و نیز عدول اهل سنت از مذهبشان وابسته نیست.»

2. فصل دوم: تبیین مفاهیم اساسی. مفاهیمِ امت اسلامی، مذاهب اسلامی، وحدت و اتحاد اسلامی، تقریب مذاهب اسلامی در این فصل آمده است. نویسنده دو مفهوم «اتحاد» و «تقریب» مذاهب را یکی می‌داند جز اینکه «اصطلاح امت اسلامی، عام‌تر است و جنبه سیاسی-اجتماعی دارد؛ ولی اصطلاح تقریب مذاهب اسلامی، بیشتر دارای جنبه علمی و نظری است و در میان عالمان دینی مطرح است.»

3. فصل سوم: تبیین نخستین اختلاف و منشأ پیدایش مذاهب اسلامی. مقصود ذاکری از این منشأ، عوامل تاریخی اختلافی میان شیعه و سنی در صدر اسلام، مانند حوادث سقیفه است.

6. فصل ششم: نظریات و رویکردهای تقریب مذاهب اسلامی. نویسنده در این فصل ابتدا چهار نظریه علمی برای تقریب مذاهب و سپس چهار روش و راهکار از صاحب‌نظران آن نظریات را بیان می‌کند. اما چهار نظریه علمی عبارت است از:

1. نظریه وحدت اسلامی. بسیاری از روشنفکران اسلامی معتقدند که مسلمانان باید مسائل مشترک و اتفاقی را برگرفته و مسائل اختلافی را در همه ابعاد رها ترک کنند. همچنین سلفیه در میان اهل سنت می‌گویند راه رسیدن به وحدت، مراجعه و عمل به اعتقادات سلف(صحابه و تابعین) است.

2. ادغام مذاهب اسلامی در یک مذهب. همان نظریه بالا است جز اینکه باید مذهب جدیدی را تشکیل داد که در آن اصول و قواعد مشترک آمده باشد و در مسائل اختلافی از اعتقادات همه مذاهب گزینش کند.

4. اتحاد و تقریب. تکیه بر اصول مشترک و صحبت و گفتگو در مسائل اختلافی به جای تنش و دشمنی. نویسنده سه نظریه اول را به تفصیل نقد کرده و نظریه چهارم را بر می‌گزیند. وی روش علامه شرف‌الدین را نظریه چهارم می‌داند.

ذاکری در بخش دوم کتاب، 5 موضوع در مسأله تقریب در آثار علامه شرف‌الدین را بررسی کرده است که عبارتند از: 1. اسلام و ایمان، 2. امامت و خلافت، 3. عدالت صحابه، 4. جایگاه و اعتبار اهل بیت، 5. فقه الخلاف(علم فقه تطبیقی میان شیعه و اهل سنت). وی برای هریک از این محورها یک فصل جداگانه در نظر گرفته است. در هر فصل ابتدا توضیحاتی پیرامون موضوع آن می‌دهد و در ضمن توضیحات، گفتار شرف‌الدین را در مورد هریک می‌آورد. مطالعه این نظریات ارزشمند علامه شرف‌الدین پیرامون مسائل تقریب، آن هم در چارچوب این موضوعات مدون، می‌تواند برای هر محققی بسیار آموزنده و دل‌نشین باشد.

فصل ششم و نهایی بخش دوم کتاب، نتیجه‌گیری مسائل گذشته است. محقق در صفحات پایانی این فصل، 3 ویژگی اساسی در نظریه تقریبی علامه شرف‌الدین به صورت خلاصه جمع‌بندی می‌کند: 1. محوریت تقریب، اهل بیت علیهم‌السلام هستند. 2. تقریب بر اساس مشترکات مذاهب اسلامی صورت می‌گیرد. 3. به سرانجام رسیدن نظریه تقریب، نیازمند اقدامات عملی و تلاش است.