گزارش مقاله
امام رضا علیه‌السلام چگونه فرهنگ جامعه شیعه را در میان فرهنگ‌های دیگر مدیریت کرد؟/ نقش و آثار مدیریت فرهنگی امام رضا علیه‌السلام بر جامعه شیعه
به گزارش سرویس جهان اسلام خبرگزاری رضوی، سه تن از محققان دانشگاه سیستان و بلوچستان یعنی حسین خاکپور دانشیار دانشگاه، مرضیه محمودی دانشجوی کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث و منصوره سعیدی گراغانی دانشجوی کارشناسی ارشد رشته تاریخ، عناصر مدیریت فرهنگی امام رضا بر جامعه شیعه زمان خود را بررسی کردند. آنان یافته‌های خود را در مقاله‌ای با عنوان «نقش و آثار مدیریت فرهنگی امام رضا علیه‌السلام بر جامعه شیعه» طبقه‌بندی و تدوین نمودند. بنیاد بین المللی امام رضا علیه‌السلام، این مقاله در شماره هشتم فصلنامه «فرهنگ رضوی» منتشر کرده است.
«فرهنگ»، «مدیریت فرهنگی» و «مدیریت فرهنگی اسلامی» از واژه‌ها و اصطلاحاتی است که بیشترین اختلاف نظری پیرامون آن وجود دارد. اما نویسندگان این مقاله تعریف مدیریت فرهنگی اسلامی را «تربیت انسان ها بر اساس آرمان های قرآن و اهل بیت» را در نظر گرفته‌اند. به نظر آنان، در بینش شیعه، ضرورت و اهمیت مدیریت را باید در اصل استوار امامت جستجو کرد.
نویسندگان مقاله در یک بخش به مفهوم‌شناسی لغوی و اصطلاحی مدیریت، فرهنگ و مدیریت فرهنگی اشاراتی دارند. اما این توضیحات بسیار سطحی و برای خواننده مفید نیست. ضمن آنکه بررسی اصطلاحی مدیریت فرهنگی اسلامی برای این مقاله ضروری است امام توضیحی برای آن نیامده است.
خاکپور، محمودی و سعیدی در ادامه بلافاصله موارد متعددی از آموزه‌ها یا روش‌های امام رضا علیه‌السلام برای مدیریت فرهنگی جامعه شیعه را آورده و توضیحات پراکنده و مستنداتی نیز بیان کرده‌اند. نکته مهم این است که این موارد هم به مدیریت درونی جامعه شیعه مربوط است و هم به مدیریت برونی آن در کنار فرهنگ‌ها و جوامع اعتقادی دیگر. بنابراین نویسندگان هم تقویت فرهنگی جامعه شیعه در سیره رضوی را بررسی کرده‌اند و هم نحوه تعامل آن را با دیگر مذاهب. همچنین این موارد، هم شامل رشد معرفتی نظری است و هم دربردارنده رفتارها و کنش‌های عملی.
نقش‌ها و آثار مدیریت فرهنگی امام رضا بر جامعه شیعه در این مقاله عبارت است از:
1. نقش تعالی بخشی به جایگاه قرآن و اهل بیت در جامعه
2. احیاکنندگی سنت رسول خدا و ائمه اطهار (علیهم‌السلام)
پژوهشگران عنوان این بخش را این گونه توضیح می‌دهند که امام رضا علیه‌السلام از هر فرصتی برای احیای سنت رسول خدا و دائمه اطهار استفاده می‌کردند تا انحراف هایی را که حکام در جامعه به وجود اورده بودند اصلاح کنند. آنان شرط امام را برای برگزاری نماز باران به عنوان شاهد بیان خود آورده و می‌گویند: وقتی مأمون به ان حضرت دستور داد تا آن حضرت نماز عید را با مردم بخوانند امام رضا ابتدا نپذیرفتند ولی چون مأمون اصرار کرد ایاشن فرمودند به شرطی نماز می‌خوانند که اجازه دهند که همان گونه که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و امام علی(علیه‌السلام) نماز می‌خواندند بخوانند.
3. تبیین و تثبیت معارفی بویژه تبیین اصل مهم امامت
نویسندگان بر این نقش تاکید خاصی دارند. آنان توضیح می‌دهند که امام با استفاده از هر فرصتی، سوالات و شبهات پیرامون امامت و ولایت ائمه را پاسخ می‌دادند. جایگاه امام در این امر نه تنها به عنوان رهبر یک گروه خاص بلکه به عنوان ارائه کننده نظریه امامت و ولایت در کل جامعه بود. از این رو بود که مردم هنگام مراجعه به ایشان محوریت پاسخگویی اعتقادی را آن حضرت می‌دانستند، تا آنجا که نظر سایر فِرَق را به لحاظ صحت و سقم به ایشان ارائه کرده و در پاک سازی اندیشه‌ای سایر فرق از آن حضرت دلیل و کمک می‌خواستند.
4. بالندگی و توسعه بخشی
5. نخبه پروری
محققان در این بخش از مقاله به این نتیجه رسیده‌اند که نخبه‌پروری به عنوان یکی از راه‌های مؤثر در مدیریت فرهنگی امام رضا علیه‌السلام بر رشد علمی شیعه و نیز ارتقای جایگاه شیعه در جامعه مسلمین بوده است. آنان از بعضی از شاگردان بزرگ حضرت مانند زکریا بن آدم، حسن بن محبوب سراد، صفوان بن بجلی و علی بن اسماعیل میثمی یاد کرده و جایگاه علمی آنان در نزد علمای مذاهب دیگر را یادآور شده‌اند.
6. سازماندهی و سامان‌بخشی
7. حفاظت و هدایتگری
8. روشنگری و بصیرت افزایی.
«فرهنگ»، «مدیریت فرهنگی» و «مدیریت فرهنگی اسلامی» از واژه‌ها و اصطلاحاتی است که بیشترین اختلاف نظری پیرامون آن وجود دارد. اما نویسندگان این مقاله تعریف مدیریت فرهنگی اسلامی را «تربیت انسان ها بر اساس آرمان های قرآن و اهل بیت» را در نظر گرفته‌اند. به نظر آنان، در بینش شیعه، ضرورت و اهمیت مدیریت را باید در اصل استوار امامت جستجو کرد.
نویسندگان مقاله در یک بخش به مفهوم‌شناسی لغوی و اصطلاحی مدیریت، فرهنگ و مدیریت فرهنگی اشاراتی دارند. اما این توضیحات بسیار سطحی و برای خواننده مفید نیست. ضمن آنکه بررسی اصطلاحی مدیریت فرهنگی اسلامی برای این مقاله ضروری است امام توضیحی برای آن نیامده است.
خاکپور، محمودی و سعیدی در ادامه بلافاصله موارد متعددی از آموزه‌ها یا روش‌های امام رضا علیه‌السلام برای مدیریت فرهنگی جامعه شیعه را آورده و توضیحات پراکنده و مستنداتی نیز بیان کرده‌اند. نکته مهم این است که این موارد هم به مدیریت درونی جامعه شیعه مربوط است و هم به مدیریت برونی آن در کنار فرهنگ‌ها و جوامع اعتقادی دیگر. بنابراین نویسندگان هم تقویت فرهنگی جامعه شیعه در سیره رضوی را بررسی کرده‌اند و هم نحوه تعامل آن را با دیگر مذاهب. همچنین این موارد، هم شامل رشد معرفتی نظری است و هم دربردارنده رفتارها و کنش‌های عملی.
نقش‌ها و آثار مدیریت فرهنگی امام رضا بر جامعه شیعه در این مقاله عبارت است از:
1. نقش تعالی بخشی به جایگاه قرآن و اهل بیت در جامعه
2. احیاکنندگی سنت رسول خدا و ائمه اطهار (علیهم‌السلام)
پژوهشگران عنوان این بخش را این گونه توضیح می‌دهند که امام رضا علیه‌السلام از هر فرصتی برای احیای سنت رسول خدا و دائمه اطهار استفاده می‌کردند تا انحراف هایی را که حکام در جامعه به وجود اورده بودند اصلاح کنند. آنان شرط امام را برای برگزاری نماز باران به عنوان شاهد بیان خود آورده و می‌گویند: وقتی مأمون به ان حضرت دستور داد تا آن حضرت نماز عید را با مردم بخوانند امام رضا ابتدا نپذیرفتند ولی چون مأمون اصرار کرد ایاشن فرمودند به شرطی نماز می‌خوانند که اجازه دهند که همان گونه که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و امام علی(علیه‌السلام) نماز می‌خواندند بخوانند.
3. تبیین و تثبیت معارفی بویژه تبیین اصل مهم امامت
نویسندگان بر این نقش تاکید خاصی دارند. آنان توضیح می‌دهند که امام با استفاده از هر فرصتی، سوالات و شبهات پیرامون امامت و ولایت ائمه را پاسخ می‌دادند. جایگاه امام در این امر نه تنها به عنوان رهبر یک گروه خاص بلکه به عنوان ارائه کننده نظریه امامت و ولایت در کل جامعه بود. از این رو بود که مردم هنگام مراجعه به ایشان محوریت پاسخگویی اعتقادی را آن حضرت می‌دانستند، تا آنجا که نظر سایر فِرَق را به لحاظ صحت و سقم به ایشان ارائه کرده و در پاک سازی اندیشه‌ای سایر فرق از آن حضرت دلیل و کمک می‌خواستند.
4. بالندگی و توسعه بخشی
5. نخبه پروری
محققان در این بخش از مقاله به این نتیجه رسیده‌اند که نخبه‌پروری به عنوان یکی از راه‌های مؤثر در مدیریت فرهنگی امام رضا علیه‌السلام بر رشد علمی شیعه و نیز ارتقای جایگاه شیعه در جامعه مسلمین بوده است. آنان از بعضی از شاگردان بزرگ حضرت مانند زکریا بن آدم، حسن بن محبوب سراد، صفوان بن بجلی و علی بن اسماعیل میثمی یاد کرده و جایگاه علمی آنان در نزد علمای مذاهب دیگر را یادآور شده‌اند.
6. سازماندهی و سامان‌بخشی
7. حفاظت و هدایتگری
8. روشنگری و بصیرت افزایی.
