ارزیابی زیارت مجازی در عتبات مقدسه جهان اسلام، امکانات و بایسته ها
به گزارش سرویس جهان اسلام خبرگزاری رضوی، سال ها است که عتبات مقدسه جهان اسلام حضور متنوعی در فضای مجازی دارند و با سرمایه گذاری های گوناگون سعی در بهره مندی هرچه بیشتر از ظرفیت های این فضا دارند. این در حالی است که در طول چند دهه گذشته تمامی کانون های مذهبی ادیان و مذاهب در سراسر دنیا از واتیکان گرفته تا عربستان سعودی سعی فراوانی برای حضور پررنگ در فضای مجازی و ارتباط با مخاطبان هدف خود بکار می گیرند.
در این رابطه مسلم علی‌مهدی دانشجوی دکترای مدیریت رسانه‌ای دانشگاه امام رضا علیه‌السلام و مهدی منتظرقائم استادیار گروه ارتباطات دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران با عنایت به مسأله فراگیر و کاربردی زیارت مجازی در سالیان اخیر، اقدام به گردآوری روشمند اطلاعات در خصوص پرتال سایت‌های اینترنتی جهان اسلام کردند.
آنان داده‌های خود را در مقاله‌ای با عنوان «طراحی محتوایی و ساختاری پرتال زیارت مجازی اماکن متبرکه شیعه» طبقه‌بندی و تدوین کردند. بنیاد بین المللی امام رضا علیه‌السلام این مقاله را در شماره نهم فصلنامه «فرهنگ رضوی» به چاپ رسانده و منتشر کرده است.
یکی از مواردی که امور فرهنگی را از سنت به تکنولوژی مدرن پیوند داده است خدمات زیارت در فضای مجازی است. اما ارائه بهتر این خدمات نیاز به تهیه طراحی و کاربری تخصصی دارد. محققان در این مقاله ضمن مطالعه روشمند سایت های مهم زیارتی-مذهبی، طراحی محتوایی و ساختاری پرتال تخصصی آنها را با محوریت موضوع زیارت مجازی بررسی می‌کنند. آنان 23 سایت زیارتی را برگزیده و در نتیجه 89 مؤلفه ساختاری و محتوایی را از آن استنباط و گردآوری کردند. در نهایت، آنها را در 12 طبقه کلی تقسیم نمودند. نویسندگان نتیجه مطالعات میدانی و کتابخانه ای خود را در قالب این 12 طبقه ارائه نموده‌اند.
اما پژوهشگران این جستار در مباحث مقدماتی، مطالبی را درباره ماهیت و تاریخ زیارت در همه ادیان و مذاهب آورده‌اند. آنان به اهمیت زیارت در آموزه‌ها و فرهنگ شیعه نیز اشاره دارند. سپس توضیح می‌دهند که بسیاری از مشتاقان زیارت اهل بیت در سرتاسر جهان از طریق رسانه‌های مجازی به اماکن مقدسه توجه دارند و به اصطلاح زیارت مجازی می‌کنند. همچنین بسیاری از زوار نیازهای مقدماتی سفر خود را از فضای مجازی تهیه می‌کنند. به هر حال مباحث این مقاله بیشتر پیرامون کیفیت و کمیت سایت‌هایی است که به تامین زیارت مجازی پرداخته‌اند. در این میان اما کاربر این سایت ها به عنوان زائر مجازی، نیازهای ارتباطی و اطلاعاتی خود را با موضوع زیارت به صورت منسجم دریافت نمی‌کند، چراکه این سایت ها با هدف زیارت مجازی طراحی نشده و بیشتر وظایف روابط عمومی آستان‌ها را منعکس کرده و محور اصلی آنها ارائه اخبار و گزارش هاست. به همین دلیل محققان از خشک و بی‌روح بودن مناسک مجازی در سایت‌های شیعی خبر داده‌اند.
علی‌مهدی و منتظرقائم در ادامه مقاله ابتدا به تعریف و کارکردهای اصطلاحات زیارت مجازی پرداخته و ضمنا نگاه دینی اسلامی به این پدیده را بررسی نموده‌اند. تعریف آنان از زیارت مجازی، «به‌کارگیری قابلیت‌های فناورانه جدید است تا مکان‌های مقدس دوباره تصویرسازی شوند.» آنان ضمن بررسی اهداف زیارت مجازی کاربران سراسر دنیا به این نتیجه رسیده‌اند که: «چارچوب کلی این اهداف بیان‌کننده این موضوع است که زیارت مجازی بیشتر نقش مکمل برای زیارت واقعی دارد، یعنی زیارتی که از فضای مجازی آغاز شده و به فضای واقعی ختم شود. هر چند خود نیز می‌تواند به نحوی متفاوت، سطحی از نیازهای زیارتی کاربران را پاسخ دهد.»
نویسندگان در ادامه به تعریف، ویژگی‌ها، اجزا و قابلیت‌های «پرتال» پرداخته‌اند. آنان به طراحی هدفمند پرتال‌ها برای زیارت تاکید دارند زیرا پرتال چیزی فراتر از یک پیشرفت فنی بوده و الگو و شاخص جدیدی برای تعامل و همکاری فراسازمانی است.
محققان در این مقاله توضیح می‌دهند که در جامعه آماری خود سایت‌های عتبات مقدسه سراسر جهان اسلام و تشیع و نیز پایگاه‌های مهم با هدف زیارت مجازی را در نظر گرفته‌اند که مجموع آن 23 سایت می‌شود. سپس در یک ساختار کلی تمامی قسمت‌های مختلف این سایت‌ها را معرفی کرده و توضیح می‌دهند. مؤلفه‌های کلی، و به عبارتی موضوعات اصلی که در بخش‌های مختلف این پایگاه‌ها وجود دارد عبارت است از: 1. زیارت، 2. تعامل با سایت، 3. خدمت به حرم، 4. آشنایی بیشتر، 5. رسانه‌ها، 6. اطلاع‌رسانی، 7. گروه‌های زیارتی 8. مدیریت زمان و برنامه‌ها 9. آموزش و پرورش 10. نرم‌افزارها 11. تجارت 12. شاخص های ساختاری.
نویسندگان با بررسی جامع بخش های این سایت‌ها به خوبی نشان داده‌اند که توجه به نوآوری‌ها و تجربه‌های به کارگرفته شده در هر سایت می‌تواند در رشد کمی و کیفی سایت‌های مشابه مفید باشد. مثلا بر پایه نتایج محتوای کیفی سایت های مذهبی- زیارتی، و از میان محتواهای شناسایی شده 5 بخش مهم یعنی 1. پخش زنده از حرم، 2. درخواست برای زیارت نیابتی، 3. زیارت مجازی مطلوب، 4. دلنوشته و 5. خاطره‌نگاری را به عنوان خدمات اصلی برای پوشش زیارتی کاربران در پرتال تخصصی زیارت مجازی پیش‌بینی کرده‌اند.
در این رابطه مسلم علی‌مهدی دانشجوی دکترای مدیریت رسانه‌ای دانشگاه امام رضا علیه‌السلام و مهدی منتظرقائم استادیار گروه ارتباطات دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران با عنایت به مسأله فراگیر و کاربردی زیارت مجازی در سالیان اخیر، اقدام به گردآوری روشمند اطلاعات در خصوص پرتال سایت‌های اینترنتی جهان اسلام کردند.
آنان داده‌های خود را در مقاله‌ای با عنوان «طراحی محتوایی و ساختاری پرتال زیارت مجازی اماکن متبرکه شیعه» طبقه‌بندی و تدوین کردند. بنیاد بین المللی امام رضا علیه‌السلام این مقاله را در شماره نهم فصلنامه «فرهنگ رضوی» به چاپ رسانده و منتشر کرده است.
یکی از مواردی که امور فرهنگی را از سنت به تکنولوژی مدرن پیوند داده است خدمات زیارت در فضای مجازی است. اما ارائه بهتر این خدمات نیاز به تهیه طراحی و کاربری تخصصی دارد. محققان در این مقاله ضمن مطالعه روشمند سایت های مهم زیارتی-مذهبی، طراحی محتوایی و ساختاری پرتال تخصصی آنها را با محوریت موضوع زیارت مجازی بررسی می‌کنند. آنان 23 سایت زیارتی را برگزیده و در نتیجه 89 مؤلفه ساختاری و محتوایی را از آن استنباط و گردآوری کردند. در نهایت، آنها را در 12 طبقه کلی تقسیم نمودند. نویسندگان نتیجه مطالعات میدانی و کتابخانه ای خود را در قالب این 12 طبقه ارائه نموده‌اند.
اما پژوهشگران این جستار در مباحث مقدماتی، مطالبی را درباره ماهیت و تاریخ زیارت در همه ادیان و مذاهب آورده‌اند. آنان به اهمیت زیارت در آموزه‌ها و فرهنگ شیعه نیز اشاره دارند. سپس توضیح می‌دهند که بسیاری از مشتاقان زیارت اهل بیت در سرتاسر جهان از طریق رسانه‌های مجازی به اماکن مقدسه توجه دارند و به اصطلاح زیارت مجازی می‌کنند. همچنین بسیاری از زوار نیازهای مقدماتی سفر خود را از فضای مجازی تهیه می‌کنند. به هر حال مباحث این مقاله بیشتر پیرامون کیفیت و کمیت سایت‌هایی است که به تامین زیارت مجازی پرداخته‌اند. در این میان اما کاربر این سایت ها به عنوان زائر مجازی، نیازهای ارتباطی و اطلاعاتی خود را با موضوع زیارت به صورت منسجم دریافت نمی‌کند، چراکه این سایت ها با هدف زیارت مجازی طراحی نشده و بیشتر وظایف روابط عمومی آستان‌ها را منعکس کرده و محور اصلی آنها ارائه اخبار و گزارش هاست. به همین دلیل محققان از خشک و بی‌روح بودن مناسک مجازی در سایت‌های شیعی خبر داده‌اند.
علی‌مهدی و منتظرقائم در ادامه مقاله ابتدا به تعریف و کارکردهای اصطلاحات زیارت مجازی پرداخته و ضمنا نگاه دینی اسلامی به این پدیده را بررسی نموده‌اند. تعریف آنان از زیارت مجازی، «به‌کارگیری قابلیت‌های فناورانه جدید است تا مکان‌های مقدس دوباره تصویرسازی شوند.» آنان ضمن بررسی اهداف زیارت مجازی کاربران سراسر دنیا به این نتیجه رسیده‌اند که: «چارچوب کلی این اهداف بیان‌کننده این موضوع است که زیارت مجازی بیشتر نقش مکمل برای زیارت واقعی دارد، یعنی زیارتی که از فضای مجازی آغاز شده و به فضای واقعی ختم شود. هر چند خود نیز می‌تواند به نحوی متفاوت، سطحی از نیازهای زیارتی کاربران را پاسخ دهد.»
نویسندگان در ادامه به تعریف، ویژگی‌ها، اجزا و قابلیت‌های «پرتال» پرداخته‌اند. آنان به طراحی هدفمند پرتال‌ها برای زیارت تاکید دارند زیرا پرتال چیزی فراتر از یک پیشرفت فنی بوده و الگو و شاخص جدیدی برای تعامل و همکاری فراسازمانی است.
محققان در این مقاله توضیح می‌دهند که در جامعه آماری خود سایت‌های عتبات مقدسه سراسر جهان اسلام و تشیع و نیز پایگاه‌های مهم با هدف زیارت مجازی را در نظر گرفته‌اند که مجموع آن 23 سایت می‌شود. سپس در یک ساختار کلی تمامی قسمت‌های مختلف این سایت‌ها را معرفی کرده و توضیح می‌دهند. مؤلفه‌های کلی، و به عبارتی موضوعات اصلی که در بخش‌های مختلف این پایگاه‌ها وجود دارد عبارت است از: 1. زیارت، 2. تعامل با سایت، 3. خدمت به حرم، 4. آشنایی بیشتر، 5. رسانه‌ها، 6. اطلاع‌رسانی، 7. گروه‌های زیارتی 8. مدیریت زمان و برنامه‌ها 9. آموزش و پرورش 10. نرم‌افزارها 11. تجارت 12. شاخص های ساختاری.
نویسندگان با بررسی جامع بخش های این سایت‌ها به خوبی نشان داده‌اند که توجه به نوآوری‌ها و تجربه‌های به کارگرفته شده در هر سایت می‌تواند در رشد کمی و کیفی سایت‌های مشابه مفید باشد. مثلا بر پایه نتایج محتوای کیفی سایت های مذهبی- زیارتی، و از میان محتواهای شناسایی شده 5 بخش مهم یعنی 1. پخش زنده از حرم، 2. درخواست برای زیارت نیابتی، 3. زیارت مجازی مطلوب، 4. دلنوشته و 5. خاطره‌نگاری را به عنوان خدمات اصلی برای پوشش زیارتی کاربران در پرتال تخصصی زیارت مجازی پیش‌بینی کرده‌اند.
