گچبری های اماکن متبرکه با نقش های منحصر به فرد اما بی شناسنامه

خبرگزاری رضوی- مریم ظریف،شاداب و سرحال است. برای اشتیاق در انتقال آنچه می داند، از احوال پرسی های آغازین مهمانی خیلی زود می گذرد و مشتاقان شنیدن را منتظر نمی گذارد. استاد ابوالقاسم کمالی زاده می گوید:« خانه ما کوچه حسین باشی بود. آن زمان کوره های آجرپزی در خیابان رازی و کوچه حسین باشی بود که با تخریب کوره ها توسط شهردار وقت، کوره های میلی را در منطقه گلشور بنا کردند.» استاد به یاد دارد سالی که دوچرخه ها را نمره 44 می زدند، سال 1344 بود و در حدود همان سالها کار گچبری در حرم مطهر را آغاز کرد. او می گوید: « در 15 سالگی شاگرد بنا بودم. بعد از کاهگل، لوله های برق را می کشیدند و بعد گچ کاری انجام می شد. معمار برای گچکاری مرا به یک اصفهانی سپرد و من شاگرد او شدم. کارها یکی پس از دیگری در بهار و تابستان و پاییز انجام میشد و من با اصفهانی ها همراه بودم. زمستان که کار کم شد اصفهانی ها رفتند و باز عید آمدند. چند سال با اصفهانی ها و بقیه ی استاد های گچکار کار کردم و بعد به مشهد برگشتم. تا اندازه ای کار را یاد گرفته بودم. آن روزها گچبرها کار به کسی یاد نمی دادند. به سختی از کسی کار یاد می گرفتیم و در بقیه صنف ها هم همینطور بود.» او چند اوستای گچبر را نام می برد که نه تنها به شاگردانشان چیزی یاد نمی دادند، حتی با پادر میانی دیگران، به فرزندشان هم آموزش نمی دادند.

خوب های

روزگار
ابوالقاسم کمالی زاده، فرزند حسین در 9 اردیبهشت 1321 در مشهد متولد شد. پدرش از روستای عبدالمجید فرجام، از حوالی باغچه و ملک آباد در اطراف مشهد است. گچبری را نزد استاد حاج حسین مطیفی فرد آغاز کرد. پسرش، محسن کمالی زاده می گوید:« در میراث فرهنگی 300 نفر به عنوان شاگردان مستقیم پدرم ثبت شده اند که به واسطه آنان تعداد زیادی نیز به صورت غیرمستقیم با هنر گچبری آشنا شده اند.» استاد ابوالقاسم ناگفته های زیادی دارد و تأسف می خورد که این ناگفته ها و ناشنیده ها در حال فراموشی است. از جابجایی ساعت قدیم و نصب ساعت جدید در ورودی بالا خیابان و وسعت دادن قسمت بالاسر حضرت می گوید. در این میان خاطراتی که از استاد خوشدست و تیمسار امیر عزیزی دارد برایش دل انگیزتر است. تعریف می کند که:« وقتی عزیزی دید مهندس قهرمانی ( که بهایی بود) با وسعت دادن به بالاسر حضرت موافقت نمی کند از شکرالله خواست که کار را با شهرستانی انجام دهد. سید محمد علی شهرستانی آن زمان کار سالن راه آهن را انجام می داد. او نقشه را تأیید کرد و کار شروع شد.» رفتن امیر عزیزی از آستان و به دنبال آن رفتن استاد خوشدست را به تلخی یاد می کند. در عملکرد مدیران، کیفیت انجام کار و برخورد با کارگرها، از نظر استاد کمالی زاده، افراد تفکیک شده اند. او از تیمساز عزیزی به نیکی یاد می کند که:«همه نائب تولیت ها با ماشین وارد صحن می شدند اما عزیزی اینطور نبود. گچکارها در زمان او 100 نفر بودند که به 1000 نفر رسید. قبل از او مزد کارگر را به موقع نمی دادند که تیمساز عزیزی به این وضعیت سر و سامان داد. شب کاری را هم عزیزی راه انداخت.»

این روزهای گچبری
دستمزدهای پایین و به مزایده گذاشتن، باعث کاهش کیفیت در انجام کار می شود و این موضوع آسیب غیرقابل جبرانی به هنرهای فاخر ایرانی می زند. محسن کمالی زاده به چند نکته ی نگران کننده اشاره می کند که:«آثاری که توسط پدرم و سایر اساتید در اماکن متبرکه انجام شده است هیچ شناسنامه ای ندارند و اغلب گمان می شود که گچبری ها با نقش های منحصر به فرد، توسط غیرایرانی ها ساخته شده است. در کنار این موضوع تأسف بار، دریافت دستمزد پایین و یا همکاری افتخاری برخی از افراد در اماکن متبرکه است که موجب پایین آمدن کیفیت کار هنری می شود. این روش ایجاد رزومه و توجیهی است برای به دست گرفتن کارهای بعدی، بدون توجه به خلق اثری که فاخر باشد.» مرضیه کمالی زاده در ناشناخته ماندن اساتید هنر ایرانی می گوید:«وقتی که برای دریافت درجه دکتری هنری برای پدر اقدام کردیم. خبر نداشتند که پدر زنده است.»

سبک خراسان
استاد ابوالقاسم کمالی زاده، برای هر نکته و مطلبی نمونه هایی را متذکر می شود که بی توجهی به آنها، ضربه ی سختی به پیکر هنر گچبری زده است. او می گوید:«برخی از مدیران به راحتی می گویند کار را هر طور که هست به پایان برسانید، مردم نمی دانند. این عبارت واقعا زشت است. برخی از مردم حتی سبک خراسانی را از سبک اصفهانی به خوبی تشخیص می دهند.» او یادآور می شود که:«برخی از اساتید خوشنویس برای اینکه لطمه ای به هنرشان وارد نشود کار گچبری خطوط را به او می سپارند. چون در درجه اول فاخر بودن اثر حفظ می شود و سپس بیننده به خوبی زیبایی ها و یا ایرادات کار را درک می کند.»
 
در تألیفات
کتاب تزئینات معماری بارگاه حضرت رضا (ع)، مختصری از شرح حال استاد ابوالقاسم کمالی زاده و سایر اساتیدی است که هنرشان در گوشه و کنار حرم مطهر جای گرفته است. این کتاب زیرنظر دکتر میثم جلالی و توسط آستان قدس رضوی گردآوری و تألیف شده است. کتاب دیگری که در دست مهمانان حاضر در منزل استاد دست به دست می چرخد، هنر گچبری مکتب خراسان است که به بررسی و آموزه سبک گچبری استاد ابوالقاسم کمالی زاده پرداخته است. این کتاب به همت فرزندان استاد، دکتر طاهره کمالی زاده و محسن کمالی زاده، تألیف شده است. آلبوم های عکس از آثار، گواهینامه درجه یک هنری و سقف و شومینه گچبری شده اتاق پذیرایی نیز از نظر مهمانان دور نمی ماند. فرصت کم بود و داستان ها بسیار و دیداری که به همت انجمن چهارباغ در منزل استاد میسر شد با تقدیم لوح یادبود انجمن به پایان یافت.