علوم اجتماعی، دانشی در پستو

ریحانه بناءزاده/ سرویس هنر خبرگزاری رضوی
مستند نگاری
علیرضا سلیمانی، تهیه کننده و کارگردان "محمد امین "بعد از نمایش فیلم، پشت تریبون می رود و این طور می‌گوید: ((به بهانه گرامیداشت، فقید ارزشمند و دانشمند گرامی زنده یاد محمد امین قانعی راد در شهر ایشان، حضور دارم. انسان‌های فاخر حیات و مماتشان منشا تاثیر و بهانه‌ای برای تعقل و اندیشه است. جسمشان اگر چه شبیه مردمان عادی است اما جنسشان و اندیشه‌ و نگاهشان به جهان و هستی متمایز است. به عنوان کارگردان و تهیه کننده این فیلم خوشحالم که اکران گسترده این فیلم در دانشگاه‌های علوم اجتماعی کشور بهانه ای برای تحقق بخشی از آرمان‌های استاد بوده است و هر بار که در مراسم اکران صحبتی کردم، چشمانم در ردیف اول سالن، استاد را می‌بیند. نمایش این مستند در دانشکده‌های علوم اجتماعی کشور جدا از بعد معرفت شناسی و استاد شناسی، دارای ابعاد مهم از رخدادهای فرهنگی احتماعی و علمی است. مفاخر علمی بسیاری که خواسته و نا خواسته عمدا یا سهوا به فراموشی سپرده شده‌اند و در سایه سیستمی نادیده گرفته شدند.)) این هنرمند ادامه میدهد:((مستند نگاری و ثبت باعث میشود که احوالات امروز جامعه و هویت اجتماعی ما آیینه وار و بدون دست اندازی ثبت و به عنوان هویت ماندگار، برای آیندگان به میراث بماند. فیلم های مستند در کنار مقالات و دست نوشت‌ها‌ی اساتید با زندگی و لایه‌های دیگر، باعث شناخت و درک از ابعاد شخصیتی این بزرگان و سبک رشد و تعالی آنها است.))

سرمایه فرهنگی
دکتر هادی خانیکی عضو هیات علمی گروه ارتباطات است و در مورد قانعی راد می‌گوید:(( ما با سه قانعی راد مواجه هستیم. قانعی رادی که خیلی خوب درس خوانده و خوب کوشیده است و از جزء، جزء زندگیش بهره جسته است. قانعی راد دوم که وقتی متوجه بیماریش میشود تاثیر گذارتر می شود. طوری که در همین دوره دو ساله بیماری آثار ارزشمندی را به جا می‌گذارد و تا آخرین لحظه تلاش می‌کند. قانعی راد سوم که بعد از مرگش جامعه شناس مردم دار می شود . آن چیزی که دغدغه قانعی راد بود، تولد پیدا کرد و ادامه هم دارد. با اینکه چند ماه از در گذشت ایشان گذشته، همچنان در حوزه علوم اجتماعی از آن نام برده شده است. البته که نام بردن فقط به تجلیل نیست، بلکه سرمایه فرهنگی است. میراث قانعی راد خودش در آن دو مرحله ارائه شده است. اما بعد از این است که باز تولید کنندگان علوم اجتماعی باید ادامه پیدا کنند و این مستند رابطه روایی هنرمندانه با علوم اجتماعی دارد که برای ادامه راه این دانشمند قطعا تاثیر گذار است.))



دغدغه در روشنفکران
همچنان جلسه با حضور علاقه مندان ادامه دارد. دکتر سید حسین سراج زاده رئیس انجمن جامعه شناسی ایران و عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی می‌گوید:(( این مستند روایتی، از زندگی یک انسان بزرگ، نه در کلمه بلکه در عمل است. قانعی راد یک الگو و نقش است. اینکه قانعی راد چطور مورد توجه قرار گرفته است، مربوط به عملکرد ایشان است. جامعه شناس بودن با مهندس، دکتر و... بودن فرق دارد. همیشه به دانشجویانم می‌گویم اگر قرار است جامعه شناس باشید باید دغدغه های روشنفکرانه داشته باشید. به این صورت که در جامعه حضور داشته باشید و به عنوان یک انسان حس مسئولیت داشته باشید. اگر این دغدغه را دانشجو جامعه شناسی داشته باشد می توان گفت دانشجوی موفقی است و قانعی راد و هم نسلان او این طور بودند و با چنین دغدغه هایی شروع کردند و این دغدغه ها تا آخر عمر با آنها بوده است و این دغدغه روشنفکران یک مسئولیتی را هم به دوش آنها گذاشته است.)) این فرهیخته ادامه میدهد:(( علوم اجتماعی برای بهتر شدن، وضع جامعه است و یک مسئولیت اجتماعی دارد. قانعی راد خیلی خوب درس خواند و با دغدغه همراه شد و جامعه شناس شد و با ایفای نقش خود به درستی گام برداشت. وی به خوبی وارد مسائلی شد که مربوط به جامعه اش بود. همانطور که به عنوان متخصص به نظریات جامعه شناسانه وارد می شود. یک جامعه شناس برای ایفای مسئولیت باید از آکادمیک بیرون بیاید و پایش را فراتر بگذارد. جامعه شناس باید وارد گفتگو با مدیران جامعه شود و از طریق سیاست گذاری ها، برای شرایط زندگی مردم پیش برود. که در این حوزه وی خوب ایفاء نقش کرد. قانعی راد با توجه با جایگاهی که داشت به خوبی توانست ارتباط بین دانشگاه و سیاستمداران را برقرار کند. جامعه شناسی بر اساس آرمانهای اخلاقی و مبارزه با تبعیض است.))



غیبت علوم اجتماعی
هنوز تصویر قانعی راد بزرگ، روی پرده نمایش است. با صدای تشویق‌ها، فرزندش روی سن می‌آید و صحبتش را شروع می‌کند و با لحنی وام گرفته از پدر می‌گوید:(( از آنجایی که پدر نگاه ویژه‌ای به شهر داشتند دوست دارم در این مدت زمان باقی مانده، مسائلی را در مورد شهر را بیان کنم و از تلاقی دو روز و نسبتشان با شهر صحبت کنم.))
اشاره به یک روز ملی و یک روز جهانی دارد. 12 و 13 آذر ماه، روز جهانی معلولین و روز علوم اجتماعی است و در مورد ارتباط این دو روز با هم می‌گوید: (( علوم اجتماعی چه خدماتی به معلولین، به عنوان عضوی از جامعه، به شهر ارائه کرده است؟ البته که روز معلولین را نمادین مطرح می‌کنند و خدماتی که علوم اجتماعی به جامعه داده است چیست؟ معلولین به عنوان عضوی از جامعه که در شهر حقی دارند از جمله تردد، مشارکت اجتماعی و...، در کجا برنامه شهری گنجانده شده است.آیا جامعه آنها را به فضای شهری دعوت می‌کند؟ یا به درون حوزه عمومی می‌خواند؟ یا طرد شده‌اند و به کنج عزلت در خانه‌ها و آسایشگاه‌ها نگهداری می‌شوند.‌ یکی از پاسخهایی که می‌توان داد غیبت علوم اجتماعی در جامعه و حوزه عمومی است. علوم اجتماعی در بدنه دانش، آن طور که باید به رسمیت شناخته نمی‌شود و جایگاه آن به عنوان یک شریک و همکار عاقل و هوشمند نیست، بلکه به عنوان یک دانش و شناخت دست دوم در کنار دانش مهندسی، پزشکی و حقوق می‌توان نام برد.))



علوم اجتماعی در پستو
ادامه میدهد:((.اگر بخواهم به صورت مصداقی صحبت کنم. باید بگویم شهرداری‌ها معاونتی دارند به عنوان معاونت فرهنگی شهرداری که فعالیتشان متاسفانه محدود است به بزرگداشتها، افتتاح مساجد و... اوج خلاقیتشان روز معلولین، دادن ویلچر به بازارچه‌ها‌ی ویژه معلولین است. البته این حداکثر اجازه و دانشی است که فنی مهندسی در شهر به علوم اجتماعی شهر میدهد. در شهرداری‌ها معاونت فرهنگی شهرداری آن طوری که معاونتهای دیگر بودجه می‌گیرند، مهم تلقی نمی‌شوند و بخشی از این موضوع احاطه دانش‌های دیگر است. تقدیر از جانبازان و معلولین به خودی خود بد نیست. اما شما به عنوان یک دانش آموخته ی علوم اجتماعی زمانی می‌توانید صحبتی داشته باشید که حضور و به عنوان مشاور در کنار نهادهایی چون شهرداری و ... حضور داشته باشید.)) عزیز قانعی راد در مورد الگو سازی می‌گوید:((در واقع دانش مهندسی باید از الگو سازی بیرون بیاید. شهر سازی که در حال حاضر در ایران به وجود می‌آید به دور از عمل و شهروندی است. شهر بیشتر برای ماشین و سواره اهمیت دارد و این از پیامدهای، جبران ناپذیر و غیبت علوم اجتماعی است. علوم اجتماعی دانشی را در اختیار ما می‌گذارد. معاونت اجتماعی هراداره‌ای باید نقش فعال در تمام موضوعات فعال اجتماع از ساخت و سازها، تا محیط زیست داشته باشد. قرار نیست علوم اجتماعی در پستو برای خود خدمت کند و مهندسین و پزشکان و حقوقدانها در حوزه شهر. امروزه ضرورت علوم اجتماعی از هر دانش دیگری بیشتر احساس می شود. علوم اجتماعی دانشی است که علاوه بر اینکه دارای ظرفیتهایی مطلوب شناسی است، می تواند کنجکاوی‌های ما در مورد جامعه، فرهنگ و اجتماع و ساختار آن را فراهم کند.))