استاد همازاده در نشست تخصصی فقه هنر مطرح کرد:
تا چه اندازه مجاز به تصویرگری خشونت در برنامه های کودک هستیم؟/مخاطب را نمی توان با فیلم های سینمایی وعظ کرد!
به گزارش خبرگزاری رضوی، حجت الاسلام و المسلمین دکتر مهدی همازاده، معاون پژوهشی مدرسه اسلامی هنر و مسئول دبیرخانه همایش ملی فقه هنر در نشست تخصصی فقه هنر که در سالن اجتماعات دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد در خصوص روش شناسی اجتهاد در فقه هنر مطالبی را عنوان کرد.
وی در پاسخ به این سوال که وقتی می خواهیم در مورد فقه هنر صحبت کنیم به سراغ کدام بخش از تراس فقهی خود می رویم؟ ، گفت: باتوجه به اینکه راجع به مسائلی چون شعر، مجسمه سازی، غنا، رقص و آواز و ... در مکاسب محرمه نکاتی مطرح شده است معمولا وقتی میخواهیم راجع به فقه هنر پژوهش کنیم گذری به مکاسب محرمه ای که در فقه آمده می زنیم و نظر جدیدی بر آن موارد ارائه می دهیم در صورتی که این پژوهش در باب فقه هنر پذیرفته نیست.
همازاده با اشاره به اینکه در درس خارج فقه غنا به این نتیجه رسیده بودند که برای پژوهش در این زمینه سراغ قول عرب می رویم که آن ها هم غنا را به عنوان بستر ساز فحشا تفسبر می کنند، اظهارکرد: همان طور که در مکاسب محرمه در مورد فقه غنا و موسیقی و... نکاتی مطرح شده اما سوال های جدیدی در این باب در متون کهن ما به ذهن می رسد که پاسخگویی به آن سوالات به صورت روش شناسی مرسوم گذشته دشوار است بنابراین باید پژوهش جدید در این زمینه صورت گیرد به عنوان مثال در دوران صدر اسلام مجسمه سازی به مثابه ی هنر(چیزی که امروزه مرسوم است) مطرح نبوده و ممکن است سوالی در این زمینه مطرح شود که در متون کهن ما وجود ندارد.
معاون پژوهشی مدرسه اسلامی هنربا بیان اینکه اگر کارکرد را از مولفه های ماهوی موضوع فقهی بدانیم قطعا به سبب تحول در کارکرد متبدل موضوع در این زمینه اتفاق می افتد، ادامه داد: در زمانی خرید و فروش خون حرام بود اما پس از اینکه یک کارکرد عقلایی برای آن مطرح شد این داد و ستد حلال شد.
این مدرس حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: یک سری موضوعات چه در باب مدیوم های هنری مانند سینما اساسا مستحدث و متون کهن ما راجع به این موضوع ساکت است چرا که در آن زمان این موضوع وجود نداشته است و فقط می شود موارد کلی مانند نگاه و لمس نامحرم و حجاب را در این خصوص از متون گذشته استخراج کنیم اما نمی توانیم این احکام استخراجی را به فقه سینما نسبت دهیم چراکه سینما مانند دیگر هنر ها زبان مختص به خود را دارد بنابراین نیاز جدی در باب شناخت موضوع شناسی مطرح می شود.
وی در خصوص ارتباط حکومت وهنر گفت: این کلان محور شامل نقش حمایتی حکومت ، ممیزی و نظارت ، تقنینی ، سیاستگزاری و بحث های مربوط به فتوای معیار برای قانون گذاری است.
باور پذیری یکی ازمهمترین مولفه های زیبایی شناسی در باب سینما است
حجت الاسلام و المسلمین همازاده با اشاره به اینکه باور پذیری یکی ازمهمترین مولفه های زیبایی شناسی در باب سینما است، گفت: باید فیلم های سینما به گونه ای ساخته شود تا به زندگی واقعی مردم نزدیک و برای مخاطب باور پذیر باشد به نوعی بازنمایی واقعیت در آن صورت گیرد لذا چون دراین زمینه از لحاظ شرعی آزادی نداریم نمی توانیم صورت مسئله را حذف کنیم.
وی خاطرنشان کرد: شناخت موضوع برای صدور حکم باید بیش از توضیح یک کارشناس منفصل معنا شود اما در حیطه ی هنر های جدید شاهد چنین موردی نیستیم. در باب هنر موضوعات جدید روز به روز مانند جنسیت و هنر، نقش زن در سینما و هنر، کودک و هنر و ... مطرح می شود که باید دید آیا این موارد احکام خاصی را به دنبال می آورد یا خیر . در اینجا این سوال مطرح می شود که آیا در مورد فقه هنر کودکان تحقیقی انجام شده و یا اینکه ما تا چه اندازه مجاز به تصویرگری خشونت در برنامه های کودک هستیم؟ تا چه اندازه و به چه نحوی می توانیم مباحث مربوط به مسائل جنسی را برای کودکان مطرح کنیم؟ متاسفانه در این زمینه ها پژوهشی انجام نشده است که نشانگر ضعف ما در این حوزه می باشد.
این پژوهشگر فرهنگی در خصوص مالکیت آثار هنری و حقوق و تکالیف هنرمندان، ابرازکرد: فتاوای روشن فقهی راجع به مطلق مالکیت فکری از جمله آثار هنری وجود ندارد همچنین در خصوص نسبت حکومت با هنر، آزادی با هنر و اینکه یک هنرمند تا چه حدی می تواند وارد حریم خصوصی شود پژوهش هایی انجام نشده است.
حجت الاسلام همازاده افزود: آیا تحقیقی صورت گرفته که تا چه حدی و موقعیتی می توانیم از بیت المال به عرصه ی هنری همچون سینما کمک کنیم و آیا اگر بخش خصوصی در این حوزه ورود نکرد نوبت به حکومت می رسد یا خیر؟ آیا همچین ملاکی وجود دارد؟ عمده ی توقیف فیلم ها و کتاب ها و مسائل یاز این قبیل به هیچ پژوهش فقهی یا حقوقی ارتباط ندارد و براساس سلیقه ها، چانه زنی ها و تغییرات شرایط سیاسی صورت می گیرد لذا صرفا نمی توانیم صرفا با تکیه بر تراس ارزشمندی که داریم به این مسائل ورود کنیم بلکه پس از بروز رسانی باید از آن ها بهره برد.
نیازمند به تکمیل فقاهت هنر در جوامع امروزی هستیم
وی گفت: نیازمند به تکمیل فقاهت هنر نه فقه هنر در جوامع امروزی هستیم که البته یکی از نتایج تکمیل شدن آن به مربوط به فقه هنر می شود که میتوان این موارد را مباحث درجه دو فقه هنر یا فلسفه ی هنر نامید.
معاون پژوهشی مدرسه اسلامی هنرابراز کرد: در بحث روش شناسی چندین نظریه توسط فضلا مطرح شده به عنوان مثال در باب هنر نظریه الجمال مطرح می شود که در آن نظریه آمده قبل از ورود به استنباط در باب فروعات به مثال خوف و استحظار گیری روایات ناظر به مسئله ی خاص در هر بابی ازجمله باب هنر قبل از ورود به فروعات نیاز به یک نظریه کلی داریم.
حجت الاسلام همازاده خاطرنشان کرد: رویکرد دیگری که در خصوص روش شناسی استنباط در فقه هنر مطرح است توجه به بحث عناوین پایه است که البته این موضوع در فقه موسیقی مطرح شده اما می توان آن را به سایرین هم تعمیم داد در این رایطه عناوین باید نسبت سنجی شوند. رویکرد دیگری در این خصوص بیان می شود بحث تفسیر دو سویه است که این مورد هم راجع به موسیقی بیان شده اما قابل تعمیم است.
این مدرس حوزه و دانشگاه ابراز کرد: بخشی از مباحث فلسفه ی فقه هنر مباحث روش شناسی است که باید گسترش پیدا کند اما بخش دیگر مباحث موضوع شناختی است به عنوان مثال خیلی از افراد هنر سینما و رمان را با سخنرانی، کتاب و مجموعه مقالات اشتباه می گیریم همان طور که در مورد کتب ظلال بحث و بررسی می کنیم و حکم صادر می کنیم در صورتی که هر هنری مولفه های زیباشناختی مختص به خود را دارد.
معاون پژوهشی مدرسه اسلامی هنر گفت: اگر محتواهای دینی و تاریخی را ضمیمه به مولفه های زیبایی شناختی اثر کردید طوری که در دل مولفه های زیبایی شناختی اثر ننشسته باشد آن اثر، اثر هنری موفقی نیست ولو اینکه ظواهر دینی در آن برجسته دیده شود و بزرگانی از فقها از همچین اثری تجلیل کنند اما در جذب مخاطب عام موفق نخواهد بود چون امور زیبایی شناختی طی نشده و با ماهیت هنر تفاوت دارد.
مخاطب با فیلم های سینمایی وعظ نمی شود
وی با بیان اینکه مخاطب با فیلم های سینمایی وعظ نمی شود، افزود: مخاطب وقتی با دل خود به سخنرانی یک واعظ گوش می دهد خود را آماده ی پذیرش پند و نصیحت کرده اما وقتی به سینما می رود هدف او چیزی جز سرگرمی نیست بنابراین مخاطب را نمی توان با فیلم های سینمایی وعظ کرد.
حجت الاسلام همازاده گفت: وقتی هدف حافظ در شعر بیان مباحث عرفانی است، سخنرانی نمی کند بلکه سراغ مولفه های زیبایی شناختی اثر شعر می رود و معنای پند را دل همین موارد جای می دهد به همین دلیل اشعار او گیرا است.
مسئول دبیرخانه همایش ملی فقه هنر افزود: بعد از مباحث موضوع شناسی در فلسفه ی هنر چه بسا برخی منع ها و تشویق ها جایی نداشته باشد؛ دو دیدگاه متفاوت در باب موضوعات هنر مطرح می شود اولی اسم گرا بودن و دومی کارکرد گرا بودن است و این سوال مطرح می شود که آیا اساسا در خصوص موضوعات هنر باید اسم گرا بود یا کارکرد گرا؟ اگر اسم گرایی اصل باشد به عنوان مثال وقتی اسم مجسمه صدق کند حکم آن بی تردید بت پرستی است اما اگر کارکردگرایی مطرح شود موضوع عوض می شود.
این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه انسان شناسی بخش دیگری از بحث در فلسفه هنر می باشد، اظهارکرد: بایدپاسخ به این سوالات را دریابیم که آیا ما میخواهیم علوم عقلی با نقلی ارتباط داشته باشد؟ آیا شریعت و فقه ما ارتباطی با حوزه ی کلام دارد یا خیر؟ آیا می شود در مورد زیبایی شناختی صحبت کرد اما مابه ازاء در فقه پیدا نکند؟ همان طور که در باب حقوق انسان شناسی نیازهای انسان به خوراک و پوشاک مطرح می شود انسان در مواجه با آثار زیبا حق تجربه ی زیبایی شناختی هم دارد.
این پژوهشگر دینی افزود: حیطه شناسی یکی دیگر از مباحث مطرح شده در فقه هنر است و ارتباط او با فقه فرهنگ و فقه رسانه بررسی می شود؛ هنر در فیلم های تلوزیونی نمودهایی دارد که غیر از رسانه است و در یک تعریف رایج معنای هنر بازنمایی معنا در فرمی زیبا است و موضوع خاصی برای بررسی های فقهی می باشد.
حجت الاسلام همازاده تصریح کرد: نمی توان فقه موجود را جور دیگری دسته بندی کرد و عنوان جدید مانند فقه هنر و رسانه به او داد به بیان دیگر نباید معطل در تکرار مکررات شد.
وی در پاسخ به این سوال که وقتی می خواهیم در مورد فقه هنر صحبت کنیم به سراغ کدام بخش از تراس فقهی خود می رویم؟ ، گفت: باتوجه به اینکه راجع به مسائلی چون شعر، مجسمه سازی، غنا، رقص و آواز و ... در مکاسب محرمه نکاتی مطرح شده است معمولا وقتی میخواهیم راجع به فقه هنر پژوهش کنیم گذری به مکاسب محرمه ای که در فقه آمده می زنیم و نظر جدیدی بر آن موارد ارائه می دهیم در صورتی که این پژوهش در باب فقه هنر پذیرفته نیست.
همازاده با اشاره به اینکه در درس خارج فقه غنا به این نتیجه رسیده بودند که برای پژوهش در این زمینه سراغ قول عرب می رویم که آن ها هم غنا را به عنوان بستر ساز فحشا تفسبر می کنند، اظهارکرد: همان طور که در مکاسب محرمه در مورد فقه غنا و موسیقی و... نکاتی مطرح شده اما سوال های جدیدی در این باب در متون کهن ما به ذهن می رسد که پاسخگویی به آن سوالات به صورت روش شناسی مرسوم گذشته دشوار است بنابراین باید پژوهش جدید در این زمینه صورت گیرد به عنوان مثال در دوران صدر اسلام مجسمه سازی به مثابه ی هنر(چیزی که امروزه مرسوم است) مطرح نبوده و ممکن است سوالی در این زمینه مطرح شود که در متون کهن ما وجود ندارد.
معاون پژوهشی مدرسه اسلامی هنربا بیان اینکه اگر کارکرد را از مولفه های ماهوی موضوع فقهی بدانیم قطعا به سبب تحول در کارکرد متبدل موضوع در این زمینه اتفاق می افتد، ادامه داد: در زمانی خرید و فروش خون حرام بود اما پس از اینکه یک کارکرد عقلایی برای آن مطرح شد این داد و ستد حلال شد.
این مدرس حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: یک سری موضوعات چه در باب مدیوم های هنری مانند سینما اساسا مستحدث و متون کهن ما راجع به این موضوع ساکت است چرا که در آن زمان این موضوع وجود نداشته است و فقط می شود موارد کلی مانند نگاه و لمس نامحرم و حجاب را در این خصوص از متون گذشته استخراج کنیم اما نمی توانیم این احکام استخراجی را به فقه سینما نسبت دهیم چراکه
وی در خصوص ارتباط حکومت وهنر گفت: این کلان محور شامل نقش حمایتی حکومت ، ممیزی و نظارت ، تقنینی ، سیاستگزاری و بحث های مربوط به فتوای معیار برای قانون گذاری است.
باور پذیری یکی ازمهمترین مولفه های زیبایی شناسی در باب سینما است
حجت الاسلام و المسلمین همازاده با اشاره به اینکه باور پذیری یکی ازمهمترین مولفه های زیبایی شناسی در باب سینما است، گفت: باید فیلم های سینما به گونه ای ساخته شود تا به زندگی واقعی مردم نزدیک و برای مخاطب باور پذیر باشد به نوعی بازنمایی واقعیت در آن صورت گیرد لذا چون دراین زمینه از لحاظ شرعی آزادی نداریم نمی توانیم صورت مسئله را حذف کنیم.
وی خاطرنشان کرد: شناخت موضوع برای صدور حکم باید بیش از توضیح یک کارشناس منفصل معنا شود اما در حیطه ی هنر های جدید شاهد چنین موردی نیستیم. در باب هنر موضوعات جدید روز به روز مانند جنسیت و هنر، نقش زن در سینما و هنر، کودک و هنر و ... مطرح می شود که باید دید آیا این موارد احکام خاصی را به دنبال می آورد یا خیر . در اینجا این سوال مطرح می شود که آیا در مورد فقه هنر کودکان تحقیقی انجام شده و یا اینکه ما تا چه اندازه مجاز به تصویرگری خشونت در برنامه های کودک هستیم؟ تا چه اندازه و به چه نحوی می توانیم مباحث مربوط به مسائل جنسی را برای کودکان مطرح کنیم؟ متاسفانه در این زمینه ها پژوهشی انجام نشده است که نشانگر ضعف ما در این حوزه می باشد.
این پژوهشگر فرهنگی در خصوص مالکیت آثار هنری و حقوق و تکالیف هنرمندان، ابرازکرد: فتاوای روشن فقهی راجع به مطلق مالکیت فکری از جمله آثار هنری وجود ندارد همچنین در خصوص نسبت حکومت با هنر، آزادی با هنر و اینکه یک هنرمند تا چه حدی می تواند وارد حریم خصوصی شود پژوهش هایی انجام نشده است.
حجت الاسلام همازاده افزود: آیا تحقیقی صورت گرفته که تا چه حدی و موقعیتی می توانیم از بیت المال به عرصه ی هنری همچون سینما کمک کنیم و آیا اگر بخش خصوصی در این حوزه ورود نکرد نوبت به حکومت می رسد یا خیر؟ آیا همچین ملاکی وجود دارد؟ عمده ی توقیف فیلم ها و کتاب ها و مسائل یاز این قبیل به هیچ پژوهش
نیازمند به تکمیل فقاهت هنر در جوامع امروزی هستیم
وی گفت: نیازمند به تکمیل فقاهت هنر نه فقه هنر در جوامع امروزی هستیم که البته یکی از نتایج تکمیل شدن آن به مربوط به فقه هنر می شود که میتوان این موارد را مباحث درجه دو فقه هنر یا فلسفه ی هنر نامید.
معاون پژوهشی مدرسه اسلامی هنرابراز کرد: در بحث روش شناسی چندین نظریه توسط فضلا مطرح شده به عنوان مثال در باب هنر نظریه الجمال مطرح می شود که در آن نظریه آمده قبل از ورود به استنباط در باب فروعات به مثال خوف و استحظار گیری روایات ناظر به مسئله ی خاص در هر بابی ازجمله باب هنر قبل از ورود به فروعات نیاز به یک نظریه کلی داریم.
حجت الاسلام همازاده خاطرنشان کرد: رویکرد دیگری که در خصوص روش شناسی استنباط در فقه هنر مطرح است توجه به بحث عناوین پایه است که البته این موضوع در فقه موسیقی مطرح شده اما می توان آن را به سایرین هم تعمیم داد در این رایطه عناوین باید نسبت سنجی شوند. رویکرد دیگری در این خصوص بیان می شود بحث تفسیر دو سویه است که این مورد هم راجع به موسیقی بیان شده اما قابل تعمیم است.
این مدرس حوزه و دانشگاه ابراز کرد: بخشی از مباحث فلسفه ی فقه هنر مباحث روش شناسی است که باید گسترش پیدا کند اما بخش دیگر مباحث موضوع شناختی است به عنوان مثال خیلی از افراد هنر سینما و رمان را با سخنرانی، کتاب و مجموعه مقالات اشتباه می گیریم همان طور که در مورد کتب ظلال بحث و بررسی می کنیم و حکم صادر می کنیم در صورتی که هر هنری مولفه های زیباشناختی مختص به خود را دارد.
معاون پژوهشی مدرسه اسلامی هنر گفت: اگر محتواهای دینی و تاریخی را ضمیمه به مولفه های زیبایی شناختی اثر کردید طوری که در دل مولفه های زیبایی شناختی اثر ننشسته باشد آن اثر، اثر هنری موفقی نیست ولو اینکه ظواهر دینی در آن برجسته دیده شود و بزرگانی از فقها از همچین اثری تجلیل کنند اما در جذب مخاطب عام موفق نخواهد بود چون امور زیبایی شناختی طی نشده و با ماهیت هنر
مخاطب با فیلم های سینمایی وعظ نمی شود
وی با بیان اینکه مخاطب با فیلم های سینمایی وعظ نمی شود، افزود: مخاطب وقتی با دل خود به سخنرانی یک واعظ گوش می دهد خود را آماده ی پذیرش پند و نصیحت کرده اما وقتی به سینما می رود هدف او چیزی جز سرگرمی نیست بنابراین مخاطب را نمی توان با فیلم های سینمایی وعظ کرد.
حجت الاسلام همازاده گفت: وقتی هدف حافظ در شعر بیان مباحث عرفانی است، سخنرانی نمی کند بلکه سراغ مولفه های زیبایی شناختی اثر شعر می رود و معنای پند را دل همین موارد جای می دهد به همین دلیل اشعار او گیرا است.
مسئول دبیرخانه همایش ملی فقه هنر افزود: بعد از مباحث موضوع شناسی در فلسفه ی هنر چه بسا برخی منع ها و تشویق ها جایی نداشته باشد؛ دو دیدگاه متفاوت در باب موضوعات هنر مطرح می شود اولی اسم گرا بودن و دومی کارکرد گرا بودن است و این سوال مطرح می شود که آیا اساسا در خصوص موضوعات هنر باید اسم گرا بود یا کارکرد گرا؟ اگر اسم گرایی اصل باشد به عنوان مثال وقتی اسم مجسمه صدق کند حکم آن بی تردید بت پرستی است اما اگر کارکردگرایی مطرح شود موضوع عوض می شود.
این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه انسان شناسی بخش دیگری از بحث در فلسفه هنر می باشد، اظهارکرد: بایدپاسخ به این سوالات را دریابیم که آیا ما میخواهیم علوم عقلی با نقلی ارتباط داشته باشد؟ آیا شریعت و فقه ما ارتباطی با حوزه ی کلام دارد یا خیر؟ آیا می شود در مورد زیبایی شناختی صحبت کرد اما مابه ازاء در فقه پیدا نکند؟ همان طور که در باب حقوق انسان شناسی نیازهای انسان به خوراک و پوشاک مطرح می شود انسان در مواجه با آثار زیبا حق تجربه ی زیبایی شناختی هم دارد.
این پژوهشگر دینی افزود: حیطه شناسی یکی دیگر از مباحث مطرح شده در فقه هنر است و ارتباط او با فقه فرهنگ و فقه رسانه بررسی می شود؛ هنر در فیلم های تلوزیونی نمودهایی دارد که غیر از رسانه است و در یک تعریف رایج معنای هنر بازنمایی معنا در فرمی زیبا است و موضوع خاصی برای بررسی های فقهی می باشد.
حجت الاسلام همازاده تصریح کرد: نمی توان فقه موجود را جور دیگری دسته بندی کرد و عنوان جدید مانند فقه هنر و رسانه به او داد به بیان دیگر نباید معطل در تکرار مکررات شد.
