مصطفی پورمحمدی در همایش آینده‌پژوهی قم:
قم،آسیب دیده‌ترین شهر کشور است/ با مدل پیشین مدیریت، سی سال آینده نیز از دست می‌رود/ جهش قم، بدون برنامه‌ریزی بود!
سرویس فرهنگ و زیارت/ به مناسبت روز جهانی آینده همایشی با موضوع «قم آینده و آینده قم» نهم اسفندماه، در موسسه آموزش عالی طلوع مهر واقع در شهر مقدس قم آغاز به کار کرد. این همایش با حضور مدیران شهری و صاحب‌نظران آینده‌پژوهی، در محورهای آینده اقلیم و محیط‌زیست قم، آینده فرهنگی اجتماعی قم، آینده شهری و معماری قم، آینده گردشگری و اقتصادی و صنعت و جمعیت قم، برگزار شد.
ارتباط روایات آخرالزمان با بحث آینده‌پژوهی
در این همایش حجت‌الاسلام‌والمسلمین پورمحمدی، وزیر سابق دادگستری، به سخنرانی پرداخت و گفت: موضوع آینده‌پژوهی مدتی است در دنیا مطرح‌شده و به یکی از بحث‌های مهم دنیا، تبدیل‌شده است. امیر المومنین علیه‌السلام تعبیری دارند که در بعضی از متون روایی از پیغمبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله هم نقل‌شده است. حضرت فرمودند: «اعْمَلْ لِدُنْيَاكَ كَأَنَّكَ تَعِيشُ أَبَداً وَ اعْمَلْ لآِخِرَتِكَ كَأَنَّكَ تَمُوتُ غَداً» یعنی زندگی دنیا را به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی و طراحی کنید مثل‌اینکه همیشه بناست زنده بمانید. دنیا، علی‌رغم همه‌ی آن مذمت‌ها و برخوردهایی که از نگاه دینی مطرح‌شده است؛ ولی این نکته که برای دنیایتان جوری برنامه‌ریزی کنید که همیشه می‌خواهید در آن زندگی کنید و البته به فکر آخرت هم باشید به‌گونه‌ای که آخرین روز زندگی شماست. حال فهم این نکته در روایت و جمع بین این دو مطلب، بسیار دقیق است. اینکه به زندگی از چه منظری نگاه کنیم، بسیار جالب است. در روایات، بابی به نام «حزم و دوراندیشی» داریم. در این باب تعبیری از امیر المومنین علیه‌السلام داریم که حضرت فرمودند: «الظفر بالحزم و الجزم» یعنی اگر کسی می‌خواهد به نتیجه برسد باید آینده‌نگر باشد و البته تصمیم قاطع داشته باشد و مصمم و جدی باشد. باز امیر المومنین علیه‌السلام فرموده‌اند: «مَنْ تَوَرَّطَ فِي الْأُمُورِ غَيْرَ نَاظِرٍ فِي الْعَوَاقِبِ، فَقَدْ تَعَرَّضَ لِمُفْضِحَاتِ النَّوَائِبِ» کسی که در مسائل زندگی و امور خودش غوطه‌ور می‌شود؛ ولی برآورد درستی از آینده ندارد خودش را در معرض هلاکت قرار داده است. این اقیانوس پرتلاطم زندگی را باید به داخل آن رفت و غوطه خورد؛ اما باید با دوراندیشی و برنامه‌ریزی و مطالعه به آن پرداخت.
ما در اخبار آخرالزمان، روایات زیادی داریم که برخی از مسائل را پیش‌بینی کرده است و توصیه‌هایی نیز در این روایات مطرح‌شده است که در آخرالزمان چه مسیری را تعقیب کنید و بر اساس پیش‌بینی‌ها، باید برنامه‌ریزی‌هایی صورت بگیرد. این نکته‌ای است که نیاز به کار و توجه ویژه دارد.
کتاب‌های زیادی در این زمینه، تألیف شده است
وی در ادامه گفت: به این موضوع آینده‌پژوهی توجه زیادی شده است. کتاب‌های زیادی در این زمینه نوشته‌شده است. یکی از مجلات قوی اقتصادی دینا که موضوعات اجتماعی و سیاسی را نیز در خود مطرح کرده است، مجله‌ای است به نام «اکونومیست» که نزدیک 180 سال است که در انگلستان چاپ و منتشر می‌شود. این مجله ظرف ده سال گذشته، دو کتاب چاپ کرده است. یکی به نام «بیست تغییر بزرگ جهان در سال 2050» که به بیست محقق و دانشمند و صاحب‌نظر، بیست موضوع در مسائل مختلف پیشنهاد داده‌اند که آن‌ها به بررسی این موضوعات در بیست سال آینده بپردازند و این موضوعات درزمینه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و ... است.
کتاب دوم در همین سیر، تولیدشده است که نام آن «بیست تغییر بزرگ تکنولوژِی تا سال 2050» است که باز با همان مختصات است ولی بر روی مسئله‌ی تکنولوژی ناکید دارد. این دو کتاب را اتاق بازرگانی تهران ترجمه کرده و منتشرشده است.
یکی از این کتاب‌ها «جهان در صدسال آینده» تألیف جرج فیریدمن است که یک جامعه‌شناس سیاسی است و با دستگاه‌های اطلاعاتی کار می‌کند و نظریه‌پردازی‌های اطلاعاتی، امنیتی و سیاسی دارد. او صدسال آینده‌ی دنیا را پیش‌بینی کرده است که مثلاً قدرت‌ها چگونه تغییر پیدا می‌کنند. ظهور و سقوط قدرت‌ها، جابه‌جایی مرزها، گسترش و محدودیت ادیان، تکثیر و تقلیل جمعیت در مکان‌های مختلف جهان و به مباحث تکنولوژیک و نظری هم گریزی زده است. در این وادی کتاب‌های زیادی نوشته‌شده است.
ارائه‌ی فرمول برای آینده‌پژوهی
وی با تأکید بر سرعت تحولات در دنیا گفت: دنیا به‌سرعت در حال تغییر است. اگر درگذشته مقاطع تاریخ بشر را بر اساس دو هزار سال مقطع بندی می‌کردند و بعد بر اساس هزار سال و بعد بر اساس صدسال و بعد بر اساس 50 سال و الآن بر اساس 25 سال مقطع بندی می‌کنند. این زمان به دلیل گسترش تکنولوژی به‌خصوص درزمینه‌ی ارتباطات، سرعت علم و تحولات بسیار بالا رفته است و تحولات به‌قدری سریع است که یک‌لحظه غفلت، موجب ایجاد یک دنیا فاصله با دیگران می‌شود.
برای آینده‌پژوهی می‌توان یک فرمول ارائه کرد. اگر می‌خواهید آینده را برای بیست یا سی سال آینده بررسی کنید به سی سال گذشته برگردید. سیر تحول سی سال گذشته را ببینید. از این سیر تحول، می‌توانید سی سال آینده را بررسی کنید.
ما باید بر روی موضوع قم صحبت کنیم. از کلی‌گویی در این مباحث و ارائه‌ی مدل‌های عمومی باید پرهیز کرد. چون دنیا از این وضعیت خارج‌شده و پیشرفت و توسعه‌ای که در دنیا در حال وقوع است، بر اساس، تحقیقات، بررسی‌ها و مطالعات موردی، ریز و دقیق به‌حسب اطلاعات و آمار و رفرنس‌ها و مرجع مشخص و مطمئن است. اگر می‌خواهیم کاری انجام دهیم، باید با این نگاه وارد شویم. قم شهری مانند بقیه‌ی شهرهاست و البته مختصات خاص خود را دارد. ما برای قم برنامه‌ریزی نکردیم بلکه خودش به اینجا رسیده است. اگر بخواهیم از همان مدل قبلی تبعیت کنیم، یعنی همان‌طور که نتوانستیم سی سال گذشته را مدیریت کنیم، سی سال آینده نیز دست ما نیست.
آینده‌پژوهی قم با مختصات خاص خود
پورمحمدی در ادامه خاطرنشان کرد: قم مختصات و مزیت‌ها و قابلیت‌هایی دارد و یک سری محدودیت‌هایی دارد و طبیعی است که اتفاقاتی که در قم می‌افتد متناسب با همان محدودیت‌ها و مختصات است و راه خودش را پیدا می‌کند و اتفاقاتی می‌افتد. مثلاً در قم، هیچ برنامه‌ریزی جمعیتی درگذشته صورت نگرفته است. در مقطع انقلاب، قم حدود صد هزار نفر جمعیت داشت و الآن بالای یک‌میلیون نفر جمعیت دارد. کدام برنامه‌ریزی برای رشد این جمعیت صورت گرفته است؟ با کدام معادله اندازه‌گیری است؟ توسعه خدمات شهری و خدمات عمومی شهری چگونه محاسبه‌شده است؟ آب شرب این جمعیت قم چگونه تأمین می‌شود؟ اگر بنا باشد از این سؤالات بکنیم، وحشتناک است.
قم شهری آسیب‌دیده است
وی در ادامه گفت: قم یکی از آسیب‌دیده‌ترین شهرهای کشور ازنظر جمعیت خانوار است. الآن بیش از بیست‌ویک هزار نفر را بهزیستی تحت پوشش قرار داده است و کمیته امداد نیز خیلی از این افراد را تحت پوشش قرار داده است و بسیاری دیگر از این افراد نیز در نوبت هستند. پس باید برنامه‌ریزی جدی در این زمینه داشته باشیم. یکی از موضوعات حیاتی در هر شهری مسئله‌ی آب است. باید برای این مسئله برنامه‌ریزی کرد. چون شهر قم از حیث مسئله‌ی آب، در بحران جدی است کما اینکه در اطراف قم، چند روستا، خشک‌شده است. انتقال آب به قم نیز کار آسانی نیست و همین الآن برای انتقال آب از شهرهای دیگر به قم، نزاع‌های جدی بین چند استان و شهرستان مطرح است. پس یک انفجار جمعیتی ناهمگون در قم، صورت گرفته است که با توان اقتصادی پایین و مهاجر و از طبقه‌ی اقتصادی پایین هستند. پس باید این واقعیت را در نظر بگیریم. حالا با وضعیت و شرایط خاصی که داریم باید چه کرد؟
گاهی از آینده قم صحبت می‌کنیم و یک‌وقت به «قم آینده» تعبیر می‌کنیم. آینده‌ی قم همان مسئله‌ی قهری است که در حال وقوع است؛ اما اگر از قم آینده صحبت کنیم، باید در حیطه‌ی برنامه‌ریزی وارد شویم.
صنعت فرش و دامداری و سوهان و... که در قم وجود دارد از مزیت‌های قم است و این وضعیت برای ما آینده‌ای را ترسیم می‌کند؛ اما قم در عداد شهرهای رقیب، شهری تمدن ساز و داعیه‌دار و جریان ساز و تاریخ‌ساز است. نگاه به قم، تعریف قم و آینده‌ی قم متفاوت از حرف‌هایی است که زده می‌شود. نمی‌شود در شهری مثل قم، مشکلات حاد اجتماعی و اقتصادی و زیستی و بهداشتی و خدمات شهری و مبلمان شهری و ترافیک و معماری شهری داشته باشیم و بعد بگوییم قم مرکز تمدن جهانی است. لذا باید یک سنخیتی ایجاد شود و قم را باید از یک منظر دیگری دید. این آینده‌ی قم نیست بلکه قم آینده است. بلکه باید طراحی کنیم. ما از یک نظر طراحی‌هایی انجام داده‌ایم. قم یک جهش بزرگی در عرصه‌ی اجتماعی فرهنگی سیاسی، در عرصه ملی و فراملی ایجاد کرد و توجهات را به خودش جلب کرد و این مسئله در حد و اندازه‌ی جهانی مطرح است. چون این شهر، شهری با آثار و تأثیر و تأثر‌های جهانی است. اگر شهری را در این اندازه می‌خواهید ببینید، باید سیر تحولات آن را بررسی کرد. قم در میدان رقابت جهانی مطرح است و لذا اصلاً نگاه، دید و آینده‌پژوهی و آینده‌ی قم، ابعاد دیگری به خودش می‌گیرد و درنتیجه باید معماری آن را تغییر داد. روابط حاکم بر این شهر را باید تغییر داد. سیر تحولات اجتماعی جهانی را باید تعقیب کنیم که به چه سمت‌وسویی است و ما باید همان سمت‌وسو را بررسی کنیم و بر سیر تحولات اجتماعی جهان، تأثیر بگذاریم. آیا ما تأثیرگذاریم یا تحت تأثیر واقع می‌شویم؟ باید این مسئله را به‌صورت کارشناسی بررسی کنیم. همه که نمی‌خواهیم استاد دانشگاه بشویم ما باید کاری کنیم که جوانان ما عنصر مفیدی برای جامعه باشند. در کشور ما بسیاری از مشاغل درآمد دار، وجود دارد که به‌اندازه کافی عنصر ورزیده برای آن نداریم و نیازی به دانشگاه هم ندارد. اگر بناست به آینده‌ای بیندیشیم باید از همین الآن شروع کنیم. خواهش من این است که بیست یا سی موضوع را ردیف‌کنید و به‌صورت تخصصی به آن بپردازید و البته باید پشتیبانی سرمایه‌گذاری هم داشته باشیم.
ارتباط روایات آخرالزمان با بحث آینده‌پژوهی
در این همایش حجت‌الاسلام‌والمسلمین پورمحمدی، وزیر سابق دادگستری، به سخنرانی پرداخت و گفت: موضوع آینده‌پژوهی مدتی است در دنیا مطرح‌شده و به یکی از بحث‌های مهم دنیا، تبدیل‌شده است. امیر المومنین علیه‌السلام تعبیری دارند که در بعضی از متون روایی از پیغمبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله هم نقل‌شده است. حضرت فرمودند: «اعْمَلْ لِدُنْيَاكَ كَأَنَّكَ تَعِيشُ أَبَداً وَ اعْمَلْ لآِخِرَتِكَ كَأَنَّكَ تَمُوتُ غَداً» یعنی زندگی دنیا را به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی و طراحی کنید مثل‌اینکه همیشه بناست زنده بمانید. دنیا، علی‌رغم همه‌ی آن مذمت‌ها و برخوردهایی که از نگاه دینی مطرح‌شده است؛ ولی این نکته که برای دنیایتان جوری برنامه‌ریزی کنید که همیشه می‌خواهید در آن زندگی کنید و البته به فکر آخرت هم باشید به‌گونه‌ای که آخرین روز زندگی شماست. حال فهم این نکته در روایت و جمع بین این دو مطلب، بسیار دقیق است. اینکه به زندگی از چه منظری نگاه کنیم، بسیار جالب است. در روایات، بابی به نام «حزم و دوراندیشی» داریم. در این باب تعبیری از امیر المومنین علیه‌السلام داریم که حضرت فرمودند: «الظفر بالحزم و الجزم» یعنی اگر کسی می‌خواهد به نتیجه برسد باید آینده‌نگر باشد و البته تصمیم قاطع داشته باشد و مصمم و جدی باشد. باز امیر المومنین علیه‌السلام فرموده‌اند: «مَنْ تَوَرَّطَ فِي الْأُمُورِ غَيْرَ نَاظِرٍ فِي الْعَوَاقِبِ، فَقَدْ
ما در اخبار آخرالزمان، روایات زیادی داریم که برخی از مسائل را پیش‌بینی کرده است و توصیه‌هایی نیز در این روایات مطرح‌شده است که در آخرالزمان چه مسیری را تعقیب کنید و بر اساس پیش‌بینی‌ها، باید برنامه‌ریزی‌هایی صورت بگیرد. این نکته‌ای است که نیاز به کار و توجه ویژه دارد.
کتاب‌های زیادی در این زمینه، تألیف شده است
وی در ادامه گفت: به این موضوع آینده‌پژوهی توجه زیادی شده است. کتاب‌های زیادی در این زمینه نوشته‌شده است. یکی از مجلات قوی اقتصادی دینا که موضوعات اجتماعی و سیاسی را نیز در خود مطرح کرده است، مجله‌ای است به نام «اکونومیست» که نزدیک 180 سال است که در انگلستان چاپ و منتشر می‌شود. این مجله ظرف ده سال گذشته، دو کتاب چاپ کرده است. یکی به نام «بیست تغییر بزرگ جهان در سال 2050» که به بیست محقق و دانشمند و صاحب‌نظر، بیست موضوع در مسائل مختلف پیشنهاد داده‌اند که آن‌ها به بررسی این موضوعات در بیست سال آینده بپردازند و این موضوعات درزمینه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و ... است.
کتاب دوم در همین سیر، تولیدشده است که نام آن «بیست تغییر بزرگ تکنولوژِی تا سال 2050» است که باز با همان مختصات است ولی بر روی مسئله‌ی تکنولوژی ناکید دارد. این دو کتاب را اتاق بازرگانی تهران ترجمه کرده و منتشرشده است.
یکی از این کتاب‌ها «جهان در صدسال آینده» تألیف جرج فیریدمن است که یک جامعه‌شناس سیاسی است و با دستگاه‌های اطلاعاتی کار می‌کند و نظریه‌پردازی‌های اطلاعاتی، امنیتی و سیاسی دارد. او صدسال آینده‌ی دنیا را پیش‌بینی کرده است که مثلاً قدرت‌ها چگونه تغییر
ارائه‌ی فرمول برای آینده‌پژوهی
وی با تأکید بر سرعت تحولات در دنیا گفت: دنیا به‌سرعت در حال تغییر است. اگر درگذشته مقاطع تاریخ بشر را بر اساس دو هزار سال مقطع بندی می‌کردند و بعد بر اساس هزار سال و بعد بر اساس صدسال و بعد بر اساس 50 سال و الآن بر اساس 25 سال مقطع بندی می‌کنند. این زمان به دلیل گسترش تکنولوژی به‌خصوص درزمینه‌ی ارتباطات، سرعت علم و تحولات بسیار بالا رفته است و تحولات به‌قدری سریع است که یک‌لحظه غفلت، موجب ایجاد یک دنیا فاصله با دیگران می‌شود.
برای آینده‌پژوهی می‌توان یک فرمول ارائه کرد. اگر می‌خواهید آینده را برای بیست یا سی سال آینده بررسی کنید به سی سال گذشته برگردید. سیر تحول سی سال گذشته را ببینید. از این سیر تحول، می‌توانید سی سال آینده را بررسی کنید.
ما باید بر روی موضوع قم صحبت کنیم. از کلی‌گویی در این مباحث و ارائه‌ی مدل‌های عمومی باید پرهیز کرد. چون دنیا از این وضعیت خارج‌شده و پیشرفت و توسعه‌ای که در دنیا در حال وقوع است، بر اساس، تحقیقات، بررسی‌ها و مطالعات موردی، ریز و دقیق به‌حسب اطلاعات و آمار و رفرنس‌ها و مرجع مشخص و مطمئن است. اگر می‌خواهیم کاری انجام دهیم، باید با این نگاه وارد شویم. قم شهری مانند بقیه‌ی شهرهاست و البته مختصات خاص خود را دارد. ما برای قم برنامه‌ریزی نکردیم بلکه خودش به اینجا رسیده است. اگر بخواهیم از همان مدل قبلی تبعیت کنیم، یعنی همان‌طور که نتوانستیم سی سال گذشته را مدیریت کنیم، سی سال آینده نیز دست ما نیست.
آینده‌پژوهی قم با مختصات خاص خود
پورمحمدی در ادامه خاطرنشان کرد: قم مختصات و مزیت‌ها و قابلیت‌هایی دارد و یک سری محدودیت‌هایی دارد و طبیعی
قم شهری آسیب‌دیده است
وی در ادامه گفت: قم یکی از آسیب‌دیده‌ترین شهرهای کشور ازنظر جمعیت خانوار است. الآن بیش از بیست‌ویک هزار نفر را بهزیستی تحت پوشش قرار داده است و کمیته امداد نیز خیلی از این افراد را تحت پوشش قرار داده است و بسیاری دیگر از این افراد نیز در نوبت هستند. پس باید برنامه‌ریزی جدی در این زمینه داشته باشیم. یکی از موضوعات حیاتی در هر شهری مسئله‌ی آب است. باید برای این مسئله برنامه‌ریزی کرد. چون شهر قم از حیث مسئله‌ی آب، در بحران جدی است کما اینکه در اطراف قم، چند روستا، خشک‌شده است. انتقال آب به قم نیز کار آسانی نیست و همین الآن برای انتقال آب از شهرهای دیگر به قم، نزاع‌های جدی بین چند استان و شهرستان مطرح است. پس یک انفجار جمعیتی ناهمگون در قم، صورت گرفته است که با توان اقتصادی پایین و مهاجر و از طبقه‌ی اقتصادی پایین هستند. پس باید این واقعیت را در نظر بگیریم. حالا با وضعیت و شرایط خاصی که داریم باید چه کرد؟
گاهی از آینده قم صحبت می‌کنیم و یک‌وقت به «قم آینده» تعبیر می‌کنیم. آینده‌ی قم همان مسئله‌ی قهری است که در حال وقوع است؛ اما اگر از قم آینده صحبت کنیم، باید در حیطه‌ی برنامه‌ریزی وارد شویم.
صنعت فرش و دامداری و سوهان و... که در قم وجود دارد از مزیت‌های قم است و این وضعیت برای ما آینده‌ای را ترسیم می‌کند؛
