شادی اسلامی، به چه معناست؟
منابع، سرچشمهها و اسباب شادی در فرهنگ اسلامی
سرویس معرفت
سرویس معرفت/ با توجه به اینکه اسلام دین کامل و دین شادی و نشاط است، به نیازهای فطری انسان توجه دارد، با شادیهای سالم و سازنده که نیاز روحی انسان است موافق بوده، بلکه بر تأمین آن تأکید داشته و راهکارهای مناسب را ارائه داده است. در این مورد آیات و روایاتی زیادی وجود دارد که از باب اختصار به ذکر و تحلیل چند مورد بسنده میشود.
الف - منابع و سرچشمههای شادی
آنگونهکه آب رودخانهها و دریاها سرچشمه و منبع دارند، شادی و غم نیز منبع و منشأ دارند. ذیلاً به شناسایی و معرفی منابع و سرچشمههای اصلی و عمده شادی، پرداختهشده و بهصورت اجمال و اختصار مورد تحلیل قرارگرفته است.
خداوند متعال
بر اساس باور و فرهنگ اسلامی همانطورکه خدای متعال منشأ اصلی حیات است، سرچشمه شادی نیز هست و البته برای عدهای هم مایه غم و اندوه خواهد بود. آیه 43 سوره نجم به نحوی بر این مطلب اشاره دارد: «وَأَنَّهُ هُوَ أَضْحَکَ وَأَبْکَی» اوست که انسانها را میخنداند و شاد میگرداند، ناراحت میکند و میگیریاند. اسباب شادی و غم در نزد پروردگار حکیم است و او بر اساس حکمت خویش، به آنان که لیاقت شادی رادارند، شادی میبخشد و به آنان که سزاوار غماند، غمگینشان میکند. هر آنکس که از دستورات الهی تبعیت کرد و بهسوی پروردگار خود حرکت نماید، به شادی و نشاط و رضوان الهی میرسد. آنان که دستورات و آیات الهی را ندیده گرفت و با آنها مخالف بورزد، از شادیها محروم شده، دچار عذاب، رنج و غم خواهد میشوند.
ایمان، انفاق و تلاش درراه خدا
ایمان به خداوند متعال، باورهای غیبی و انفاق درراه خدا و خدمت به خلق در قرآن و حدیث از منابع و سرچشمههای شادی معرفیشده است. ایمانی که در پی آن عمل صالح باشد، باعث شادی دنیا و آخرت میشود: «فَأَمَّا الَّذِینَ آَمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَهُمْ فِی رَوْضَةٍ یُحْبَرُونَ» آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دادند، خوشحالاند و در بهشت برین جایدارند و آنجا شادمان میگردند. انفاق درراه خدا، خدمت و توجه به بندگان نیازمند، عامل دیگری برای سرور و شادمانی معرفیشده است: «وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَی حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا. إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزَاءً وَلَا شُکُورًا. إِنَّا نَخَافُ مِنْ رَبِّنَا یَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِیرًا. فَوَقَاهُآُ اللَّهُ شَرَّ ذَلِکَ الْیَوْمِ وَلَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَسُرُورًا». این آیات بیانگر این است که حضرت علی و فاطمه (علیهماالسلام)، بر اساس آن باور الهی که داشتند، نگران عذابهای آخرت بودند، برای جلب رضای پروردگار و نجات از عذابهای اخروی، مسکین، یتیم و اسیر را خدمت نموده به آنان غذا دادند تا اینکه رضای پروردگار را جلب نموده، به شادی و خوشی برسند. این داستان بیانگر این مطلب است که یکی از راههای رسیدن به شادی و شادمانی، خدمت به دیگران و شاد کردن دل آنان است، دیگران را شاد کن تا خداوند به تو شادی و شادابی عطا کند. بهترین عبادت برآورده کردن حاجت دیگران است، مخصوصاً مستمندان و بیچارگان، دعا و رضای آنان رضایت پروردگار را درپی دارد. اصولاً آنانی که به فکر دیگران نیستند، احساس انسانیتشان را ازدستداده و از جرگه انسانی خارجشدهاند. این مطلب را مولوی چه زیبا بیان داشته است:
بنیآدم اعضای یکدیگرند که در آفرینش زیک گوهرند
چو عضوی را به درد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار
تو کز محنت دیگران بیغمی نشاید که نامت نهند آدمی
پیامبر گرامی اسلام (ص)، جامعه اسلامی و انسانی به جسد واحد مَثَل زده است که هریک از اعضا اگر دچار مریضی و یا مشکل شود، سایر اعضاء بدن نیز در گیرمیشود، جامعه انسانی درست همانند یک جسد واحد است «مَثَلُ الْمُؤمِنینَ فی تَوادِّهِمْ وَ تَراحُمِهِمْ وَ تَعاطُفِهِمْ مَثَلُ الْجَسَدِ اذَا اشْتَکی مِنْهُ عُضْوٌ تَداعی لَهُ سائِرُ الْجَسَدِ بِالسَّهَر وَ الْحُمّی» مَثَل مؤمنان در دوستی و ابراز رحمت و عاطفه به یکدیگر، مثل یک پیکر است. هر گاه عضوی از آن دردمند شود، دیگر اعضای پیکر، با بیخوابی و تب، با آن عضو هم دردی میکنند.
شهادت درراه خدا
شهادت درراه خدا و دفاع از ارزشهای اسلامی و انسانی، یکی دیگر از موجبات شادی هست، شهید در زندگی دنیایی شاد و خرم است و بعد از شهادت و قرار گرفتن در جوار رحمت پروردگار، به اوج شادی و شادمانی میرسد، هرچند ممکن است افراد کوتهبین، زندگی آنان را خاتمه یافته بپندارند، ولی قرآن شهیدان را زندگان جاوید میدانند که در جوار رحمت پروردگار، شاد و خرم زندگی میکنند و از روزیهای بهشتی بهرهمند میباشند: «وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ. فَرِحِینَ بِمَا آَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَیَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ» (هرگز کسانی را که در راه خدا کشته شدهاند، مرده مپندارید، بلکه زندهاند و نزد پروردگار روزی داده میشوند. به آنچه خدا از فضل خود به آنان داده است، شادماناند و برای کسانی که از پی آنانند و هنوز به آنان نپیوستهاند شادی میکنند و بشارت میدهند که بیم و اندوهی نداشته باشند).
رحمت و فضل پروردگار
یکی از منابع شادی رحمت و فضل پروردگار است. بهوسیله فضل و رحمت خداوند است که نیازمندیهای انسان و سایر موجودات تأمین گردیده و گرفتاریها رفع میشود. در سوره یونس به این مطلب اشارهشده است: «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ» تمام نعمتهای که انسان و سایر موجودات از آنها بهرهمند هستند، همه از فضل و رحمت خداوند است. باوجوداین نعمتها است که شادی معنا پیداکرده و محقق میگردد. هریک از این نعمتها را اگر کسی، جمعی و یا جامعهای از دست بدهند، دچار مشکل شده شادیهایشان تبدیل به غم و بلا میشود. در آیه 36 سوره روم، بهروشنی بیانشده است که فقط باوجود نعمت و رحمتهای الهی است که شادیها پایدار است و شاد بودن مفهوم پیدا میکند، بهصرف زوال نعمت و رحمت، غم و مصیبت جایگزین شادی میگردد: «وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِهَا وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ إِذَا هُمْ یَقْنَطُونَ». بهعنوانمثال سلامتی و امنیت را در نظر بگریم، کسی که نعمت سلامتی را ازدستداده معلوم است که شادی ندارد، غصهدار میشود، کسی و یا ملتی که از نعمت امنیت محروم میگردد، مانند مردم مظلوم سوریه، یمن و ...، همه خوشیها و شادیهایشان را ازدستدادهاند.
لذا است که باید نعمتهای الهی را شکرگزار باشیم و پاس بداریم و فضل و رحمت او امیدوار باشیم تا شاد گردیم و خوشحال باشیم.
جمعبندی
از مجموع مباحث طرحشده در بخش دوم به این نتیجه میرسیم که پروردگار عالم منبع اصلی شادی است، هر آنکس که به خدا ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد، مؤمنین را خدمتگزاری نماید، به بیچارگان رسیدگی کند، درراه خدا جهاد و مبارزه نماید، موجب جلب رضای پروردگار شده خداوند به او شادی و شادمانی عنایت کرده، شاد و خرم میگرداند.
الف - منابع و سرچشمههای شادی
آنگونهکه آب رودخانهها و دریاها سرچشمه و منبع دارند، شادی و غم نیز منبع و منشأ دارند. ذیلاً به شناسایی و معرفی منابع و سرچشمههای اصلی و عمده شادی، پرداختهشده و بهصورت اجمال و اختصار مورد تحلیل قرارگرفته است.
خداوند متعال
بر اساس باور و فرهنگ اسلامی همانطورکه خدای متعال منشأ اصلی حیات است، سرچشمه شادی نیز هست و البته برای عدهای هم مایه غم و اندوه خواهد بود. آیه 43 سوره نجم به نحوی بر این مطلب اشاره دارد: «وَأَنَّهُ هُوَ أَضْحَکَ وَأَبْکَی» اوست که انسانها را میخنداند و شاد میگرداند، ناراحت میکند و میگیریاند. اسباب شادی و غم در نزد پروردگار حکیم است و او بر اساس حکمت خویش، به آنان که لیاقت شادی رادارند، شادی میبخشد و به آنان که سزاوار غماند، غمگینشان میکند. هر آنکس که از دستورات الهی تبعیت کرد و بهسوی پروردگار خود حرکت نماید، به شادی و نشاط و رضوان الهی میرسد. آنان که دستورات و آیات الهی را ندیده گرفت و با آنها مخالف بورزد، از شادیها محروم شده، دچار عذاب، رنج و غم خواهد میشوند.
ایمان، انفاق و تلاش درراه خدا
ایمان به خداوند متعال، باورهای غیبی و انفاق درراه خدا و خدمت به خلق در قرآن و حدیث از منابع و سرچشمههای شادی معرفیشده است. ایمانی که در پی آن عمل صالح باشد، باعث شادی دنیا و آخرت میشود: «فَأَمَّا الَّذِینَ آَمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَهُمْ فِی رَوْضَةٍ یُحْبَرُونَ» آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دادند، خوشحالاند و در بهشت برین جایدارند و آنجا شادمان میگردند. انفاق درراه خدا، خدمت و توجه به بندگان نیازمند، عامل دیگری برای سرور و شادمانی معرفیشده است: «وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَی حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا. إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزَاءً وَلَا شُکُورًا. إِنَّا نَخَافُ مِنْ رَبِّنَا یَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِیرًا. فَوَقَاهُآُ اللَّهُ شَرَّ ذَلِکَ الْیَوْمِ وَلَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَسُرُورًا». این آیات بیانگر این است که حضرت علی و فاطمه (علیهماالسلام)، بر اساس آن باور الهی که داشتند، نگران عذابهای آخرت بودند، برای جلب رضای پروردگار و نجات از عذابهای اخروی، مسکین، یتیم و اسیر را خدمت نموده به آنان غذا دادند تا اینکه رضای پروردگار را جلب نموده، به شادی و خوشی برسند. این داستان بیانگر این مطلب است که یکی از راههای رسیدن به شادی و شادمانی، خدمت به دیگران و شاد کردن دل آنان است، دیگران را شاد کن تا خداوند به تو شادی و شادابی عطا کند. بهترین عبادت برآورده کردن حاجت دیگران است، مخصوصاً مستمندان و بیچارگان، دعا و رضای آنان رضایت پروردگار را درپی دارد. اصولاً آنانی که به فکر دیگران نیستند، احساس انسانیتشان را ازدستداده و از جرگه انسانی خارجشدهاند. این مطلب را مولوی چه زیبا بیان داشته است:
بنیآدم اعضای یکدیگرند که در آفرینش زیک گوهرند
چو عضوی را به درد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار
تو کز محنت دیگران بیغمی نشاید که نامت نهند آدمی
پیامبر گرامی اسلام (ص)، جامعه اسلامی و انسانی به جسد واحد مَثَل زده است که هریک از اعضا اگر دچار مریضی و یا مشکل شود، سایر اعضاء بدن نیز در گیرمیشود، جامعه انسانی درست همانند یک جسد واحد است «مَثَلُ الْمُؤمِنینَ فی تَوادِّهِمْ وَ تَراحُمِهِمْ وَ تَعاطُفِهِمْ مَثَلُ الْجَسَدِ اذَا اشْتَکی مِنْهُ عُضْوٌ تَداعی لَهُ سائِرُ الْجَسَدِ بِالسَّهَر وَ الْحُمّی» مَثَل مؤمنان در دوستی و ابراز رحمت و عاطفه به یکدیگر، مثل یک پیکر است. هر گاه عضوی از آن دردمند شود، دیگر اعضای پیکر، با بیخوابی و تب، با آن عضو هم دردی میکنند.
شهادت درراه خدا
شهادت درراه خدا و دفاع از ارزشهای اسلامی و انسانی، یکی دیگر از موجبات شادی هست، شهید در زندگی دنیایی شاد و خرم است و بعد از شهادت و قرار گرفتن در جوار رحمت پروردگار، به اوج شادی و شادمانی میرسد، هرچند ممکن است افراد کوتهبین، زندگی آنان را خاتمه یافته بپندارند، ولی قرآن شهیدان را زندگان جاوید میدانند که در جوار رحمت پروردگار، شاد و خرم زندگی میکنند و از روزیهای بهشتی بهرهمند میباشند: «وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ. فَرِحِینَ بِمَا آَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَیَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ» (هرگز کسانی را که در راه خدا کشته شدهاند، مرده مپندارید، بلکه زندهاند و نزد پروردگار روزی داده میشوند. به آنچه خدا از فضل خود به آنان داده است، شادماناند و برای کسانی که از پی آنانند و هنوز به آنان نپیوستهاند شادی میکنند و بشارت میدهند که بیم و اندوهی نداشته باشند).
رحمت و فضل پروردگار
یکی از منابع شادی رحمت و فضل پروردگار است. بهوسیله فضل و رحمت خداوند است که نیازمندیهای انسان و سایر موجودات تأمین گردیده و گرفتاریها رفع میشود. در سوره یونس به این مطلب اشارهشده است: «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ» تمام نعمتهای که انسان و سایر موجودات از آنها بهرهمند هستند، همه از فضل و رحمت خداوند است. باوجوداین نعمتها است که شادی معنا پیداکرده و محقق میگردد. هریک از این نعمتها را اگر کسی، جمعی و یا جامعهای از دست بدهند، دچار مشکل شده شادیهایشان تبدیل به غم و بلا میشود. در آیه 36 سوره روم، بهروشنی بیانشده است که فقط باوجود نعمت و رحمتهای الهی است که شادیها پایدار است و شاد بودن مفهوم پیدا میکند، بهصرف زوال نعمت و رحمت، غم و مصیبت جایگزین شادی میگردد: «وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِهَا وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ إِذَا هُمْ یَقْنَطُونَ». بهعنوانمثال سلامتی و امنیت را در نظر بگریم، کسی که نعمت سلامتی را ازدستداده معلوم است که شادی ندارد، غصهدار میشود، کسی و یا ملتی که از نعمت امنیت محروم میگردد، مانند مردم مظلوم سوریه، یمن و ...، همه خوشیها و شادیهایشان را ازدستدادهاند.
لذا است که باید نعمتهای الهی را شکرگزار باشیم و پاس بداریم و فضل و رحمت او امیدوار باشیم تا شاد گردیم و خوشحال باشیم.
جمعبندی
از مجموع مباحث طرحشده در بخش دوم به این نتیجه میرسیم که پروردگار عالم منبع اصلی شادی است، هر آنکس که به خدا ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد، مؤمنین را خدمتگزاری نماید، به بیچارگان رسیدگی کند، درراه خدا جهاد و مبارزه نماید، موجب جلب رضای پروردگار شده خداوند به او شادی و شادمانی عنایت کرده، شاد و خرم میگرداند.