آیت الله سید محمد هادی میلانی از طلوع تا غروب

به گزارش خبرگزاری رضوی، به مناسبت 17 مرداد، سالروز درگذشت آیت الله میلانی، استاد مسلم حوزه های علمیه نجف و مشهد، گزارشی از زندگی شخصی، علمی و اجتماعی این فقیه عالیقدر ارائه می شود؛ فقیهی که نه سودای مرجعیت داشت و نه مدعی ریاست بود. فقیهی بود که اخلاص را سرلوحه خود قرار داده بود.
فصل طلوع
اجداد او همه از سادات حسيني شهر مدينه بودند که نسبشان به امام علي بن حسين عليه السلام مي رسيد. محله قديمي بني هاشم محل سکونت اين خاندان جليل القدر بود که به جهت شرافت علمي و معنوي از بزرگان مدينه به شمار مي رفتند.
اين خاندان اهل علم در اواخر قرن يازدهم قمري بنا بر دعوت مردم آذربايجان از مدينه به اين منطقه هجرت کردند و در منطقه اسکو چاي اقامت گزيدند. سيد حسين (جد محمد هادي) در ميلان زندگي کرد و از همان جا ازدواج نمود و تا آخر عمر در ميان دوستداران اهل بيت عليهم السلام در منطقه آذربايجان به تبليغ و ترويج احکام اسلام پرداخت.
فرزندان وي و بعدها نوادگانش به همين مهم در همان منطقه ادامه دادند.
نياي مادري سيد محمد هادي، آيت الله شيخ محمد حسين مامقاني از شاگردان شيخ انصاري و شيخ مهدي آل کاشف الغطا است که ار فقهاي بزرگ در اوايل قرن چهاردهم قمري به شمار مي رفت.
در چنين خانداني در شامگاه هفتم محرم 1313 قمري و در ميان بانگ نوحه و عزاداري در شهر نجف چشم به عالم هستي گوشود و پدرش سيد جعفر نام وي را محمد هادي نهاد .
ایام تحصیل
اولين مکتب تربيتي سيد محمد هادي دامان مادري با عفت و پدري فرزانه بود. اساتيد علوم مقدماتي وي بزرگاني چون آقا ميرزا ابراهيم همداني و آخوند ملا محسن تبريزي بودند. در دروس سطح نيز اساتيدي چون آقاي شيخ ابراهيم سالياني، آقا سيد جعفر اردبيلي، حاج ميرزا علي ايرواني، آقا شيخ غلامعلي قمي و آقا ابوالقاسم مامقاني بودند. او همچنين از محضر اساتيد بزرگي چون آيت الله ابوالحسن اصفهاني، آيت الله نائيني و آيت الله آقا ضيا الدين عراقي بهره برد و در طول 23 سال توانسته بود به نظرات اساتيد خود احاطه کافي يابد.
در علوم عقلي نيز ايشان داراي تبحر بود و سال ها نزد شيخ محمد حسين اصفهاني شاگردي کرده بود. همچنین ايشان هشت سال نيز در علوم حديث با آية الله شيخ علي قمي مباحثه و مذاكره داشت و نسخة كتاب وسايل الشيعة خود را با نسخه ‎اي كه به خط شيخ حر عاملي بود، مقابله كرده است.
وي در دانش تفسير و علوم قرآني نيز مهارت داشت که در ايام تحصيل خود آن را از شيخ محمد جواد بلاغي فراگرفته بود و بعدها با اساتيد تفاسير به خصوص علامه طباطبايي مباحثه و مناظره داشت.
ایام تدریس
جلسات درس آيت اللّه ميلاني در حوزه بزرگ نجف، بسيار باشکوه و از امتيازات زيادي برخوردار بود. دقت عقلي و عرفي ايشان در تبيين مسائل و تسلط وي به مباني فقهي و اصولي، از جمله ويژگي هاي بارز ايشان به شمار مي رفت.
به دليل چنين ويژگي هايي، در روزهايي که حاج آقا حسين قمي از مراجع وقت در کربلا اقامت داشت، مورد توجه ايشان قرارگرفت و به حوزه علميه کربلا دعوت شد و مدت ها در شکوفايي و تقويت حوزه علميه کربلا به آيت اللّه قمي کمک کرد. ايشان مدت هيجده سال اقامت در کربلا، جلسات درس و بحث علمي خود را در کنار بارگاه حسين بن علي عليه السلام انجام مي داد. به همين دليل، جلسات درس و بحث علمي اش بسيار پررونق بود.
بزرگاني چون آيات و حجج اسلام: حاج شيخ حسين وحيد خراساني، سيد ابراهيم علم الهدي سبزواري، سيد عباس صدر، حاج سيد حسين شمس، حاج شيخ محمد رضا مهدوي دامغاني، شيخ محمد تقي جعفري، مهدي نوقاني، محمود كلباسي، كاظم مدير شانه چي، سيد نور الدين ميلاني، سيد محمد شيرازي، شيخ محمد تقي عندليب سبزواري، سيد محمد باقر حجت طباطبايي، محمد علي علمي، سيد ابراهيم مهاجريان طبسي از شاگردان بر جسته ايشان هستند كه بعضي اجازة روايت از ايشان نيز داشته ‎اند.
آثار علمی
آن چه امروزه از آنها به عنوان آثار ايشان نام مي ‎بريم، ياد داشتهاي پراكنده و تقريرات درسهاي پربار ايشان است كه به همت شاگردان پركار و فرزندان گراميش جمع آوري شده و پس از تنظيم در عناوين و موضوعات مختلف به چاپ رسيده است و عبارتند از:
1. محاضرات في الفقه الاماميه
2. قادتنا كيف نعرفهم؟
3. تفسير سورة جمعه و تغابن
4. مختصر الاحكام
5. مناسك حج
6. حاشيه بر قسمتي از عروة الوثقي
7. نخبة المسائل: رسالة عمليه ايشان در احكام اسلامي
8. ده پرسش: با پاورقيهاي آقاي سيد محمد علي ميلاني، در مباحث مختلف تفسيري
9. حاشية المكاسب
10. قواعد فقهيه و اصوليه
11. رساله ‎اي در بيعه و مسائل بانكي
12. كتابي استدلالي در مزارعه و مساقات
13. كتابي استدلالي در اجاره
14. شرح استدلالي مباحثي از كتاب الصلوة «شرايع»
15. رساله ‎اي در منجزات مريض.  
تحول و اصلاح
نهم ذيحجه سال 1373 قمري  جهت زيارت علي بن موسي الرضا وارد شهر مشهد شد و در خانه علي‌اکبر نوغاني اقامت گزيد. به دعوت و اصرار علماي اين شهر در مشهد ماند و در مدت 22 سال، در عمل رياست حوزه علميه مشهد را برعهده گرفت و علاوه بر قرار گرفتن در جايگاه مرجعيت، به ويژه پس از درگذشت آيت الله بروجردي، با تأسيس مدارسي به سبک جديد و ساماندهي برنامه‌هاي آموزشي و پژوهشي حوزه گام‌هاي مؤثري در ارتقاي کيفي حوزه برداشت. محور درس خارج اصول ميلاني، مباني استادان اصلي‌اش همچون شيخ محمدحسين غروي اصفهاني و ميرزاي نائيني بود. در درس او نزديک به چهارصد طالب علم قريب الاجتهاد شرکت مي‌کردند.
خدمات ماندگار
آية الله ميلاني با همه اشتغالات خود در مسند مرجعيت و زعامت حوزه هيچ گاه از مشکلات مردم غافل نشده است. برخی از فعالیت های ایشان از این قرار است:
1. ایشان پس از زلزله سال 1347 در جنوب خراسان(منطقه کافک)، مردم را برای بازسازی و کمک به آورگان بسیج کرد و بارها طلاب را برای کمک به مردم به این شهر اعزام داشت. ایشان برای مردم بی خانمان خانه ها ساخت و آن ها را با سند به مردم آواره واگذار کرد.
2. در بازسازی مسجد هامبورگ آلمان نقش بسیار مؤثری ایفا کرد و در اعزام آیت اللّه شهید بهشتی به آن جا تلاش زیادی از خود نشان داد. ایشان افزون بر کمک به مسجد امام علی علیه السلام هامبورگ، به مسلمانان و اندیشمندان اروپا کمک می کرد تا در نشر اسلام کوشا باشند.
3. ایشان همواره در بازسازی مدارس علمی مشهد، مدرسه حقانی قم، و نیز کمک به ایجاد چندین مدرسه دینی در شهرستان ها و ده ها کار خیر برای مسلمانان ایران و سایر کشورهای اسلامی فعّال بود.
فصل غروب
اواخر تيرماه سال 1354 ش، آيت اللّه ميلاني در بستر بيماري افتاد و از اين لحظه، نزديک دوماه که بيماري ايشان طول کشيد، روزهاي سختي بر مسلمانان ايران سپري گرديد. در اين مدت، يک گروه پزشکي متشکل از پزشکان ايراني و خارجي، وضع مزاجي ايشان را زير نظر داشت و درمان هاي گوناگوني را اعمال مي داشتند. سرانجام در روز جمعه، هفدهم مردادماه سال 1354، اين اسوه فضيلت و پاکي چشم از جهان فاني فروبست و به خانه باقي شتافت و روح بلندش به عالم ملکوت پيوست. پيکر پاک آن مرد بزرگ در روز شنبه، هجدهم مردادماه پس از يک تشييع بي نظير و با حضور شخصيت هاي بزرگ علمي و مذهبي و هزاران مؤمن عزادار، در جوار مرقد مطهر امام علي بن موسي الرضا عليه السلام به خاک سپرده شد.