5 سالي كه زود گذشت
بازخواني الزامات پایتخت فرهنگی جهان اسلام
سید جلال فیاضی: سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی کشورهای اسلامی (آیسسکو) وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی، مشهد مقدس را در سال ۲۰۱۷ بهعنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام اعلام کرده است.
چنین نامگذاریهایی اگرچه اقدامی نمادین برای جلبتوجه جهان اسلام به شهرهای نامدار اسلامی است اما میتواند فرصت مغتنمی برای مسئولان ملی و منطقهای به شمار آید تا با ارزیابی توانمندیها و مشکلات پایتخت معنوی ایران، طی ۵ سال آینده با تدبیر و برنامهریزی مشهد را به طراز پایتخت فرهنگی جهان اسلام ارتقا دهند.
واقعیت آن است که مشهد اگرچه کانون توجه عاشقان و زائران رضوی است و همهساله بیش از ۲۵ میلیون زائر برای زیارت به این شهر بهشتی مشرف میشوند، اما آنگونه که شایسته چنین جایگاهی است توسعهنیافته و نهتنها از زیرساختها و امکانات شایسته پایتخت معنوی ایران برخوردار نیست، بلکه از مشکلات و معضلات دیرینه و مزمن رنج میبرد.
شاید یکی از آشکارترین مشکلات شهر مشهد، معضل بافت فرسوده پیرامون حرم مطهر باشد که تمامی زائران ۲۵ میلیونی بایستی از همین بافت عبور کنند و به آستان شریف رضوی مشرف شوند، من همیشه از بافت پیرامون حرم مطهر بهعنوان «پیشانی کارآمدی نظام» یادکردهام، اما دریغ و صد دریغ که هرگز به آن از این منظر نگریسته نشده است و این باعث گردیده که در طی ۱۶ سال از آغاز طرح بهسازی و نوسازی بافت پیرامون حرم مطهر در خوشبینانهترین برآوردها شاهد رشد کمتر از ۳۵ درصدی این پروژه باشیم؛ یعنی حدود ۲ درصد در سال! چنین روندی چشمانداز تکمیل این پروژه را برای حدود ۳۵ سال دیگر ترسیم میکند و این یعنی یک پروژه ۵۰ ساله (!) که باید در پایان، مستحدثات ایجادشده در ابتدای آن به دلیل فرسودگی بازسازی شوند! علت هم روشن است؛ برای اجرای این پروژه دولت هیچ اعتباری را منظور نکرده است!
این در حالی است که تجربه احیای بافتهای فرسوده در جهان نشان میدهد که دولتها حداقل در تملک، تخریب و ایجاد زیرساختها و فضاهای عمومی سرمایهگذاری میکنند، سپس سرمایهگذاران بخش خصوصی را برای سرمایهگذاری در اجرای پروژهها فرامیخوانند. اما در این پروژه هرگز چنین نگرشی حاکم نبوده و لذا همچنان بهعنوان معضل جدی مشهد خودنمایی میکند.
معضل بعدی حاشیه ۹۰۰ هزارنفری مشهد است؛ مهاجرت بیرویه و ساختوسازهای غیرقانونی، بیضابطه و غیر ایمن، حاشیهای را برای مشهد رقمزده است که کلکسیونی از مشکلات و البته ناهنجاریهای فرهنگی و اجتماعی است که نمیتواند زیبنده پایتخت معنوی ایران باشد. حاشیه شهر مشهد نیز از معضلات رهاشده این شهر مقدس است که هرگز برای توقف رشد و نیز اصلاح وضعیت کنونی آن تصمیم جدی اتخاذ نشده است و میتواند برای آینده مشهد مشکلات جدی پدید آورد.
علاوه بر این دو معضل قدیمی و بهواقع فراموششده، توجه به این نکته نیز ضروری است که توسعه زیرساختهای مشهد شامل؛ بزرگراهها و معابر شهری، فضای سبز، ناوگان حملونقل درونشهری، فضاهای فرهنگی، تاریخی، تفریحی و تجاری، امکانات اقامتی و … همچنین خدمات شهری جاری در مشهد ونیز خطوط هوائی، ریلی و جادهای منتهی به مشهد ونیز امکانات میانراهی آن باید متناسب با جمعیت ۲۵ میلیونی زائر انجام شود نه ساکنان ۳ میلیونی آن! بهویژه آنکه حضور زائران در مشهد در مقاطعی کاملاً متراکم است، به این مفهوم که بخش اعظمی از آنها در ایام نوروز، روزهای پایانی ماه صفر و سه ماه تابستان به این شهر سفر میکنند و در هنگام تراکم زائران، مشهد با معضلات بسیار پیچیدهای مواجه ميشود. بدیهی است هزینه ایجاد زیرساختهای مشهد و حتی خدمات جاری شهر نمیتواند همچون دیگر شهرهای کشور از شهروندان تأمین شود، بلکه باید اعتبارات ملی به کمک توسعه مشهد بشتابد، آرزویی که هیچگاه آنگونه که انتظار میرود تحققنیافته است!
پنج سال دیگر مشهد مقدس بهعنوان «پایتخت فرهنگی جهان اسلام» شناخته خواهد شد و شاهد توجه و حضور خیل عظیم مسلمانان جهان و نیز مقامات کشورهای اسلامی خواهد بود. از سوی دیگر تا سال ۲۰۱۷ دوره بیستساله سند چشمانداز کشور نیز از نیمه خواهد گذشت و ما باید پیشرفت ۱۰ ساله کشور بر اساس این سند ملی را به رخ همسایگان و رقبای توسعهای خود بکشیم و چه نمادی بهتر از مشهد مقدس که در جایگاه «پایتخت فرهنگی جهان اسلام» و «پایتخت معنوی ایران» جلوهگر پیشرفتهای ایران در نیمهراه تحقق سند چشمانداز نیز باشد و الگویی از پیشرفت همراه با عدالت در چارچوب آموزههای دینی و آرمانهای انقلابی را به جهان اسلام ارائه دهد.
پیشنهاد میشود از هماکنون یک کارگروه کارآمد تحت نظر استاندار محترم خراسان ر ضوی- که از جایگاه ویژهای نیز در دولت برخوردار است- با حضور نمایندگان محترم مشهد- که تاکنون یک نماینده فعال فعلی، شهردار سابق که تجربه دودوزه نمایندگی مردم مشهد را نیز دارد و یک روحانی جوان و باانگیزه باسابقه مدیریت در حوزه علمیه مشهد بهعنوان منتخبان مردم تعیین گردیده و انشاءالله دو نماینده دیگر نیز از شایستگان راهیافته به مرحله دوم انتخاب خواهند گردید- و نیز شورای اسلامی شهر و مدیران شهری، تشکیل و با برنامهریزی مدبرانه و ایجاد حساسیت در دولت و مجلس برای تحقق الزامات پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال ۲۰۱۷ تلاش کند.
فرصتها همچون باد سپری میشود و تا چشم بگشاییم ۵ سال دیگر نیز گذشته است.
مباد! که در آن سال نتوانیم با سرهای برافراشته، مشهد را بهعنوان یک شهر توسعهیافته و در طراز پایتخت فرهنگی جهان اسلام و پایتخت معنوی ایران، به جهانیان معرفی کنیم، که در آن صورت نه خدا ما را خواهد بخشید، نه ولینعمتمان حضرت امام رضا (ع) از ما رضایت خواهد داشت و نه زائران و مجاوران عاشق رضوی به ما دستمریزاد خواهند گفت.
چنین مبادا…