به بهانه سالروز بزرگداشت شیخ اجل؛
تأثیر قرآن و حدیث در آثار سعدی
سمیرا متین نژاد/ عربی‌دانان همواره از همه امکانات بلاغی قرآن از جمله داستانها و ضرب‌المثل‌های آن برای بهره‌گیری در آثار خود استفاده کرده‌اند.
سعدی که خود، شاعری است که با دقت تمام به آرایه‌بندی سخن اشراف و دقت داشته است و به واسطه تحصیل و زندگی در نظامیه بغداد و همچنین برخورداری از علوم روز زمان خود سرآمد بوده است، از آیات قرآن بسیار در نثر و نظمش بهره گرفته است. وی گاه آیات را آنگونه که هست در اشعارش قرار داده، گاه معانی آن را استفاده می‌کند و گاه متناسب با آن سخنی موزون و مسجع می‌افریند.
سوره‌های قرآن نیز برای سعدی در حکم منبع داستانها و ضرب‌المثل‌هاست و بسیاری از داستان‌های آن به‌صورت مثل یا اشاره به آن داستان در شعر یا نظمش آورده شده است.
سعدی در همه حال از قرآن بهره می‌گیرد و قرآن همیشه با اوست چه در غزل، چه در بوستان، چه گلستان، چه در زمان مدح و چه در زمان مرثیه و خطابه.
سعدی همچنین از احادیث نبوی نیز در آثارش بهره جسته است و نحوه بهره گیری او از آن احادیث نیز ماننده نحوه بهره‌گیری‌اش از آیات قرآن است.
او با توجه به احاطه‌ای که به علم حکمت و فلسفه دارد، در مفهوم عبارات نقل شده از پیامبر اندیشیده است آن ها را مطابق با ذوق خود درآورده و حاصل آن را در قالب شعر یا در خلال نثرش به خواننده می‌چشاند.
گرچه مثنوی مولانا را قرآن عجم می‌نامند، اما میزان بهره‌گیری سعدی از قرآن و حدیث نیز کم از مولانا نیست و به‌اندازه آن درخور تقدیر است.
برای مثال قصاید عربی سعدی، خود منبعی از آیات قرآن به شمار می‌رود و این نوع استفاده از آیات در زیبایی‌شناسی قدیم و جدید مورد تحسین بوده است و نشان‌دهنده میزان هنرمندی سعدی است. او گاه با برخی دخل و تصرف‌ها و بعضا جابه جایی واژگان شعرش را با آرایه‌ای قرآنی مزین می‌کند؛ بدین‌ترتیب با خواندن این اشعار می‌توان به لذت کشف و اشاره و یادآوری آن آیات پی برد.
در گلستان نیز که مفاهیم در قالب حکایات بیان می‌شوند،درج آیات و احادیث در گفت‌گو‌ها رواج دارد که اصطلاحاً به آن گفت‌و‌گوی قرآنی گفته می‌شود.
در گلستان سعدی از زبان هر شخصیتی می‌توان این آیات و احادیث را شنید و این امر نشان‌دهنده آن است که سعدی با نگاهی واقع‌بینانه انسان و جهان را شناخته است و همه مخاطبان را در همه روزگاران مد نظر داشته است. بیان شده احادیث و آیات از زبان طبقات مختلف اجتماع نشان‌دهنده رواج این بیانات در گفت‌و‌گو‌های بین مردم دارد.
نقل قرآن و حدیث از دیرباز در ادب فارسی مرسوم بوده و رواج داشته است و این امر نشان‌دهنده جایگاه والای این بیانات از روزگاران دور در میان مردم و میزان اهمیت آن‌هاست از طرف دیگر تأییدکننده بلاغت جاری در آن کلام نیز هست؛ زیرا نشاندن آیات یا بیانات در دل کلام موزون خود از قابلیت ادبی آن‌ها حکایت می‌کند.
سعدی که خود، شاعری است که با دقت تمام به آرایه‌بندی سخن اشراف و دقت داشته است و به واسطه تحصیل و زندگی در نظامیه بغداد و همچنین برخورداری از علوم روز زمان خود سرآمد بوده است، از آیات قرآن بسیار در نثر و نظمش بهره گرفته است. وی گاه آیات را آنگونه که هست در اشعارش قرار داده، گاه معانی آن را استفاده می‌کند و گاه متناسب با آن سخنی موزون و مسجع می‌افریند.
سوره‌های قرآن نیز برای سعدی در حکم منبع داستانها و ضرب‌المثل‌هاست و بسیاری از داستان‌های آن به‌صورت مثل یا اشاره به آن داستان در شعر یا نظمش آورده شده است.
سعدی در همه حال از قرآن بهره می‌گیرد و قرآن همیشه با اوست چه در غزل، چه در بوستان، چه گلستان، چه در زمان مدح و چه در زمان مرثیه و خطابه.
سعدی همچنین از احادیث نبوی نیز در آثارش بهره جسته است و نحوه بهره گیری او از آن احادیث نیز ماننده نحوه بهره‌گیری‌اش از آیات قرآن است.
او با توجه به احاطه‌ای که به علم حکمت و فلسفه دارد، در مفهوم عبارات نقل شده از پیامبر اندیشیده است آن ها را مطابق با ذوق خود درآورده و حاصل آن را در قالب شعر یا در خلال نثرش به خواننده می‌چشاند.
گرچه مثنوی مولانا را قرآن عجم می‌نامند، اما میزان بهره‌گیری سعدی از قرآن و حدیث نیز کم از مولانا نیست و به‌اندازه آن درخور تقدیر است.
برای مثال قصاید عربی سعدی، خود منبعی از آیات قرآن به شمار می‌رود و این نوع استفاده از آیات در زیبایی‌شناسی قدیم و جدید مورد تحسین بوده است و نشان‌دهنده میزان هنرمندی سعدی است. او گاه با برخی دخل و تصرف‌ها و بعضا جابه جایی واژگان شعرش را با آرایه‌ای قرآنی مزین می‌کند؛ بدین‌ترتیب با خواندن این اشعار می‌توان به لذت کشف و اشاره و یادآوری آن آیات پی برد.
در گلستان نیز که مفاهیم در قالب حکایات بیان می‌شوند،درج آیات و احادیث در گفت‌گو‌ها رواج دارد که اصطلاحاً به آن گفت‌و‌گوی قرآنی گفته می‌شود.
در گلستان سعدی از زبان هر شخصیتی می‌توان این آیات و احادیث را شنید و این امر نشان‌دهنده آن است که سعدی با نگاهی واقع‌بینانه انسان و جهان را شناخته است و همه مخاطبان را در همه روزگاران مد نظر داشته است. بیان شده احادیث و آیات از زبان طبقات مختلف اجتماع نشان‌دهنده رواج این بیانات در گفت‌و‌گو‌های بین مردم دارد.
نقل قرآن و حدیث از دیرباز در ادب فارسی مرسوم بوده و رواج داشته است و این امر نشان‌دهنده جایگاه والای این بیانات از روزگاران دور در میان مردم و میزان اهمیت آن‌هاست از طرف دیگر تأییدکننده بلاغت جاری در آن کلام نیز هست؛ زیرا نشاندن آیات یا بیانات در دل کلام موزون خود از قابلیت ادبی آن‌ها حکایت می‌کند.
