اصول حاکم در سبک ارتباطی امام رضا(ع)
فائزه اعتمادگلستانی/کارشناس ارشد علوم ارتباطات اجتماعی
سرویس فرهنگ و جامعه خبرگزاری رضوی/ گفت وگو، بهترین وسیله برای برقراری ارتباط انسان ها با یکدیگر و گفت وگو پذیری مهم ترین شاخصه و مؤلفه توسعه فرهنگی یک جامعه است. گفت و گو راه شناخت دنیای ذهن و راه حل نجات از سوتفاهم هاست. بر این اساس می توان گفت تقویت "مهارت گفت و گو" در اعضای یک جامعه، موحب از میان رفتن چالش ها می شود.
طی سالهای اخیر، در جامعه ایران تلاش هایی برای توجه هرچه بیشتر به مقوله "گفت و گو" صورت گرفته است. به گزارش مولفان کتب درسی از سال 93 آموزش "تفکر نقادانه و فرهنگ گفت و گو" وارد متن کتاب ها شده است که جای خشنودی دارد. اما باید همچنان توجه داشت در میان عموم جامعه نیز فرهنگ گفت و گو جایگاه خودش را به نحوه احسن بیاید. چرا که تغییرات کوچک در بخشی از یک فرهنگ می تواند تحولات بزرگی را در سطح جامعه ایجاد کره و بسیاری از اختلالات اجتماعی را رفع و یا در پیشگیری از آن موثر باشد.
"فرهنگ رضوی" که در قلب فرهنگ اسلامی ایرانی جای گرفته است؛ در حقیقت نوعی دیالوگ پیچیده با آنچه توسط امام رضا(ع) اتفاق افتاده و آنچه در رابطه با ایشان دانسته می شود تعریف می شود و در ارتباط خاص این دیالوگ ها شیوه های گوناگونی از "زیست" تولید می شود.
در این سبک زیست، "گفت و گو" جایگاه ویژه ای دارد، تا جایی که امام رضا (ع) را امام گفت و گو می خوانند. حال آن که در سبک ارتباطی امام رضا (ع) به عنوان اسطوره اخلاقِ مناظره و مباحثه چه اصولی حاکم است؟ در ادامه به صورت کوتاه به بیان نکاتی در این زمینه می پردازیم:
-گفتار و ادبیاتی که مخاطب را مجذوب می کرد:
گفتار امام رضا (ع) در بیان مطالب همواره نرم، ملایم و در قالبی موزن بود و از به کاربردن عبارات رنج آور و ناراحت کنده در بحث ها خوداری می کرد. نحوه سخن گفتن امام به صورتی بود که مخاطب را در شنیدن بیش تر مشتاق می کرد.
-دعوت کننده به آغاز گفت و گو:
امام رضا(ع) آغاز مناظرات خود را بر عهده طرف مقابل می گذاشتند و در حقیقت دعوت به شروع بحث می کردند. قالبا با این جمله که « اگر کسی سوالی دارد می تواند راحت بپرسد » مباحثه آغاز می شد که این کار واهمه در مخاطب را کاهش می داد.
-توجه به انصاف و عدات در بحث:
امام رضا(ع) در ابتدای هر بحث از مناظره کنندگان می خواست از کجروی و بی انصافی در بحث بپرهیزند و به شکلی عادلانه به نقد و واکاوی موضوعات بپردازند.
-شناخت مخاطب و همزبانی با او:
امام رضا(ع) به میزان فهم مخاطب و تفاوت استعدادهای انسان ها توجه می کرد و از ورود به مباحث پیچیده و گنگ و یا پاسخ های عمیق پرهیز می کردند و با هریک از مناظره کنندگان به زبان و قدرت درک وی سخن می گفتند.
-بکاربردن صحیح و مرتبطِ کلمات و نتیجه گیری دقیق از جملات:
امام رضا(ع) یک مناظره موفق را توام با سخنانی مفید و جهت دار با دسته بندی مشخص و نیز نتیجه گیری دقیق می دانست که بتواند مخاطب را جذب کرده و میل به مباحثه در وی ایجاد کند.
-بوجود آوردن فضایی آزاد برای "نقد" در گفت و گو:
امام رضا(ع) گفت و گوی را مستلزم نقد می دانستند؛ ازین روی فضای نقد در گفت و گوهای ایشان محوریت داشته و آن را آزاد می گذاشتند. البته ایشان توقع نداشتند که همه در بحث به توافق برسند اما افراد را دعوت به نگرش باز و آمادگی برای باز اندیشی دعوت می کردند.
-استفاده از جملات کوتاه اما پر محتوا:
جملات طولانی و تکراری فضای یک گفت و گو را به لحاظ روانی برهم می ریزد و ممکن است از قدرت گفت و گو کننده نیز بکاهد. امام رضا(ع) در پاسخ به سوالات مناظره کنندگان، مختصر و کامل سخن می گفتند و فقط در صورتی که سوال کننده پرسش های متفاوت می پرسید یا خواهان توضیحات بیش تری می شد به توضیح تفصیلی مطالب می پرداختند.
- استفاده از منابع معتبر و گفتار مستند:
استفاده از مطالب دروغ و بی اساس که با منطق و عقل سازگار نیست؛ از نظر اخلاقی ناپسند بوده و ارزش مطلب و حیثیت گوینده را خدشه دار می کند. امام رضا(ع) به این نکته توچه ویژه ای داشتند و از بزرگان ادیان می خواستند دلایل محکم و مستندی بر مبنای وقایع تاریخی ثبت شده بیاورند. و خود نیز سخنانشان را به منابع مورد توافق در بین ادیان ارجاع می دادند.
طی سالهای اخیر، در جامعه ایران تلاش هایی برای توجه هرچه بیشتر به مقوله "گفت و گو" صورت گرفته است. به گزارش مولفان کتب درسی از سال 93 آموزش "تفکر نقادانه و فرهنگ گفت و گو" وارد متن کتاب ها شده است که جای خشنودی دارد. اما باید همچنان توجه داشت در میان عموم جامعه نیز فرهنگ گفت و گو جایگاه خودش را به نحوه احسن بیاید. چرا که تغییرات کوچک در بخشی از یک فرهنگ می تواند تحولات بزرگی را در سطح جامعه ایجاد کره و بسیاری از اختلالات اجتماعی را رفع و یا در پیشگیری از آن موثر باشد.
"فرهنگ رضوی" که در قلب فرهنگ اسلامی ایرانی جای گرفته است؛ در حقیقت نوعی دیالوگ پیچیده با آنچه توسط امام رضا(ع) اتفاق افتاده و آنچه در رابطه با ایشان دانسته می شود تعریف می شود و در ارتباط خاص این دیالوگ ها شیوه های گوناگونی از "زیست" تولید می شود.
در این سبک زیست، "گفت و گو" جایگاه ویژه ای دارد، تا جایی که امام رضا (ع) را امام گفت و گو می خوانند. حال آن که در سبک ارتباطی امام رضا (ع) به عنوان اسطوره اخلاقِ مناظره و مباحثه چه اصولی حاکم است؟ در ادامه به صورت کوتاه به بیان نکاتی در این زمینه می پردازیم:
-گفتار و ادبیاتی که مخاطب را مجذوب می کرد:
گفتار امام رضا (ع) در بیان مطالب همواره نرم، ملایم و در قالبی موزن بود و از به کاربردن عبارات رنج آور و ناراحت کنده در بحث ها خوداری می کرد. نحوه سخن گفتن امام به صورتی بود که مخاطب را در شنیدن بیش تر مشتاق می کرد.
-دعوت کننده به آغاز گفت و گو:
امام رضا(ع) آغاز مناظرات خود را بر عهده طرف مقابل می گذاشتند و در حقیقت دعوت به شروع بحث می کردند. قالبا با این جمله که « اگر کسی سوالی دارد می تواند راحت بپرسد » مباحثه آغاز می شد که این کار واهمه در مخاطب را کاهش می داد.
-توجه به انصاف و عدات در بحث:
امام رضا(ع) در ابتدای هر بحث از مناظره کنندگان می خواست از کجروی و بی انصافی در بحث بپرهیزند و به شکلی عادلانه به نقد و واکاوی موضوعات بپردازند.
-شناخت مخاطب و همزبانی با او:
امام رضا(ع) به میزان فهم مخاطب و تفاوت استعدادهای انسان ها توجه می کرد و از ورود به مباحث پیچیده و گنگ و یا پاسخ های عمیق پرهیز می کردند و با هریک از مناظره کنندگان به زبان و قدرت درک وی سخن می گفتند.
-بکاربردن صحیح و مرتبطِ کلمات و نتیجه گیری دقیق از جملات:
امام رضا(ع) یک مناظره موفق را توام با سخنانی مفید و جهت دار با دسته بندی مشخص و نیز نتیجه گیری دقیق می دانست که بتواند مخاطب را جذب کرده و میل به مباحثه در وی ایجاد کند.
-بوجود آوردن فضایی آزاد برای "نقد" در گفت و گو:
امام رضا(ع) گفت و گوی را مستلزم نقد می دانستند؛ ازین روی فضای نقد در گفت و گوهای ایشان محوریت داشته و آن را آزاد می گذاشتند. البته ایشان توقع نداشتند که همه در بحث به توافق برسند اما افراد را دعوت به نگرش باز و آمادگی برای باز اندیشی دعوت می کردند.
-استفاده از جملات کوتاه اما پر محتوا:
جملات طولانی و تکراری فضای یک گفت و گو را به لحاظ روانی برهم می ریزد و ممکن است از قدرت گفت و گو کننده نیز بکاهد. امام رضا(ع) در پاسخ به سوالات مناظره کنندگان، مختصر و کامل سخن می گفتند و فقط در صورتی که سوال کننده پرسش های متفاوت می پرسید یا خواهان توضیحات بیش تری می شد به توضیح تفصیلی مطالب می پرداختند.
- استفاده از منابع معتبر و گفتار مستند:
استفاده از مطالب دروغ و بی اساس که با منطق و عقل سازگار نیست؛ از نظر اخلاقی ناپسند بوده و ارزش مطلب و حیثیت گوینده را خدشه دار می کند. امام رضا(ع) به این نکته توچه ویژه ای داشتند و از بزرگان ادیان می خواستند دلایل محکم و مستندی بر مبنای وقایع تاریخی ثبت شده بیاورند. و خود نیز سخنانشان را به منابع مورد توافق در بین ادیان ارجاع می دادند.
