ولایت عشق، پایان سینمای رضوی نیست
حسین ادبی / مدرس و پژوهشگر حوزه علمیه خراسان
سال ها از تولید و پخش سریال «ولایت عشق» که با موضوع زندگانی امام رضا علیه‌السلام ساخته شده بود، می‌گذرد. در این سال‌ها، بارها و بارها این سریال از شبکه‌های مختلف صداوسیما بازپخش شده است. این سریال که توسط مهدی فخیم‌زاده ساخته شد، با انتقادات فراوانی از سوی کارشناسان مذهبی مواجه شد. ضعف مطالعات تاریخی، عدم درک صحیح از سیره و شخصیت امام رضا علیه‌السلام، عدم آشنایی با تاریخ خلفای عباسی به ویژه هارون و مأمون و عدم توجه به شخصیت‌پردازی صحیح امام کاظم و امام رضا علیهما السلام از جمله انتقادات واردی بود که به سریال مذکور شد. آقای فخیم‌زاده نیز که در دومین تجربه ساخت سریال‌های تاریخی مذهبی، پس از «تنهاترین سردار» به سراغ زندگی امام رضا علیه‌السلام رفته بود، خود به عدم آشنایی با تاریخ زندگانی ائمه به‌ویژه امام رضا علیه‌السلام اذعان کرده بود.
اما گذشته از ضعف‌های سریال ولایت عشق، آنچه در این زمینه مورد توجه است، روند تعامل آستان قدس رضوی با صدا و سیما در تولید این سریال و همچنین عدم تولید سریالی در خور، پس از گذشت حدود بیست سال از تولید این سریال است.
آقای فخیم‌زاده در گفت و گویی درباره تعامل با آستان قدس رضوی در مرحله پیش‌تولید سریال ولایت عشق می‌گوید: «در ابتدای پیش‌تولید بنا بود آستان‌قدس با صدا و سیما در ساخت سریال مشارکت کند، اما آنها مدعی به تصویر کشیدن ده سال اول امامت بودند، اما من گفتم آن ده سال مهم بوده، اما اتفاقی نیفتاده که بتوانم از آن استفاده دراماتیک کنم. در نهایت آنها معترض شدند و آقای لاریجانی گفت به مشارکت آنها نیازی نیست، خودتان کار را شروع کنید.»
روشن است که آستان‌قدس در این زمینه دچار دو خطای راهبردی شده است. اول اینکه کارشناس و مشاور رسانه‌ای قابلی که بتواند از عهده تحلیل زندگانی حضرت و بررسی ظرفیت‌های دراماتیک و سوژه‌یابی برای ساخت سریال برآید، در بدنه عریض و طویل آستان‌قدس وجود نداشته است؛ و ثانیاً آستان‌قدس در مسئله مهمی که به طور مستقیم با فعالیت ترویجی آستان‌قدس مرتبط است، به راحتی خود را کنار کشیده و به نظاره‌گری خاموش تبدیل شده است. آستان قدس رضوی به عنوان متولی ترویج فرهنگ رضوی و زیارت امام رضا علیه‌السلام، باید خود را نسبت به تولید هر اثری که به نحوی بر نگرش و ذهنیت افراد جامعه نسبت به امام هشتم تأثیر می‌گذارد، مسئول بداند و نه تنها خود را کنار نکشد که به تولید اثر فاخر و رفع عیوب و اشکالات احتمالی کمک کند.
در سال‌های اخیر شاهد تولید آثار ضعیفی در حوزه زیارت و امام رضا بوده‌ایم که در آستانه دهه کرامت و یا دهه آخر صفر از تلویزیون پخش می‌شود. تله‌فیلم‌ها و سریال‌هایی که بارها بازپخش شده و نه تنها پیوندی عمیق میان مخاطب و زیارت امام رضا علیه‌السلام برقرار نمی‌کند، بلکه در برخی موارد، افرادی را که قصد زیارت دارند در این امر مردد می‌کند. نگاه سطحی، برخوردهای عرفی و عاری از هرگونه شعور معرفتی، برداشت‌های سلیقه‌ای و شخصی از ارتباط با امام و درک نادرست از مقام و جایگاه امام و کارکرد آن در جامعه، باعث تولید آثاری بسیار ضعیف شده است. اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم، در این سال‌ها فقط دو یا سه تله‌فیلم قابل قبول با موضوع امام رضا و زیارت ساخته شده است که البته تقریباً در هیچ‌کدام، آستان‌قدس نقشی نداشته است.
یکی از وظایف آستان قدس، معرفی صحیح امام رضا علیه‌السلام به مردم و ارائه تصویری شفاف از آن حضرت به جامعه است، به گونه‌ای که تمایل و احساس تعلق شیعیان نسبت به حضرت و زیارت او و پیروی از سیره و دستورات او بیشتر شود و همچنین، غیرشیعیان نیز با شناخت نسبت به حضرت از دریچه نگاه آستان قدس، مشتاق ارتباط با ایشان شوند. بر این اساس لازم است این مجموعه مؤثر و پیشرو در امور فرهنگی، به تولید اثری جدید با موضوع زندگانی امام رضا علیه‌السلام بپردازد. اثری ماندگار که ضعف‌های ولایت عشق را ندارد و قوت‌هایی دارد که می‌تواند زمینه پخش آن به صورت بین‌المللی را فراهم کند. زندگی امام رضا علیه‌السلام مملو از روابط بین‌المللی در حوزه علم است. همچنین حضرت ملقب به لقب عالم آل محمد است. اینها نشانه‌های برجسته‌ای است که می‌تواند در تولید یک اثر فاخر مورد توجه قرار گیرد.
زندگانی امام رضا علیه‌السلام این ظرفیت را دارد که به صورت یک بسته آثار سینمایی، ظهور بین‌المللی بیابد. چرا نباید زندگی امامان معصوم که از ابعاد شخصیتی ویژه و برجسته‌ای برخوردار بوده‌اند، دستمایه تولید نه یک اثر، بلکه آثار متعدد سینمایی با کیفیت بین‌المللی قرار گیرد. سینمای رضوی با ساخت یک سریال، آن هم در حدود بیست سال پیش پایان نمی‌یابد و پرونده وظیفه متولیان فرهنگی و هنری در بدنه آستان قدس با سریال متوسطی همچون ولایت عشق بسته نخواهد شد.
اما گذشته از ضعف‌های سریال ولایت عشق، آنچه در این زمینه مورد توجه است، روند تعامل آستان قدس رضوی با صدا و سیما در تولید این سریال و همچنین عدم تولید سریالی در خور، پس از گذشت حدود بیست سال از تولید این سریال است.
آقای فخیم‌زاده در گفت و گویی درباره تعامل با آستان قدس رضوی در مرحله پیش‌تولید سریال ولایت عشق می‌گوید: «در ابتدای پیش‌تولید بنا بود آستان‌قدس با صدا و سیما در ساخت سریال مشارکت کند، اما آنها مدعی به تصویر کشیدن ده سال اول امامت بودند، اما من گفتم آن ده سال مهم بوده، اما اتفاقی نیفتاده که بتوانم از آن استفاده دراماتیک کنم. در نهایت آنها معترض شدند و آقای لاریجانی گفت به مشارکت آنها نیازی نیست، خودتان کار را شروع کنید.»
روشن است که آستان‌قدس در این زمینه دچار دو خطای راهبردی شده است. اول اینکه کارشناس و مشاور رسانه‌ای قابلی که بتواند از عهده تحلیل زندگانی حضرت و بررسی ظرفیت‌های دراماتیک و سوژه‌یابی برای ساخت سریال برآید، در بدنه عریض و طویل آستان‌قدس وجود نداشته است؛ و ثانیاً آستان‌قدس در مسئله مهمی که به طور مستقیم با فعالیت ترویجی آستان‌قدس مرتبط است، به راحتی خود را کنار کشیده و به نظاره‌گری خاموش تبدیل شده است. آستان قدس رضوی به عنوان متولی ترویج فرهنگ رضوی و زیارت امام رضا علیه‌السلام، باید خود را نسبت به تولید هر اثری که به نحوی بر نگرش و ذهنیت افراد جامعه نسبت به امام هشتم تأثیر می‌گذارد، مسئول بداند و نه تنها خود را کنار نکشد که به تولید اثر فاخر و رفع عیوب و اشکالات احتمالی کمک کند.
در سال‌های اخیر شاهد تولید آثار ضعیفی در حوزه زیارت و امام رضا بوده‌ایم که در آستانه دهه کرامت و یا دهه آخر صفر از تلویزیون پخش می‌شود. تله‌فیلم‌ها و سریال‌هایی که بارها بازپخش شده و نه تنها پیوندی عمیق میان مخاطب و زیارت امام رضا علیه‌السلام برقرار نمی‌کند، بلکه در برخی موارد، افرادی را که قصد زیارت دارند در این امر مردد می‌کند. نگاه سطحی، برخوردهای عرفی و عاری از هرگونه شعور معرفتی، برداشت‌های سلیقه‌ای و شخصی از ارتباط با امام و درک نادرست از مقام و جایگاه امام و کارکرد آن در جامعه، باعث تولید آثاری بسیار ضعیف شده است. اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم، در این سال‌ها فقط دو یا سه تله‌فیلم قابل قبول با موضوع امام رضا و زیارت ساخته شده است که البته تقریباً در هیچ‌کدام، آستان‌قدس نقشی نداشته است.
یکی از وظایف آستان قدس، معرفی صحیح امام رضا علیه‌السلام به مردم و ارائه تصویری شفاف از آن حضرت به جامعه است، به گونه‌ای که تمایل و احساس تعلق شیعیان نسبت به حضرت و زیارت او و پیروی از سیره و دستورات او بیشتر شود و همچنین، غیرشیعیان نیز با شناخت نسبت به حضرت از دریچه نگاه آستان قدس، مشتاق ارتباط با ایشان شوند. بر این اساس لازم است این مجموعه مؤثر و پیشرو در امور فرهنگی، به تولید اثری جدید با موضوع زندگانی امام رضا علیه‌السلام بپردازد. اثری ماندگار که ضعف‌های ولایت عشق را ندارد و قوت‌هایی دارد که می‌تواند زمینه پخش آن به صورت بین‌المللی را فراهم کند. زندگی امام رضا علیه‌السلام مملو از روابط بین‌المللی در حوزه علم است. همچنین حضرت ملقب به لقب عالم آل محمد است. اینها نشانه‌های برجسته‌ای است که می‌تواند در تولید یک اثر فاخر مورد توجه قرار گیرد.
زندگانی امام رضا علیه‌السلام این ظرفیت را دارد که به صورت یک بسته آثار سینمایی، ظهور بین‌المللی بیابد. چرا نباید زندگی امامان معصوم که از ابعاد شخصیتی ویژه و برجسته‌ای برخوردار بوده‌اند، دستمایه تولید نه یک اثر، بلکه آثار متعدد سینمایی با کیفیت بین‌المللی قرار گیرد. سینمای رضوی با ساخت یک سریال، آن هم در حدود بیست سال پیش پایان نمی‌یابد و پرونده وظیفه متولیان فرهنگی و هنری در بدنه آستان قدس با سریال متوسطی همچون ولایت عشق بسته نخواهد شد.
