ویژگی های انسان عالم از دریچه احادیث و روایات
به مناسبت روز دانشجو
16 آذر 1396 ساعت 16:26
امام صادق علیه السلام: لَو عَلِمَ النّاسُ ما فی طَلَبِ العِلمِلَطَلَبوهُ ولَو بِسَفکِ المُهَجِ وخَوضِ اللُّجَجِ
اگر مردم مى دانستند که علم چه فوایدى دارد، هر آینه در جستجوى آن بر مى آمدند، گرچه در راه آن خون بریزند و در ژرفاى دریاها فرو روند. (منتخب میزان الحکمة : ۳۹۸)
نیلوفر بختیاری/ کسب بی‌وقفه دانش، خردورزی و علم‌آموزی در شمار آموزه‌هایی‌ست که در دین اسلام مورد تاکید بسیار قرار گرفته و جنبه‌های گوناگون این آموزه‌ها در کلام رسول خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) متبلور شده است. همه ما مصراع معروف «ز گهواره تا گور دانش بجوی» را از اوان کودکی شنیده‌ایم. مصراعی که در واقع ترجمه موزون یکی از احادیث معروف حضرت رسول(ص) است که می‌فرمایند: «اطلبوا العلم من المهد الي اللحد.» اما به راستی دلیل اینهمه تاکید بر کسب دانش چیست؟ پاسخ این پرسش تقریبا واضح است. خداوند پیامبران را برای هدایت و تعلیم و تربیت انسانها فرستاده و بی‌شک نتیجه تعلیم و تربیت چیزی جز پرورش انسان‌های دانا و خردمند نیست. انسان دانا و خداترس نیز انسانی‌ست که در راه بهبود و تعالی زندگی خود و دیگران می‌کوشد و در کنار راهنمایی انبیاء و اولیای الهی، از آموزگاری که در وجودش به ودیعت گذاشته است نیز بهره می‌برد. و آن آموزگار عقل است.
عقلی که به صلاح انسان حکم می‌کند، بی‌شک او را به سعادت می‌رساند. بر این اساس است که امام رضا(ع) فرموده‌اند: «دوست هركس عقل او ، و دشمنش جهل اوست.»(تحف العقول ، ص 467) .
دانستن اهمیت علم‌آموزی در اسلام و دیگر ادیان در کنار دانستن ویژگی‌های انسان عالم است که معنا می یابد. و با پاسخ به این سوال که اساسا مگر اینگونه انسانها چه ویژگی‌ها و نشانه‌هایی دارند؟ در این یادداشت بر آنیم تا از دریچه احادیث و روایات مروری بر «ویژگی‌های انسان عالم» داشته باشیم.
۱)انسان عالم= انسان پرسشگر
اولین نشانه انسان عالم، صفت پرسشگری و دقت او در امور پنهان است. انسانی که به نداسته‌های خود واقف است، قطعا در صدد پاسخ به سوالات و مشکلات خود برمی‌آید. رسول خدا(ص) در این خصوص فرموده‌اند: «پرسش نیمى از دانش است.» (کنزالعمّال : ۲۹۲۶۰) بنابراین آنکه سوال می‌کند به دانش خود می‌افزاید و نسبت به امور نامعلوم خود علم پیدا می‌کند.
۲)انسان عالم= انسان خداپرست
دیگر ویژگی انسان عالم آن است که صفات دین‌داری و دین‌ورزی در او متجلی‌ست. متاسفانه امروز در جهان غرب پیشرفت‌های علمی سبب خداگریزی و خداناباوری در میان دانشجویان و دانش‌پژوهان شده است. این در حالی‌ست که دین اسلام نشانه بارز انسان عالم را اعتقاد راسخ دینی او می‌داند و منشا علوم را علوم الهی و الهیات معرفی می‌نماید. امام رضا(ع) علم را از جمله نشانه‌های دین‌فهمی دانسته‌اند و فرموده‌اند: «از نشانه‌هاى دين‌‌فهمى، حلم و علم است، و خاموشى درى از درهاى حكمت‌است. خاموشى و سكوت ، دوستى آور و راهنماى هر كار خيرى است.» (تحف العقول ، ص 469) در عین حال هدف انسان علم‌آموز نیز نه‌تنها ارضای نفسانیات، بلکه کسب رضایت خدا و تقرب به وجود یگانه اوست. رسول خدا(ص) با تاکید بر این وجه می‌فرمایند: «هـر که دانـش را براى غـیر خدا بیاموزد ، جایگاهش دوزخ باشد.»(منتخب میزان الحکمة: ۴۰۰)
۳)انسان عالم= انسان متعالی
فرق انسان‌های معمولی با انسان عالم آن است که انسان عالم چون کبوتری بلندپرواز به حقایق جهان هستی اشراف می‌یابد و به دلیل وسعت نظر خود می‌تواند مشکلات پیش و پا افتاده را هیچ بشمارد و به حل مسائل پیچیده هستی همت گمارد. خداوند در ایه ۱۱ سوره مجادله درخصوص برتری مقام علما فرموده است: «خداوند كسانى را كه ايمان آوردهاند و كسانى را كه علم به آنان داده شده درجات عظيمى می بخشد.» بنابراین انسان عالم حقیقی، با بهره بردن از عنایت حق به جایگاهی دست می‌یابد که طبق آموزه‌های اسلام تنها یک درجه با مقام نبوت فاصله دارد.
۴)انسان عالم= آموزگار انسانها
همانگونه که پرداختن زکات اموال بر مسلمانان واجب است، عالم خدا نیز باید زکات علم خود را بپردازد و زکات علم، آموختن آن به جویای علم است. به گونه‌ای که این علم‌آموزی خود سبب افزایش مرتبه فرد دانا نیز می‌شود. رسول خدا(ص) در این‌باره فرموده‌اند: «داناترین مردم کسى است که دانش دیگران را به دانش خود بیفزاید.»(کنزالعمال، ج۱۰، ص۱۴۳، ح۲۸۷۳۱)
۵)انسان عالم= نویسنده معلومات
انسان ذاتا فراموشکار است و ممکن است دانسته‌های خود را به چشم برهم زدنی از خاطر ببرد. بنابراین لازم است طالب علم همواره آنچه را در ذهن دارد بر روی کاغذ بیاورد و آن را نزد خود نگاه دارد تا با چندباره‌خوانی، دانش خود را درونی کند. نوشتن معلومات تا آن اندازه اهمیت دارد که رسول خدا آفت دانش را فراموشی (الخصال ، ص ۴۱۶) و راه به بند کشیدن دانش را نوشتن دانسته اند. (کنز العمّال : ۲۹۳۳۲)
امید است به عنوان یک دانشجو و طالب علم با دقت در کلام اولیای خدا و با تقویت این ویژگی‌ها در خود، در راه تعالی خود و جامعه قدم برداریم.
کد مطلب: 22081