هشداری که باید جدی گرفت؛
خرافات، تهدیدی برای زیارت
حسین ادبی/ مدرس و پژوهشگر حوزه علمیه خراسان
زیارت یکی از رفتارهای همگرایانه در سبک زندگی دینی است. بخشی از پویایی جامعه دینی که باعث همگرایی و انسجام اجتماعی می شود، به انجام اعمال عبادی دسته جمعی از جمله زیارت بستگی دارد. توسل به امامان معصوم و واسطه قرار دادن آنها در محضر حضرت حق، از بارزترین مصادیق زیارت است؛ هرچند زیارت خانه خدا و مساجد برگزیده نیز از این قاعده مستثنی نیست. زیارت رودخانه جاری معنویت است. انسان های خسته از فعالیت‌های روزمره، همواره برای آرامش و کسب انرژی و تقویت اراده نیازمند مأمنی هستند که بتوانند از آن برای تجدید قوا و فعالیت بیش از پیش بهره گیرند. علاوه بر این، زیارت بسترساز هدایت در مسیر و عدم انحراف از مسیر هدایت الهی است. بنابراین این کنش دینی از اهمیت بالایی در سبک زندگی دینداران برخوردار است.
طبیعی است که هرچه اهمیت این موضوع و میزان اثرگذاری اجتماعی آن بیشتر می‌شود، زمینه های انحراف، سوءاستفاده و گمراهی نیز در آن بیشتر بروز می یابد. از آنجا که زیارت یک امر همگانی است و همه مردم با هر سطحی از سواد، فهم دینی و فرهنگ اجتماعی به این عمل اقدام می کنند، چارچوب‌های تعیین شده برای زیارت، دستخوش سلیقه‌ها و افکار انسان‌هایی می شود که گاه از سطح سواد دینی بالایی برخوردار نیستند. این افراد رفتارهایی از خود بروز می دهند که در دل زیارت و چارچوب عقلانی و منطقی آن جایی ندارد و در زمره خرافات قرار می گیرد. به عنوان مثال، بستن قفل و پارچه به عنوان دخیل به شبکه‌های ضریح امام معصوم خرافه‌ای برگرفته از ذهن سطحی‌نگر انسان‌هایی است که تصور می کنند باید برای شفا یا گرفتن حاجت خود، علامت و نشانه‌ای برجا بگذارند تا امام معصوم آنها را فراموش نکند! یا اینکه مریضشان را با طناب به شبکه‌های پنجره و یا ضریح منصوب به امام معصوم می بندند تا امام او را شفا دهد. گویی اگر این کار را نکنند امام به مریض آنها توجهی نمی کند!
نمونه دیگر، چسباندن خود به ضریح امام معصوم به هر قیمت ممکن است. گاه افراد برای رسیدن به ضریح، حاضر می‌شوند دیگران را زیر دست و پای خود له کنند و به آنان آسیب برسانند تا دستشان به ضریح برسد. در حالی که زیارت امام ربطی به در آغوش گرفتن ضریح ندارد و این عمل اگر با آزار دیگران همراه باشد، نه تنها ثوابی ندارد که خود باعث ایجاد حق‌الناس بر گردن عامل آن می گردد.
تصورات غلط از امام معصوم، نحوه زیارت و حضور در حرم و همچنین اعمال عبادی هنگام زیارت باعث بروز چنین رفتارهای خرافی‌ای می شود.
اگر آثار رفتارهای این چنینی در حد تخلیه و ارضای احساسی افراد باقی می‌ماند، چه بسا نوشتن چنین مطالبی ضرورتی نداشت، اما مسئله آنگاه اهمیت پیدا می کند که این اعمال مورد توجه و مداقه دشمنان و معترضان به مکتب تشیع قرار می گیرد. اهل سنت افراطی و وهابیون به شدت با کنشی به نام زیارت مخالفند و از این رو به دنبال طعن و تمسخر رفتار شیعیان در این زمینه هستند. آنها با استفاده از این رفتارها و شاهد گرفتن آنها بر مدعای خود، انگیزه گرایش به مکتب شیعه و نزدیکی افکار به این مذهب را کمرنگ می کنند. خرافات زمینه ترویج مکتب تشیع را از بین می برد و آن را در جهان امروز که بسیاری از مردم به دنبال کشف حقیقت و فهم مسیر درست، به سمت دین اسلام و مکتب تشیع کشیده می شوند، زشت و خرافی جلوه میدهد.
برخی از اعمال خرافی چنان زننده است که انسان‌های تحصیل کرده جامعه را از عمل به اصل مسئله زیارت بازمیدارد. در زیارت امام حسین علیه‌السلام گاه شاهد صحنه‌هایی از این دست بوده و هستیم که افراد صورت خود را بر زمین کشیده و به سمت حرم امام حرکت می کنند. این حرکت خرافی که به بهانه احترام به امام صورت می گیرد، علاوه بر گناه آسیب زدن نامعقول به بدن، وزر و وبال دور کردن افراد از زیارت را هم به همراه دارد. چنین رفتارهایی چهره زیارت را مخدوش کرده و چه بسا دیگر انسان‌ها را از اصل زیارت بازبدارد که اگر چنین شود، زیارت افرادی که اعمال خرافی را با زیارت خود مخلوط می کنند، نه تنها یک عمل عبادی نیست که بزرگترین خیانت به مکتب تشیع است.
خرافات موجود در زیارت بزرگترین تهدید برای این عمل عبادی است. از این رو ضرورت فرهنگسازی نگرش صحیح به زیارت، آداب زیارت، روش‌های قبول زیارت و ... در میان اقشار مختلف به وضوح نمایان می شود.
عدم توجه به پالایش زیارت از خرافه، می تواند در آینده‌ای نه چندان دور، امر زیارت را با خطر انزوا و به حاشیه رانده شدن مواجه کند.
مقایسه ای ساده میان زیارت امامان معصوم و آنچه در حج به عنوان زیارت خانه خدا صورت می پذیرد، نشان می دهد که هرچه بر چارچوب‌ها و دستورالعمل‌های زیارت پافشاری بیشتری صورت گیرد و در ترویج آن از ابزارهای متنوعی بهره گرفته شود، میزان انحراف و برخورد سلیقه‌ای با این موضوع کمتر خواهد شد. در حج و زیارت خانه خدا، از هنگامه احرام تا پایان آن، برخی اعمال به عنوان دستورالعمل زیارت تعریف می شود که نمی توان از آنها تخطی کرد و سرپیچی از آنها جریمه به همراه دارد. برخی از این دستورات، دستور به انجام و برخی دستور به ترک عمل است. این دستورات، مو به مو توسط عمره گزار و حج گزار اجرا می شود و همین باعث جلوگیری از ورود خرافه به این عمل عبادی می شود. اگر چه دستورات عبادی مربوط به زیارت خانه خدا، توقیفی است و مستند به تشریع الهی است، اما می تواند الگوی مناسبی برای مدیریت زیارت امامان معصوم قرار گیرد. دستورالعمل‌های ثابت همراه با آداب روشن و شفاف باید در اختیار زائران قرار گیرد. همچنین با اعمال خرافی با شدت برخورد شود و اجازه انجام آن به زائر داده نشود. برخورد قاطعانه در این زمینه، از به خطر افتادن اصل زیارت پیشگیری خواهد کرد.
طبیعی است که هرچه اهمیت این موضوع و میزان اثرگذاری اجتماعی آن بیشتر می‌شود، زمینه های انحراف، سوءاستفاده و گمراهی نیز در آن بیشتر بروز می یابد. از آنجا که زیارت یک امر همگانی است و همه مردم با هر سطحی از سواد، فهم دینی و فرهنگ اجتماعی به این عمل اقدام می کنند، چارچوب‌های تعیین شده برای زیارت، دستخوش سلیقه‌ها و افکار انسان‌هایی می شود که گاه از سطح سواد دینی بالایی برخوردار نیستند. این افراد رفتارهایی از خود بروز می دهند که در دل زیارت و چارچوب عقلانی و منطقی آن جایی ندارد و در زمره خرافات قرار می گیرد. به عنوان مثال، بستن قفل و پارچه به عنوان دخیل به شبکه‌های ضریح امام معصوم خرافه‌ای برگرفته از ذهن سطحی‌نگر انسان‌هایی است که تصور می کنند باید برای شفا یا گرفتن حاجت خود، علامت و نشانه‌ای برجا بگذارند تا امام معصوم آنها را فراموش نکند! یا اینکه مریضشان را با طناب به شبکه‌های پنجره و یا ضریح منصوب به امام معصوم می بندند تا امام او را شفا دهد. گویی اگر این کار را نکنند امام به مریض آنها توجهی نمی کند!
نمونه دیگر، چسباندن خود به ضریح امام معصوم به هر قیمت ممکن است. گاه افراد برای رسیدن به ضریح، حاضر می‌شوند دیگران را زیر دست و پای خود له کنند و به آنان آسیب برسانند تا دستشان به ضریح برسد. در حالی که زیارت امام ربطی به در آغوش گرفتن ضریح ندارد و این عمل اگر با آزار دیگران همراه باشد، نه تنها ثوابی ندارد که خود باعث ایجاد حق‌الناس بر گردن عامل آن می گردد.
تصورات غلط از امام معصوم، نحوه زیارت و حضور در حرم و همچنین اعمال عبادی هنگام زیارت باعث بروز چنین رفتارهای خرافی‌ای می شود.
اگر آثار رفتارهای این چنینی در حد تخلیه و ارضای احساسی افراد باقی می‌ماند، چه بسا نوشتن چنین مطالبی ضرورتی نداشت، اما مسئله آنگاه اهمیت پیدا می کند که این اعمال مورد توجه و مداقه دشمنان و معترضان به مکتب تشیع قرار می گیرد. اهل سنت افراطی و وهابیون به شدت با کنشی به نام زیارت مخالفند و از این رو به دنبال طعن و تمسخر رفتار شیعیان در این زمینه هستند. آنها با استفاده از این رفتارها و شاهد گرفتن آنها بر مدعای خود، انگیزه گرایش به مکتب شیعه و نزدیکی افکار به این مذهب را کمرنگ می کنند. خرافات زمینه ترویج مکتب تشیع را از بین می برد و آن را در جهان امروز که بسیاری از مردم به دنبال کشف حقیقت و فهم مسیر درست، به سمت دین اسلام و مکتب تشیع کشیده می شوند، زشت و خرافی جلوه میدهد.
برخی از اعمال خرافی چنان زننده است که انسان‌های تحصیل کرده جامعه را از عمل به اصل مسئله زیارت بازمیدارد. در زیارت امام حسین علیه‌السلام گاه شاهد صحنه‌هایی از این دست بوده و هستیم که افراد صورت خود را بر زمین کشیده و به سمت حرم امام حرکت می کنند. این حرکت خرافی که به بهانه احترام به امام صورت می گیرد، علاوه بر گناه آسیب زدن نامعقول به بدن، وزر و وبال دور کردن افراد از زیارت را هم به همراه دارد. چنین رفتارهایی چهره زیارت را مخدوش کرده و چه بسا دیگر انسان‌ها را از اصل زیارت بازبدارد که اگر چنین شود، زیارت افرادی که اعمال خرافی را با زیارت خود مخلوط می کنند، نه تنها یک عمل عبادی نیست که بزرگترین خیانت به مکتب تشیع است.
خرافات موجود در زیارت بزرگترین تهدید برای این عمل عبادی است. از این رو ضرورت فرهنگسازی نگرش صحیح به زیارت، آداب زیارت، روش‌های قبول زیارت و ... در میان اقشار مختلف به وضوح نمایان می شود.
عدم توجه به پالایش زیارت از خرافه، می تواند در آینده‌ای نه چندان دور، امر زیارت را با خطر انزوا و به حاشیه رانده شدن مواجه کند.
مقایسه ای ساده میان زیارت امامان معصوم و آنچه در حج به عنوان زیارت خانه خدا صورت می پذیرد، نشان می دهد که هرچه بر چارچوب‌ها و دستورالعمل‌های زیارت پافشاری بیشتری صورت گیرد و در ترویج آن از ابزارهای متنوعی بهره گرفته شود، میزان انحراف و برخورد سلیقه‌ای با این موضوع کمتر خواهد شد. در حج و زیارت خانه خدا، از هنگامه احرام تا پایان آن، برخی اعمال به عنوان دستورالعمل زیارت تعریف می شود که نمی توان از آنها تخطی کرد و سرپیچی از آنها جریمه به همراه دارد. برخی از این دستورات، دستور به انجام و برخی دستور به ترک عمل است. این دستورات، مو به مو توسط عمره گزار و حج گزار اجرا می شود و همین باعث جلوگیری از ورود خرافه به این عمل عبادی می شود. اگر چه دستورات عبادی مربوط به زیارت خانه خدا، توقیفی است و مستند به تشریع الهی است، اما می تواند الگوی مناسبی برای مدیریت زیارت امامان معصوم قرار گیرد. دستورالعمل‌های ثابت همراه با آداب روشن و شفاف باید در اختیار زائران قرار گیرد. همچنین با اعمال خرافی با شدت برخورد شود و اجازه انجام آن به زائر داده نشود. برخورد قاطعانه در این زمینه، از به خطر افتادن اصل زیارت پیشگیری خواهد کرد.
