حضور اسرا در کربلا، اربعین اول یا دوم؟
محمدتقی ادهمنژاد (نویسنده و پژوهشگر حوزه علمیه قم)
اختصاصی/ اربعین در تکوین و تدوین دارای رمز و رازی است. واژه اربعین، واژه مقدس و مبارکی است که هم در قرآن کریم آمده است، آنجا که موسی به میقات رفت و الواح نورانی و کتاب تورات را دریافت نمود، چنانچه در آیه 142 اعراف میفرماید: و واعدنا موسی ثلاثین لیلة و اتممناها بعشر فتم میقات ربه اربعین لیلة؛ و همچنین در روایات اسلامی، کلمه اربعین بسیار فراوان در موضوعات گوناگون آمده است، مانند اینکه جنین انسان تا چهارماهگی، هر چهل روز در تحول است، یا اینکه اغلب پیامبران الهی ازجمله رسول گرامی اسلام در سن چهلسالگی به رسالت مبعوث شدند. در روایت آمده است که هر کس چهل روز عملش را برای خدا خالص کند چشمههای حکمت از قلبش بر زبانش جاری میشود، درباره اربعین کتابهای فراوان نوشتهشده است که کتاب اربعین حدیث حضرت امام خمینی رضوانالله علیه، ازجمله آنها است.
حضور کاروان اسرا در کربلا، اربعین اول یا دوم؟
به گواهی مورخان، اربعین امام حسین علیهالسلام، با ورود کاروان اسرا به سرزمین کربلا همزمان با ورود جابر بن عبدالله انصاری صحابی بزرگ رسولالله بود، اما آیا این اربعین بعد از شهادت جانسوز امام حسین علیهالسلام یعنی اربعین اول بوده است یا اربعین دوم بوده است؟ در اینجا مطالب زیادی وجود دارد که اجمالاً بدان اشاره خواهد شد.
اغلب عالمان بزرگ از قبیل شیخ طوسی و ابن نما، ابوریحان بیرونی، سید بن طاووس، شیخ طریحی و ...معتقدند که اربعین در سال اول بوده که همزمان با ورود جابر بن عبدالله انصاری نیز کاروان اسرا به کربلا آمده است، بنابراین تردیدی در اربعین اول نیست.
به نظرم این عقیده (اربعین اول) عقیده درستی است، چون اصولاً اربعین میت در سال است یعنی چهل روز پس فوت میت و لذا مفهوم و معنا ندارد که در سالهای بعد روز اربعین حقیقی محسوب شود. در روایت آمده است که روح میت در چهلم به سراغ جسدش میآید ازاینرو در روز اربعین سر قبر میت رفتن مستحب است، ازاینجهت امام سجاد علیهالسلام و زینب علیهاالسلام روز اربعین سر قبر امام حسین حاضر شدند و به این مستحب عمل کردند، در بین علمای شیعه و بسیاری از علمای عامه مشهور است که سر مطهر سیدالشهدا علیهالسلام را امام سجاد علیهالسلام پس از چهل روز یعنی در اربعین به جسد مطهر ملحق کرد، فقط در این دوره معاصر ما مرحوم میرزا حسین نوری معروف به محدث نوری در کتاب لؤلؤ و مرجان، اربعین را در سال اول بعید دانسته، بلکه آن را نفی نموده است. او سخن سید بن طاووس را در مقتل لهوف که گفته اربعین در سال اول بوده مردود دانسته و میگوید سید کتاب لهوف را در جوانی نوشته است و خالی از تحقیق است!
اما سخن ما این است که مقتل لهوف سید، از مقاتل معتبر است و اعتبار هیچ مقتلی، به اعتبار لهوف نمیرسد. درست است سید آنها در جوانی نوشته، ولی تا پایان عمرشان آنها تغییر نداده است چون نظرش راجع به مطالب لهوف تغییری نکرده است و اگر تغییری کرده بود نظرش را در جای دیگر بیان میکرد درحالیکه میبینیم در کتابهای که بعداً سید نوشته است باز هم از لهوف تعریف کرده است. به نظر میآید ایرادات محدث نوری ایراد مبنایی نیست.
خلاصه اینکه بزرگان شیعه میگویند اهلبیت امام حسین به کربلا آمدند همزمان جابر بن عبدالله انصاری و جماعتی از بنیهاشم را ملاقات کردند که به زیارت او آمدهاند در یکوقت آنجا به هم رسیدند و یکدیگر را با اندوه و نوحه جانسوز ملاقات کردند. همچنین باید به این نکته توجه داشت راههای مخصوص با مسافت کوتاه بین شام و کوفه وجود داشته و دارد و امکان رسیدن اسرا با اسبهای تندرو عربی به کربلا و...نشاندهنده صحت و تائید روز اربعین اول و قول عالمان دینی است.
ایرادات حضور اسرا در اربعین اول
چند ایراد و اشکالی که پیرامون اربعین ممکن است به ذهن بیاید این است چون مسافت بین کوفه و شام مسافت زیادی است پس امکان اینکه روز اربعین امام حسین علیهالسلام اسرا به کربلا آمده باشند وجود ندارد، ولی باید در جواب گفت اولاً راههای کوتاه و مخصوصی بین کوفه و شام وجود دارد که اهلبیت امام حسین از آن راه به کربلا آمدند ثانیاً یزید برای بردن اسرا به کربلا از شترهای تندرو به نام جماز استفاده کردهاند که همه مورخان بدان تصریح کردهاند، بهطوریکه مقتل مقرم و مصباح کفعمی و... بدان اشاره کردهاند. آنان میگویند مسافرت خاندان پیامبر از کوفه تا شام 20 روز به طول انجامید چون موقع رفتن آنها را به شهرها میبردند تا پیروزی یزید را به رخ مردم بکشند ولی در مراجعت راه مستقیم پیمودهاند و دیگر استبعادی ندارد همان مسیر را پس از توقف کوتاه در مدت 20 روز برگشته باشند
اشکال دومی که ممکن است به ذهن بیاید این است که اسرا یک ماه در شام توقف نمودهاند پس امکان اینکه روز اربعین امام حسین علیهالسلام به کربلا رسیده باشند وجود ندارد چنانچه روایتی این موضوع را مطرح کرده است، ولی سید بن طاووس روایت مذکور را صحیح ندانسته و ناقل آنها مجهول میداند. در خاتمه، باید عرض کنم بزرگانی چون ابوریحان بیرونی و شیخ طریحی در مجمع البحرین به صراحت اعلان کردهاند که زمان رسیدن اسرا به کربلا همان اربعین اول بوده و سر مطهر سیدالشهدا به بدن مطهرش ملحق شده است.
حضور کاروان اسرا در کربلا، اربعین اول یا دوم؟
به گواهی مورخان، اربعین امام حسین علیهالسلام، با ورود کاروان اسرا به سرزمین کربلا همزمان با ورود جابر بن عبدالله انصاری صحابی بزرگ رسولالله بود، اما آیا این اربعین بعد از شهادت جانسوز امام حسین علیهالسلام یعنی اربعین اول بوده است یا اربعین دوم بوده است؟ در اینجا مطالب زیادی وجود دارد که اجمالاً بدان اشاره خواهد شد.
اغلب عالمان بزرگ از قبیل شیخ طوسی و ابن نما، ابوریحان بیرونی، سید بن طاووس، شیخ طریحی و ...معتقدند که اربعین در سال اول بوده که همزمان با ورود جابر بن عبدالله انصاری نیز کاروان اسرا به کربلا آمده است، بنابراین تردیدی در اربعین اول نیست.
به نظرم این عقیده (اربعین اول) عقیده درستی است، چون اصولاً اربعین میت در سال است یعنی چهل روز پس فوت میت و لذا مفهوم و معنا ندارد که در سالهای بعد روز اربعین حقیقی محسوب شود. در روایت آمده است که روح میت در چهلم به سراغ جسدش میآید ازاینرو در روز اربعین سر قبر میت رفتن مستحب است، ازاینجهت امام سجاد علیهالسلام و زینب علیهاالسلام روز اربعین سر قبر امام حسین حاضر شدند و به این مستحب عمل کردند، در بین علمای شیعه و بسیاری از علمای عامه مشهور است که سر مطهر سیدالشهدا علیهالسلام را امام سجاد علیهالسلام پس از چهل روز یعنی در اربعین به جسد مطهر ملحق کرد، فقط در این دوره معاصر ما مرحوم میرزا حسین نوری معروف به محدث نوری در کتاب لؤلؤ و مرجان، اربعین را در سال اول بعید دانسته، بلکه آن را نفی نموده است. او سخن سید بن طاووس را در مقتل لهوف که گفته اربعین در سال اول بوده مردود دانسته و میگوید سید کتاب لهوف را در جوانی نوشته است و خالی از تحقیق است!
اما سخن ما این است که مقتل لهوف سید، از مقاتل معتبر است و اعتبار هیچ مقتلی، به اعتبار لهوف نمیرسد. درست است سید آنها در جوانی نوشته، ولی تا پایان عمرشان آنها تغییر نداده است چون نظرش راجع به مطالب لهوف تغییری نکرده است و اگر تغییری کرده بود نظرش را در جای دیگر بیان میکرد درحالیکه میبینیم در کتابهای که بعداً سید نوشته است باز هم از لهوف تعریف کرده است. به نظر میآید ایرادات محدث نوری ایراد مبنایی نیست.
خلاصه اینکه بزرگان شیعه میگویند اهلبیت امام حسین به کربلا آمدند همزمان جابر بن عبدالله انصاری و جماعتی از بنیهاشم را ملاقات کردند که به زیارت او آمدهاند در یکوقت آنجا به هم رسیدند و یکدیگر را با اندوه و نوحه جانسوز ملاقات کردند. همچنین باید به این نکته توجه داشت راههای مخصوص با مسافت کوتاه بین شام و کوفه وجود داشته و دارد و امکان رسیدن اسرا با اسبهای تندرو عربی به کربلا و...نشاندهنده صحت و تائید روز اربعین اول و قول عالمان دینی است.
ایرادات حضور اسرا در اربعین اول
چند ایراد و اشکالی که پیرامون اربعین ممکن است به ذهن بیاید این است چون مسافت بین کوفه و شام مسافت زیادی است پس امکان اینکه روز اربعین امام حسین علیهالسلام اسرا به کربلا آمده باشند وجود ندارد، ولی باید در جواب گفت اولاً راههای کوتاه و مخصوصی بین کوفه و شام وجود دارد که اهلبیت امام حسین از آن راه به کربلا آمدند ثانیاً یزید برای بردن اسرا به کربلا از شترهای تندرو به نام جماز استفاده کردهاند که همه مورخان بدان تصریح کردهاند، بهطوریکه مقتل مقرم و مصباح کفعمی و... بدان اشاره کردهاند. آنان میگویند مسافرت خاندان پیامبر از کوفه تا شام 20 روز به طول انجامید چون موقع رفتن آنها را به شهرها میبردند تا پیروزی یزید را به رخ مردم بکشند ولی در مراجعت راه مستقیم پیمودهاند و دیگر استبعادی ندارد همان مسیر را پس از توقف کوتاه در مدت 20 روز برگشته باشند
اشکال دومی که ممکن است به ذهن بیاید این است که اسرا یک ماه در شام توقف نمودهاند پس امکان اینکه روز اربعین امام حسین علیهالسلام به کربلا رسیده باشند وجود ندارد چنانچه روایتی این موضوع را مطرح کرده است، ولی سید بن طاووس روایت مذکور را صحیح ندانسته و ناقل آنها مجهول میداند. در خاتمه، باید عرض کنم بزرگانی چون ابوریحان بیرونی و شیخ طریحی در مجمع البحرین به صراحت اعلان کردهاند که زمان رسیدن اسرا به کربلا همان اربعین اول بوده و سر مطهر سیدالشهدا به بدن مطهرش ملحق شده است.