یادداشت اختصاصی؛
مسلم باید ابن‌زیاد را در کوفه «ترور» می‌کرد؟/ نقدی بر دیدگاه استاد رسول جعفریان
علی الهی خراسانی/ سردبیر خبرگزاری رضوی
استاد رسول جعفریان نسبت به ماجرای ترور نکردن ابن زیاد توسط مسلم بن عقیل در خانه هانی می‌نویسد:
«هنگامی که ابن زیاد به کوفه آمد، شریک بن اعور یکی از شیعیان بصره نیز همراهش به کوفه آمد. شریک در کوفه مریض شد و در خانه هانی بن عروه که از شیعیان بود، بستري گردید. در همین زمان مسلم نیز در این خانه مخفی بود. ابن زیاد تصمیم به عیادت از شریک گرفت. قبل از آمدن او، شریک از مسلم خواست در فرصت مناسب و با علامتی خاص، که خواندن شعري بود، مسلم بر ابن زیاد حمله کند و او را از بین ببرد. امّا مسلم چنین نکرد. بعد از رفتن ابن زیاد، وقتی مورد توبیخ شریک واقع شد، گفت هانی راضی نیست ابن زیاد در خانه او کشته شود.
سپس مسلم اشاره به حدیث پیامبر صلّی اللّه علیه و آله کرده گفت: «الایمان قید الفتک» (الکامل، ج4، ص27)
از نظر اخلاق اسلامی این گونه کشتن پسندیده نیست.
نکته اوّل نمی تواند در مورد هانی چندان مورد قبول باشد؛ جز آنکه احتمال بدهیم هانی از ترس این که مبادا بعدها، با آمدن اهل شام تمام زندگی او تباه شود، از این کار وحشت داشته است. در مورد نکته دوم حتی اگر مسلم به این حدیث استدلال کرده باشد قابل بررسی و تأمّل است؛ زیرا کشتن ابن زیاد در آن لحظه می توانست سرنوشت عراق و کربلا را عوض کند.
ابن زیاد عنصري فاسد و جانی بود. خود پیامبر صلّی اللّه علیه و آله در مدینه، افرادي را به مکه فرستاد تا ابو سفیان را به همین شکل بکشند، گرچه موفّق نشدند؛ چنانچه افرادي چون کعب بن اشرف و ابو عفک را با همین صورت از بین برد. بعضی اشاره کرده اند که نکشتن ابن زیاد، دلیل سیاسی داشت و آن، این که به دنبال آن مردم شام براي گرفتن انتقام می آمدند و کوفه را غارت می کردند.
باید گفت که سپاه شام در هر صورت، اگر امام حسین علیه السّلام پیروز هم می شد، می آمدند و این آمدن ربطی به کشته شدن ابن زیاد نداشت. بعدها در جریان محاصره قصر ابن زیاد، معلوم نشد که چرا به راحتی مردم مسلم را ترك کردند. آیا در این زمینه همه تقصیر به عهده کوفیان بوده یا آن که رهبري حرکت نتوانسته است با تحریک مردم آنها را در صحنه نگاه دارد.» (حیات فکري و سیاسی ائمه،رسول جعفریان ،ص188)
ابتدا باید گفت شاید به ذهن بیاید که منع ترور (فتک) تنها از زبان مسلم بوده است و شاید وی به اشتباه این حدیث را از قول پیامبر(ص) نقل کرده است!
اما دقیقا همین حدیث از امام صادق(ع) در کتاب «کافی» از قول پیامبر(ص) نقل شده است:
«وقد نهى رسول الله صلى الله عليه وآله عن الفتك يا أبا الصباح إن الاسلام قيد الفتك»(کافی، ج7، ص375) پیامبر(ص) از فتک(ترور) نهی کرده و اسلام، فتک و ترور را منع کرده است.
در برابر دیدگاه جناب رسول جعفریان، استاد وی علامه جعفر مرتضی عاملی براین عقیده است که میان این گفتار پیامبر (ص) و رفتار ایشان مبنی بر دستور یا تأیید کشتن برخی معاندان اسلام تناقضی وجود ندارد؛ زیرا «فتک» کشتن از روی مکر و فریب است؛ یعنی کسی را که از جانب تو «احساس امنیت» می‌کرده است به قتل برسانی. (الصحیح من السیره النبی الاعظم، ج 6، ص44)
توضیح بیشتر آنکه کعب بن اشرف، ابو عفک و ابوسفیان علنی و یا پنهانی در حال توطئه‌گری و مبارزه با مسلمانان بوده‌اند. کعب و ابوعفک آشکارا مردم را بر ضد پیامبر(ع) تحریک می‌کردند و می‌توان گفت اگر چه که در میدان کارزار نبودند اما با بررسی‌های تاریخی روشن می‌شود که فضایی جنگی و مبارزه میان آنها با مسلمانان بوده است. بنابراین کشتن پنهانی آنها با تایید پیامبر(ص) نسبت به این موارد خاص روا بوده است. مهم آنکه فضای جنگی و عناد علنی این افراد نسبت به مسلمانان را نباید از یاد برد. کشتن پنهانی برخی از این معاندان و توطئه‌گران، یک روش نظامی محسوب می‌شود.
اما فتک یعنی آنکه شخص به شما پناه آورده و قرار است شما امنیت وی را موقتا تامین کنید. مانند سفیری که از جبهه مقابل در جنگ، پیامی آورده است و باید طبق عقد اَمان و پناهندگی، جان وی را حفظ کنید.
اگر چه که میان مسلم و ابن زیاد همین فضای جنگی و مبارزه در کوفه برقرار است اما ابن زیاد در خانه هانی وارده شده و قرار بر حفظ جان وی بوده است. لذا اینکه مسلم دست به ترور ابن زیاد نمی زند دقیقا کاری بر اساس قانون اسلامی و گفتار و کردار پیامبر(ع) بوده و نیز مسلم عملی اخلاقی انجام داده است.
مسلم نشان داد که اسلام دین جنگ و خونریزی نیست بلکه دین قانون و اخلاق است. ترور شخصی که امنیت وی قرار است حفظ شود ولو موقتا، عملی نکوهیده و حرام است.
هدف، وسیله را توجیه نمی‌کند! نمی‌توان به‌خاطر از میان رفتن ابن زیاد و پیش نیامدن حادث عاشورا، ترور، عملی نیکو و قانونی محسوب شود!
بدین ترتیب با ترور نکردن ابن زیاد، نمی‌توان بر مدیریت و رهبری مسلم در کوفه خرده گرفت.
«هنگامی که ابن زیاد به کوفه آمد، شریک بن اعور یکی از شیعیان بصره نیز همراهش به کوفه آمد. شریک در کوفه مریض شد و در خانه هانی بن عروه که از شیعیان بود، بستري گردید. در همین زمان مسلم نیز در این خانه مخفی بود. ابن زیاد تصمیم به عیادت از شریک گرفت. قبل از آمدن او، شریک از مسلم خواست در فرصت مناسب و با علامتی خاص، که خواندن شعري بود، مسلم بر ابن زیاد حمله کند و او را از بین ببرد. امّا مسلم چنین نکرد. بعد از رفتن ابن زیاد، وقتی مورد توبیخ شریک واقع شد، گفت هانی راضی نیست ابن زیاد در خانه او کشته شود.
سپس مسلم اشاره به حدیث پیامبر صلّی اللّه علیه و آله کرده گفت: «الایمان قید الفتک» (الکامل، ج4، ص27)
از نظر اخلاق اسلامی این گونه کشتن پسندیده نیست.
نکته اوّل نمی تواند در مورد هانی چندان مورد قبول باشد؛ جز آنکه احتمال بدهیم هانی از ترس این که مبادا بعدها، با آمدن اهل شام تمام زندگی او تباه شود، از این کار وحشت داشته است. در مورد نکته دوم حتی اگر مسلم به این حدیث استدلال کرده باشد قابل بررسی و تأمّل است؛ زیرا کشتن ابن زیاد در آن لحظه می توانست سرنوشت عراق و کربلا را عوض کند.
ابن زیاد عنصري فاسد و جانی بود. خود پیامبر صلّی اللّه علیه و آله در مدینه، افرادي را به مکه فرستاد تا ابو سفیان را به همین شکل بکشند، گرچه موفّق نشدند؛ چنانچه افرادي چون کعب بن اشرف و ابو عفک را با همین صورت از بین برد. بعضی اشاره کرده اند که نکشتن ابن زیاد، دلیل
باید گفت که سپاه شام در هر صورت، اگر امام حسین علیه السّلام پیروز هم می شد، می آمدند و این آمدن ربطی به کشته شدن ابن زیاد نداشت. بعدها در جریان محاصره قصر ابن زیاد، معلوم نشد که چرا به راحتی مردم مسلم را ترك کردند. آیا در این زمینه همه تقصیر به عهده کوفیان بوده یا آن که رهبري حرکت نتوانسته است با تحریک مردم آنها را در صحنه نگاه دارد.» (حیات فکري و سیاسی ائمه،رسول جعفریان ،ص188)
ابتدا باید گفت شاید به ذهن بیاید که منع ترور (فتک) تنها از زبان مسلم بوده است و شاید وی به اشتباه این حدیث را از قول پیامبر(ص) نقل کرده است!
اما دقیقا همین حدیث از امام صادق(ع) در کتاب «کافی» از قول پیامبر(ص) نقل شده است:
«وقد نهى رسول الله صلى الله عليه وآله عن الفتك يا أبا الصباح إن الاسلام قيد الفتك»(کافی، ج7، ص375) پیامبر(ص) از فتک(ترور) نهی کرده و اسلام، فتک و ترور را منع کرده است.
در برابر دیدگاه جناب رسول جعفریان، استاد وی علامه جعفر مرتضی عاملی براین عقیده است که میان این گفتار پیامبر (ص) و رفتار ایشان مبنی بر دستور یا تأیید کشتن برخی معاندان اسلام تناقضی وجود ندارد؛ زیرا «فتک» کشتن از روی مکر و فریب است؛ یعنی کسی را که از جانب تو «احساس امنیت» می‌کرده است به قتل برسانی. (الصحیح من السیره النبی الاعظم، ج 6، ص44)
توضیح بیشتر آنکه کعب بن اشرف، ابو عفک و ابوسفیان علنی و یا پنهانی در حال توطئه‌گری و مبارزه با مسلمانان بوده‌اند.
اما فتک یعنی آنکه شخص به شما پناه آورده و قرار است شما امنیت وی را موقتا تامین کنید. مانند سفیری که از جبهه مقابل در جنگ، پیامی آورده است و باید طبق عقد اَمان و پناهندگی، جان وی را حفظ کنید.
اگر چه که میان مسلم و ابن زیاد همین فضای جنگی و مبارزه در کوفه برقرار است اما ابن زیاد در خانه هانی وارده شده و قرار بر حفظ جان وی بوده است. لذا اینکه مسلم دست به ترور ابن زیاد نمی زند دقیقا کاری بر اساس قانون اسلامی و گفتار و کردار پیامبر(ع) بوده و نیز مسلم عملی اخلاقی انجام داده است.
مسلم نشان داد که اسلام دین جنگ و خونریزی نیست بلکه دین قانون و اخلاق است. ترور شخصی که امنیت وی قرار است حفظ شود ولو موقتا، عملی نکوهیده و حرام است.
هدف، وسیله را توجیه نمی‌کند! نمی‌توان به‌خاطر از میان رفتن ابن زیاد و پیش نیامدن حادث عاشورا، ترور، عملی نیکو و قانونی محسوب شود!
بدین ترتیب با ترور نکردن ابن زیاد، نمی‌توان بر مدیریت و رهبری مسلم در کوفه خرده گرفت.
