آداب رضوی شب قدر
غلامرضا بنی‌اسدی: قدر را قدر باید دانست و به تحریر عارفانه سرنوشت خویش باید برخاست که شب‌زنده‌داری و احیا در حقیقت برای جان به در بردن از مرگ و بقا یافتن در زندگی است. یعنی اینکه با همه وجود برای احیای خویش و قدر یافتن انسانی خود تلاش کنیم. یعنی اینکه جغرافیای معنوی خویش را بشناسیم و برای بهشت سازی آن بکوشیم.
شاید برای همین بیداری است که وقتی از امام رضا (ع) پرسیده شد: معنای قدر چیست؟ امام (ع) فرمود: «تقدیر الشیء، طوله و عرضه»؛ «اندازه‌گیری هر چیز اعم از طول و عرض آن است» (1) و در روایت دیگر، این امام بزرگوار در معنای قدر فرمود: «اندازه هر چیز اعم از طول و عرض و بقای آن است». (2) یعنی طول عمر و عرض معنوی آن و ماندگاری آثار و... که می‌توان از این حدیث، دریافت.
بله، قدر را باید در اندازه‌گیری آن دید و اندازه آن‌هم شد تا وقتی لب به دعا می‌گشاییم، استجابت هم در آن تجلی یابد. باید دعا را به زندگی درآوریم تا روشنایی همه پهنه حیات ما را فراگیرد چه مطابق روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام در شب قدر دعای کسی رد نمی‌شود مگر دعای عاق والدین، قطع کننده رحم نزدیک، کسی که شراب بنوشد و کسی که دشمنی مؤمنی در دلش باشد و.... خب پس باید جان سبک کرد از این آلودگی‌ها تا احیای شب قدر هم معنا پیدا کند چه نمی‌پذیرند از آلوده دل و آلوده دیده و آلوده‌دامن که دست به طلب پاکی بلند کند.
دعا و نیایش و حتی خواهش، آدابی دارد که باید بدان مؤدب بود. لذا این حدیث امام رضا علیه‌السلام در مورد وظایف مسلمین در این شب برای برخورداری از فضایل بی‌کران آن، از پدرانش علیهم‌السلام، از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام روایت کرده است، جنبه راهبردی پیدا می‌کند که فرمود: پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم فرمودند: من أحیی لیلة القدر غفرت له ذنوبه ولو کانت عدد نجوم السمآء ومثاقیل الجبال ومکائیل البحار.؛ کسی که شب قدر را به شب‌زنده‌داری بپردازد، گناهانش آمرزیده شود؛ گرچه به عدد ستارگان آسمان و وزن کوه‌ها و پیمانه دریاها باشد. (3)
این ادب و آن آداب است که ما را با سازمان بندگی ساز می‌آورد تا نفسمان عطر عبادت بگیرد و دلمان به ذکر جلیه حق، بهار شود چون یکی از سفارش‌های همیشگی ائمه (ع) برای آمرزش گناهان ذکر صلوات است و در شب قدر هم تأکید شده است.
امام رضا علیه‌السلام می‌فرماید: مَن لم یَقدِرْ علی ما یُکَفِّرُ بهِ ذُنوبَهُ فَلْیُکثِرْ مِنَ الصَّلاةِ علی محمّدٍ وآلِهِ فإنّها تَهدِمُ الذُّنوبَ هَدما؛ هر که نمی‌تواند کاری کند که به سبب آن گناهانش زدوده شود بر محمّد و خاندان او بسیار درود فرستد؛ زیرا صلوات گناهان را ریشه‌کن می‌کند. (4)
خب! دشتی که شجره‌های خبیثه ازآنجا کن شود، به آیش توبه، آماده غرس و رویش شجره‌های طیبه می‌شود که اصل آن ثابت است و سرشاخه‌های آن در آسمان از سر "انی اعلم مالا تعلمون"(5) رازگشایی می‌کند. باری، قدر هم شب سرنوشت است و هم سرنوشت‌ساز لذاست که این‌همه بر احیای آن تأکید می‌شود و از غفلت از این فرصت سعد، پرهیز داده می‌شود تا بیدار بمانیم شب را و به روز برسانیم آن را و بیدار بمانیم و خویش را احیا بداریم که آن احیا، اشاره به این احیا دارد.
امام رضا علیه‌السلام نیز شب قدر را شبی می‌دانند که سرنوشت انسان‌ها در آن تقدیر و تحریر می‌شود. امام رضا (ع) می‌فرماید: «کانَ أمیرُ المومِنینَ علیه‌السلام لا یَنامُ ثَلاثَ لَیالٍ: لَیلَةَ ثَلاثٍ و عِشرینَ مِن شَهرِ رَمَضانَ و لَیلَةَ الفِطرِ و لَیلَةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ و فیها تُقسَمُ الأَرزاقُ وَ الآجالُ و ما یَکونُ فِی السَّنَة».؛ امیر مؤمنان علیه‌السلام سه شب را نمی‌خوابید: شب بیست و سوم ماه رمضان، شب عید فطر و شب نیمه شعبان. در این شب‌ها، روزی‌ها و اجل‌ها و آنچه در طول سال خواهد شد، تقسیم می‌شوند. (6) اما نمی‌خوابیدند و این بیداری‌شان هم برای خودشان نعمت بود و هم برای ما مایه خیروبرکت و معنویت. آنان حجج بالغه خدایند و ما را دست‌هایی است که باید در دامن کریم آنان زنیم و راه یابیم که یکی از اعمال شب قدر توجه و توسل حضرات معصومین (ع) است که امام رضا علیه‌السلام دراین‌باره فرموده‌اند: إِذَا نَزَلَتْ بِکُمْ شَدِیدَةٌ فَاسْتَعِینُوا بِنَا عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنی فَادْعُوهُ بِها؛ هر وقت برای شما گرفتاری پیش آمد به‌وسیله ما از خداوند کمک بخواهید. که معنای کلام خدا در این آیه همین است (بهترین اسم‌ها مال خداست؛ به‌وسیله آن اسم‌ها او را بخوانید سوره اعراف آیه 180). (7). تجلی اسماء حضرت حق را در حجت‌های بزرگ خدا می‌بینیم و تمسک به آن را تمسک به خداوند می‌دانیم. شب‌های قدر نیز فرصت سعد این تمسک و آن التجاست به حضرت خدا. باشد که راه دوزخ بر همه ما بسته شود و در بسیط راه بهشت، پرشتاب به تعالی بندگی برسیم.
پانوشت‌ها:
1. المحاسن البرقی، ج 1، ص 244
2. بحارالانوار، ج 5، ص 122
3. وسائل‌الشیعة: ج 5، ص 173
4. وسائل‌الشیعة، ج 21، ص 394
5 - بقره، آیه 30
6. مصباح المتهجّد، ص 853
7. بحارالانوار، ج 91، ص 22
شاید برای همین بیداری است که وقتی از امام رضا (ع) پرسیده شد: معنای قدر چیست؟ امام (ع) فرمود: «تقدیر الشیء، طوله و عرضه»؛ «اندازه‌گیری هر چیز اعم از طول و عرض آن است» (1) و در روایت دیگر، این امام بزرگوار در معنای قدر فرمود: «اندازه هر چیز اعم از طول و عرض و بقای آن است». (2) یعنی طول عمر و عرض معنوی آن و ماندگاری آثار و... که می‌توان از این حدیث، دریافت.
بله، قدر را باید در اندازه‌گیری آن دید و اندازه آن‌هم شد تا وقتی لب به دعا می‌گشاییم، استجابت هم در آن تجلی یابد. باید دعا را به زندگی درآوریم تا روشنایی همه پهنه حیات ما را فراگیرد چه مطابق روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام در شب قدر دعای کسی رد نمی‌شود مگر دعای عاق والدین، قطع کننده رحم نزدیک، کسی که شراب بنوشد و کسی که دشمنی مؤمنی در دلش باشد و.... خب پس باید جان سبک کرد از این آلودگی‌ها تا احیای شب قدر هم معنا پیدا کند چه نمی‌پذیرند از آلوده دل و آلوده دیده و آلوده‌دامن که دست به طلب پاکی بلند کند.
دعا و نیایش و حتی خواهش، آدابی دارد که باید بدان مؤدب بود. لذا این حدیث امام رضا علیه‌السلام در مورد وظایف مسلمین در این شب برای برخورداری از فضایل بی‌کران آن، از پدرانش علیهم‌السلام، از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام روایت کرده است، جنبه راهبردی پیدا می‌کند که فرمود: پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم فرمودند: من أحیی لیلة القدر غفرت له ذنوبه ولو کانت عدد نجوم السمآء ومثاقیل الجبال ومکائیل البحار.؛ کسی که شب قدر را به شب‌زنده‌داری بپردازد، گناهانش آمرزیده شود؛ گرچه به عدد ستارگان آسمان و وزن کوه‌ها و پیمانه دریاها باشد. (3)
این ادب و آن آداب است که ما را با سازمان بندگی ساز می‌آورد تا نفسمان عطر عبادت بگیرد و دلمان به ذکر جلیه حق، بهار شود چون یکی از سفارش‌های همیشگی ائمه (ع) برای آمرزش گناهان ذکر صلوات است و در شب قدر هم تأکید شده است.
امام رضا علیه‌السلام می‌فرماید: مَن لم یَقدِرْ علی ما یُکَفِّرُ بهِ ذُنوبَهُ فَلْیُکثِرْ مِنَ الصَّلاةِ علی محمّدٍ وآلِهِ فإنّها تَهدِمُ الذُّنوبَ هَدما؛ هر که نمی‌تواند کاری کند که به سبب آن گناهانش زدوده شود بر محمّد و خاندان او بسیار درود فرستد؛ زیرا صلوات گناهان را ریشه‌کن می‌کند. (4)
خب! دشتی که شجره‌های خبیثه ازآنجا کن شود، به آیش توبه، آماده غرس و رویش شجره‌های طیبه می‌شود که اصل آن ثابت است و سرشاخه‌های آن در آسمان از سر "انی اعلم مالا تعلمون"(5) رازگشایی می‌کند. باری، قدر هم شب سرنوشت است و هم سرنوشت‌ساز لذاست که این‌همه بر احیای آن تأکید می‌شود و از غفلت از این فرصت سعد، پرهیز داده می‌شود تا بیدار بمانیم شب را و به روز برسانیم آن را و بیدار بمانیم و خویش را احیا بداریم که آن احیا، اشاره به این احیا دارد.
امام رضا علیه‌السلام نیز شب قدر را شبی می‌دانند که سرنوشت انسان‌ها در آن تقدیر و تحریر می‌شود. امام رضا (ع) می‌فرماید: «کانَ أمیرُ المومِنینَ علیه‌السلام لا یَنامُ ثَلاثَ لَیالٍ: لَیلَةَ ثَلاثٍ و عِشرینَ مِن شَهرِ رَمَضانَ و لَیلَةَ الفِطرِ و لَیلَةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ و فیها تُقسَمُ الأَرزاقُ وَ الآجالُ و ما یَکونُ فِی السَّنَة».؛ امیر مؤمنان علیه‌السلام سه شب را نمی‌خوابید: شب بیست و سوم ماه رمضان، شب عید فطر و شب نیمه شعبان. در این شب‌ها، روزی‌ها و اجل‌ها و آنچه در طول سال خواهد شد، تقسیم می‌شوند. (6) اما نمی‌خوابیدند و این بیداری‌شان هم برای خودشان نعمت بود و هم برای ما مایه خیروبرکت و معنویت. آنان حجج بالغه خدایند و ما را دست‌هایی است که باید در دامن کریم آنان زنیم و راه یابیم که یکی از اعمال شب قدر توجه و توسل حضرات معصومین (ع) است که امام رضا علیه‌السلام دراین‌باره فرموده‌اند: إِذَا نَزَلَتْ بِکُمْ شَدِیدَةٌ فَاسْتَعِینُوا بِنَا عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنی فَادْعُوهُ بِها؛ هر وقت برای شما گرفتاری پیش آمد به‌وسیله ما از خداوند کمک بخواهید. که معنای کلام خدا در این آیه همین است (بهترین اسم‌ها مال خداست؛ به‌وسیله آن اسم‌ها او را بخوانید سوره اعراف آیه 180). (7). تجلی اسماء حضرت حق را در حجت‌های بزرگ خدا می‌بینیم و تمسک به آن را تمسک به خداوند می‌دانیم. شب‌های قدر نیز فرصت سعد این تمسک و آن التجاست به حضرت خدا. باشد که راه دوزخ بر همه ما بسته شود و در بسیط راه بهشت، پرشتاب به تعالی بندگی برسیم.
پانوشت‌ها:
1. المحاسن البرقی، ج 1، ص 244
2. بحارالانوار، ج 5، ص 122
3. وسائل‌الشیعة: ج 5، ص 173
4. وسائل‌الشیعة، ج 21، ص 394
5 - بقره، آیه 30
6. مصباح المتهجّد، ص 853
7. بحارالانوار، ج 91، ص 22
