گزارش خبرگزاری رضوی به مناسبت سالروز شهادت پنجمین پیشوای شیعیان؛
امام باقر علیه السلام چراغ راه زندگی و علم در جهان اسلام
خبرگزاری رضوی- امروز سالروز شهادت امام محمد باقر علیه السلام است. امامی که به واسطه علم و نبوغ سرشاری که خداوند در وجود ایشان به نهادینه گذاشته بود باقر العلوم به معنای شکافنده علم، لقب گرفتند.
به عقیدهٔ ابن خلدون، امام محمد باقر علیه السلام لقب باقر را به خاطر کثرت دانشی که اندوخته بودند کسب کردند. ایتان کلبرگ هم، در مقالهای در دانشنامه اسلام -دائرةالمعارف لیدن-، دو معنی برای باقر مطرح میکند، «کسی که علم را میشکافد» (یعنی آن را روشن میسازد)؛ و «کسی که علم فراوان دارد». در واقع مهمترین نقشی که کلبرگ برای امام محمد باقر علیه الاسلام قائل است، تدریس نظاممند و عمومی فقه شیعه از سوی او بود. این نظر در ابعادی وسیعتر توسط شیعهپژوه دیگری به نام ارزینا لالانی در کتاب «نخستین اندیشههای شیعی: تعالیم امام محمد باقر علیه السلام» به تفصیل بررسی و تبیین شدهاست. کلبرگ در این زمینه مینویسد؛ احتمالاً محمد باقر اولین کسی بود که آنچه را به آموزههای بنیادی شیعه اثنی عشری تبدیل شد، تدوین کرد. محمد باقر پایهگذار اجتهاد بوده و با استخراج احکام شرعی از روی ادله اجتهادی، این سنت که بعدها به علم اصول فقه تبدیل شد را پایهگذاری کرد.
حضرت امام باقر (ع) پس از پدرشان حضرت امام سجاد (ع) بین سالهای (114-95هجری) امامت شیعیان را به عهده داشتند. اوضاع سیاسی جامعه به گونه ای بود که امام سیاست تقیه را اتخاذ کردند و مبارزه فرهنگی و علمی را به اقدامات سیاسی ترجیح دادند. به لحاظ فرهنگی جامعه ای که امام با آن مواجه بود درگیر جریانات فکری متناقض و فرقه های متفاوتی همچون خوارج، موجئه، معتزله و از طرفی رسوخ و نشر اسرائیلیات بوده است. این عوامل موجب شد امام مواضع مدبرانه و صحیحی در برابر این جریانات فکری اتخاذ کند و پاسخگوی سوالات و شبهات مردم باشد.
بیانگذار نهضت علمی شیعه
از مهمترین امتیازات امام باقر (ع) این است که ایشان بنیانگذار انقلاب فرهنگی و نهضت علمی شیعه و بلکه اسلام شمرده میشود. هر چند معارف اسلامی و تشیع به دست امام صادق (ع) انتشار و توسعه یافت و به اوج خود رسید، ولی پایهگذاری آن به دست حضرت امام محمد باقر (ع) بود.
از مهمترین جهادهای علمی ایشان تاسیس دانشگاه و تربیت شاگردان فراوان در بخشهای مختلف است. تعداد شاگردان آن حضرت را 465 نفر شمردهاند که بعد از ایشان امام جعفر صادق (ع) این دانشگاه را توسعه داده و شاگردان زیادی از نقاط مختلف ممالک اسلامی در محضر ایشان به فراگیری علوم پرداختند که بعضا تعداد شاگردان امام جعفر صادق (ع) را بین 4 تا 6 هزار نفر دانستهاند.
بعد از دستور عمر بن عبدالعزیز که از جمله خلفای بنی امیه به شمار میرود، مبنی بر جمعآوری و تدوین حدیث، شاگردان برجستهی امام محمد باقر (ع) این کار را به نحو احسن انجام دادند از جمله: محمد بن مسلم، جابر بن زید جعفی، زرارة بن اعین، حجر بن زائده حضرمی و غیره که هر کدامشان دارای کتب مختلفی میباشند.
امام محمد باقر (ع) با توجه به علوم واسعه و گستردهای که داشت همانند دیگر امامام معصوم (علیهم السلام) مناظراتی با افراد متخلف از مذاهب و ادیان گوناگون داشتهاند.
مسلم نیشابوری در «صحیح مسلم» می نویسد: جابر بن یزید جعفی روایت کرده که حضرت باقر(ع) به او ۷۰ هزار حدیث آموخته است که همه آنها، از نبی مکرم اسلام(ص) هستند.
ایشان سرانجام در هفتم ذیحجه سال 114 هجرى در سن 57 سالگى در مدینه به وسیله هشام مسموم شد و به شهادت رسید و در کنار مرقد پدر بزرگوار خود در قبرستان بقیع به خاک سپرده شدند.
امام باقر(ع) وصیت کرده بود در لباسی که در آن نماز میخوانده دفن شود و همچنین بنا به وصیت ایشان، ده سال در منا برای وی از مال خود امام، مراسم عزاداری بر پا کردند.
در ادامه به چند حدیث گوهربار از حضرت امام باقر علیه السلام اشاره می کنیم.
1- چه بسا شخص حريص بر امري از امور دنيا ، كه بدان دست يافته و باعث نافرجامي و بدبختي او گرديده است ، و چه بسا كسي كه براي امري از امور آخرت كراهت داشته و بدان رسيده ، ولي به وسيله آن سعادتمند گرديده است .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص (166)
2- تو را به پنج چيز سفارش مي كنم : اگر مورد ستم واقع شدي ستم مكن ، اگر به تو خيانت كردند خيانت مكن ، اگر تكذيبت كردند خشمگين مشو ، اگر مدحت كنند شاد مشو ، و اگر نكوهشت كنند ، بيتابي مكن .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص (167)
3- سخن نيك را از هر كسي ، هر چند به آن عمل نكند ، فرا گيريد .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص (170)
4- چيزي با چيزي نياميخته است كه بهتر از حلم با علم باشد .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص(172)
5- نهايت كمال ، فهم در دين و صبر بر مصيبت ، و اندازه گيري در خرج زندگاني است .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص(172)
6- سه چيز از خصلتهاي نيك دنيا و آخرت است : از كسي كه به تو ستم كرده است گذشت كني ، به كسي كه از تو بريده است بپيوندي ، و هنگامي كه با تو به نداني رفتار شود ، بردباري كني .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص (173)
7- خداوند دوست ندارد كه مردم در خواهش از يكديگر اصرار ورزند ، ولي اصرار در خواهش از خودش را دوست دارد .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص (173)
8- دانشمندي كه از علمش سود برند ، از هفتاد هزار عابد بهتر است .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص (173)
9- هيچ بنده اي عالم نيست ، مگر اينكه نسبت به بالا دست خود ، حسادت نورزد ، و زيردست خود را خوار نشمارد .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص (173)
10- هر كه خوش نيت باشد ، روزي اش افزايش مي يابد .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص (175)
به عقیدهٔ ابن خلدون، امام محمد باقر علیه السلام لقب باقر را به خاطر کثرت دانشی که اندوخته بودند کسب کردند. ایتان کلبرگ هم، در مقالهای در دانشنامه اسلام -دائرةالمعارف لیدن-، دو معنی برای باقر مطرح میکند، «کسی که علم را میشکافد» (یعنی آن را روشن میسازد)؛ و «کسی که علم فراوان دارد». در واقع مهمترین نقشی که کلبرگ برای امام محمد باقر علیه الاسلام قائل است، تدریس نظاممند و عمومی فقه شیعه از سوی او بود. این نظر در ابعادی وسیعتر توسط شیعهپژوه دیگری به نام ارزینا لالانی در کتاب «نخستین اندیشههای شیعی: تعالیم امام محمد باقر علیه السلام» به تفصیل بررسی و تبیین شدهاست. کلبرگ در این زمینه مینویسد؛ احتمالاً محمد باقر اولین کسی بود که آنچه را به آموزههای بنیادی شیعه اثنی عشری تبدیل شد، تدوین کرد. محمد باقر پایهگذار اجتهاد بوده و با استخراج احکام شرعی از روی ادله اجتهادی، این سنت که بعدها به علم اصول فقه تبدیل شد را پایهگذاری کرد.
حضرت امام باقر (ع) پس از پدرشان حضرت امام سجاد (ع) بین سالهای (114-95هجری) امامت شیعیان را به عهده داشتند. اوضاع سیاسی جامعه به گونه ای بود که امام سیاست تقیه را اتخاذ کردند و مبارزه فرهنگی و علمی را به اقدامات سیاسی ترجیح دادند. به لحاظ فرهنگی جامعه ای که امام با آن مواجه بود درگیر جریانات فکری متناقض و فرقه های متفاوتی همچون خوارج، موجئه، معتزله و از طرفی رسوخ و نشر اسرائیلیات بوده است. این عوامل موجب شد امام مواضع مدبرانه و صحیحی در برابر این جریانات فکری اتخاذ کند و پاسخگوی سوالات و شبهات مردم باشد.
بیانگذار نهضت علمی شیعه
از مهمترین امتیازات امام باقر (ع) این است که ایشان بنیانگذار انقلاب فرهنگی و نهضت علمی شیعه و بلکه اسلام شمرده میشود. هر چند معارف اسلامی و تشیع به دست امام صادق (ع) انتشار و توسعه یافت و به اوج خود رسید، ولی پایهگذاری آن به دست حضرت امام محمد باقر (ع) بود.
از مهمترین جهادهای علمی ایشان تاسیس دانشگاه و تربیت شاگردان فراوان در بخشهای مختلف است. تعداد شاگردان آن حضرت را 465 نفر شمردهاند که بعد از ایشان امام جعفر صادق (ع) این دانشگاه را توسعه داده و شاگردان زیادی از نقاط مختلف ممالک اسلامی در محضر ایشان به فراگیری علوم پرداختند که بعضا تعداد شاگردان امام جعفر صادق (ع) را بین 4 تا 6 هزار نفر دانستهاند.
بعد از دستور عمر بن عبدالعزیز که از جمله خلفای بنی امیه به شمار میرود، مبنی بر جمعآوری و تدوین حدیث، شاگردان برجستهی امام محمد باقر (ع) این کار را به نحو احسن انجام دادند از جمله: محمد بن مسلم، جابر بن زید جعفی، زرارة بن اعین، حجر بن زائده حضرمی و غیره که هر کدامشان دارای کتب مختلفی میباشند.
امام محمد باقر (ع) با توجه به علوم واسعه و گستردهای که داشت همانند دیگر امامام معصوم (علیهم السلام) مناظراتی با افراد متخلف از مذاهب و ادیان گوناگون داشتهاند.
مسلم نیشابوری در «صحیح مسلم» می نویسد: جابر بن یزید جعفی روایت کرده که حضرت باقر(ع) به او ۷۰ هزار حدیث آموخته است که همه آنها، از نبی مکرم اسلام(ص) هستند.
ایشان سرانجام در هفتم ذیحجه سال 114 هجرى در سن 57 سالگى در مدینه به وسیله هشام مسموم شد و به شهادت رسید و در کنار مرقد پدر بزرگوار خود در قبرستان بقیع به خاک سپرده شدند.
امام باقر(ع) وصیت کرده بود در لباسی که در آن نماز میخوانده دفن شود و همچنین بنا به وصیت ایشان، ده سال در منا برای وی از مال خود امام، مراسم عزاداری بر پا کردند.
در ادامه به چند حدیث گوهربار از حضرت امام باقر علیه السلام اشاره می کنیم.
1- چه بسا شخص حريص بر امري از امور دنيا ، كه بدان دست يافته و باعث نافرجامي و بدبختي او گرديده است ، و چه بسا كسي كه براي امري از امور آخرت كراهت داشته و بدان رسيده ، ولي به وسيله آن سعادتمند گرديده است .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص (166)
2- تو را به پنج چيز سفارش مي كنم : اگر مورد ستم واقع شدي ستم مكن ، اگر به تو خيانت كردند خيانت مكن ، اگر تكذيبت كردند خشمگين مشو ، اگر مدحت كنند شاد مشو ، و اگر نكوهشت كنند ، بيتابي مكن .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص (167)
3- سخن نيك را از هر كسي ، هر چند به آن عمل نكند ، فرا گيريد .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص (170)
4- چيزي با چيزي نياميخته است كه بهتر از حلم با علم باشد .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص(172)
5- نهايت كمال ، فهم در دين و صبر بر مصيبت ، و اندازه گيري در خرج زندگاني است .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص(172)
6- سه چيز از خصلتهاي نيك دنيا و آخرت است : از كسي كه به تو ستم كرده است گذشت كني ، به كسي كه از تو بريده است بپيوندي ، و هنگامي كه با تو به نداني رفتار شود ، بردباري كني .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص (173)
7- خداوند دوست ندارد كه مردم در خواهش از يكديگر اصرار ورزند ، ولي اصرار در خواهش از خودش را دوست دارد .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص (173)
8- دانشمندي كه از علمش سود برند ، از هفتاد هزار عابد بهتر است .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص (173)
9- هيچ بنده اي عالم نيست ، مگر اينكه نسبت به بالا دست خود ، حسادت نورزد ، و زيردست خود را خوار نشمارد .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص (173)
10- هر كه خوش نيت باشد ، روزي اش افزايش مي يابد .
بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص (175)