در سه آموزه مهم پیامبر(ص) «اخلاق»، «عدالت» و «وحدت» دچار نقص های صد در صدی در کشور هستیم
به گزارش خبرگزاری رضوی به نقل از شفقنا ،همواره بر الگو قرار دادن سیره و مشی پیامبر(ص) در زمینه ها و حوزه های مختلف تأکید داریم؛ بررسی این مساله که «آموزه های پیامبر(ص) برای امروز ما» چه موارد و مسایلی است می تواند این نتیجه را به دست دهد که تا چه میزان از توصیه ها، تأکیدات و خواسته های پیامبر(ص) دور هستیم و تا چه میزان رفتار و اخلاق ایشان را الگو قرار دادیم.
عماد افروغ: مهم ترین درس از آموزه های پیامبر(ص) توحید منتج به وحدت متکثر است
دکتر عماد افروغ درباره مهم ترین آموزه پیامبر(ص) برای جامعه امروز ما، اظهار کرد: معتقدم مهم ترین رسالت پیامبر اکرم(ص) زمان و مکان نمی شناسد و پیامی که امروز هم به آن به شدت نیاز داریم، پیام «توحید» است. همه اصول دین نیز به توحید باز می گردد و اگر فهم صحیحی از توحید داشته باشیم، بازتابی روی فهم صحیحی از وحدت، بازتابی روی پرهیز از اختلافات و مناقشات ناموجه و بازتابی روی کثرت نیز خواهد داشت.
وی ادامه داد: اینگونه نیست که اگر توحید و وحدت را پذیرفتیم، تکثری را بر نتابیم منتها نه تکثر منهای وحدت و نه وحدت منهای تکثر؛ بنابراین معتقدم مهم ترین درسی که امروزه می توانیم از رسالت پیامبر اعظم(ص) بگیریم، همان توحید منتج به وحدت متکثر است.
وی در تبین مفهوم «وحدت متکثر»، گفت: وحدت متکثر، یعنی اینکه در این وحدت تفاوت ها، سلایق و برداشت های مختلف را بر می تابیم، اما فراموش نمی کنیم که ریسمان وحدت باید میان همه این تفاوت ها و اختلافات وجود داشته باشد کما اینکه قرآن کریم هم می فرماید: ما شما را از زن و مردی آفریدیم و شما را به قبایلی تقسیم کردیم که یکدیگر را بشناسید. در واقع این تفاوت ها، تغایری ندارد که ما به وحدت و انسجام باندیشیم.
وی افزود: احساس می کنم که در کشور مشکل اساسی ما این است که یا وحدت بدون تکثر می خواهیم یا تکثر منهای وحدت می خواهیم. این بحث بسیار مهمی است و در هستی هم که نگاه کنیم، تکثر داریم. تکثری که همه در وجود مشترکند، اما بهره های متفاوتی از وجود بردند، بنابراین اشتراک آنان در وجود است و تفاوت آنان در بهره های متفاوتی است که از وجود برخوردار هستند.
افروغ در پاسخ به اینکه وحدت متکثر که به آن تأکید دارید بیشتر نیاز جامعه ماست یا نیازی برای بین مذاهب و جامعه اسلامی است؟ تصریح کرد: وقتی صحبت از وحدت می کنیم، تخصیص نمی زنیم. وحدت باید بین مذاهب، بین قشرها و آحاد و گروه بندی های اجتماعی و در سطحی بالاتر، جهانی باشد. اینکه تأکید دارم وحدت به توحید باز می گردد، یعنی اینکه ما متوجه باشیم که مبنای وحدت در نهایت به یک نگاه توحیدی ناب و یک کل گرایی توحیدی برمی گردد. عالم یک منظومه است و وقتی یک منظومه شد یعنی اینطور نیست که یک کل باشد که اجزایی نداشته باشد، یک نگاه دیالکتیک دارد، این نگاه یعنی اتصال بین اجزا؛ وقتی این دیالکتیک الهی شد، ماهیت به سوی «اویی» مطرح می شود.
وی ادامه داد: همه عالم، خداوند را تسبیح می کنند مِنْ شَیْءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَٰکِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ ۗ یعنی هر شیء از گیاه، جماد و نبات خداوند را تسبیح می کند و این تسبیح، تکوینی نیست و به تعبیر امام خمینی(ره) تسبیح لفظی است. همه در این عالم تسبیح گوی خداوند هستند، یک بخشی از ما هم، تسبیح گوی خداوند است منتها ما چون یک وجه اختیار و اراده داریم، باید هم نوا با آن وجه جمادی یک تسبیح ارادی نیز داشته باشیم و بعضاً بین وجه جسمانی و جمادی و وجه اختیاری و ارادی ما شکاف می افتد چرا که انسان به دلیل اختیاری که دارد، از اصل خود دور می شود. بنابراین وقتی بحث وحدت را مطرح می کنیم، هم وحدت بین مذاهب و هم وحدت بین اقشار مختلف را مطرح می کنیم.
وی گفت: وحدت بین مذاهب مبنایی تر و ریشه تری است به این دلیل که آنان در «خدا» مشترک هستند. به عنوان مثال اهل سنت در نبوت، معاد، نماز، حج و زکات مشترک هستند ضمن اینکه همیشه گفتم علاوه بر اینکه ما مشترکات بسیاری داریم که می تواند مبنای وحدت اجتماعی نیز باشد، هیچ اشکالی ندارد که یک گفت وگوی پیش رونده داشته باشیم و با توجه به تفاوت هایی که داریم، بر سر این تفاوت ها به گفت وگو بنشنیم.
افروغ تأکید کرد: اگر شیعه و سنی و عالمان و فیلسوفان دین بر سر تفاوت ها به گفت وگو ننشینند، این تفاوت ها در توده ها منشأ دعوا می شود کما اینکه شاهد آن هستیم؛ ما نمی توانیم چشم بر روی ظهور جریانی به نام داعش ببندیم، این جریان اندیشمند و یک تفکر عالمانه که نیست، جریانی توده ای و تفکری سطحی است. وقتی عالمان و فیلسوفان هر دو نحله بر سر تفاوت هایشان گفت وگو کنند، این تفاوت ها به رفتارهای فیزیکی از سوی توده ها نمی انجامد.
وی ادامه داد: قطع نظر از اینکه باید بر سر تفاوت ها، به گفت وگو بنشینیم کما اینکه در مقطعی از جهان اسلام این اتفاق افتاده و ما شاهد دستاوردهای مبارک آن بودیم، به لحاظ یک نگاه اولیه، اشتراکات شیعه با اهل سنت بسیار است حتی زمانی که گفت وگو بر سر تفاوت ها داریم قرار نیست که اشتراکات را فراموش کنیم بلکه گفت وگو بر سر تفاوت ها برای تفاهم بیشتر است.
افروغ نسبت به وحدت میان همه مذاهب تأکید و اظهار کرد: ما با مذاهب مختلف حتی مسیحیت و یهود حتی به معنایی ادیانی که به خدای متشخص باور ندارند، مانند هندوئیسم و بودیسم می توانیم گفت وگوی خوبی داشته باشیم به این دلیل که آنان به یک اصول و اخلاقیاتی اعتقاد دارند و یک نگاه مفهومی و معنوی دارند که این نگاه می تواند منشأ گفت وگو شود، آنها متوجه این مساله نیستند که این اصول اخلاقی و معنویات یک بنیان و اصل می خواهد که ما از آن اصل به عنوان خدا یاد کردیم و آنان به این اصل نرسیدند و این چیزی از این رابطه مفهومی کم نمی کند. ما علاوه بر اینکه می توانیم این گفت وگو بین مذاهب را دنبال کنیم، حتی اگر بخواهیم به اصل وجودی، توحید و نگرش کل گرایانه توحیدی بازگردیم به نظر من براساس همین نگرش مجموعه ای و منظومه ای حتی با کسانی که به خدا هم باور ندارند و براساس اصول زندگی و اخلاقیات و وجدانیات و فطریات و اصل وجودی می توانیم گفت وگو داشته باشیم و بحث وحدت را دنبال کنیم.
افروغ گفت: به هر حال در انسانیت که اشتراک داریم و انسانیت بر پایه هایی سوار است، اگر به خوبی توحید را تفسیر کنیم و توحید را آیین گرایانه و رفتارگرایانه تفسیر نکنیم بلکه آن را جوهری و فلسفی و عرفانی تفسیر کنیم، آن زمان «جنگ هفتاد و دو ملت همه را عذر بنه/ چون ندیدند حقیقت ره افسانه زدند!» یعنی اگر حقیقت را فهم کنیم که حقیقت با خداوند گره خورده، این جنگ های هفتاد و دو ملت همه ناموجه و نامعتبر خواهد شد.
ایازی: در حال حاضر نیاز شدید به اخلاق داریم
حجت الاسلام و المسلمین سیدمحمدعلی ایازی اظهار کرد: مهم ترین آموزه پیامبر(ص) که همیشه می تواند نمود داشته باشد مساله «اخلاق» است و این امر مهم در شکل عمومی «اخلاق اجتماعی» می باشد.
وی افزود: دستورات و تعالیمی که قرآن کریم همواره بر آن تأکید دارند در قالب و بر پایه اخلاق است. سیره، منش و شخصیت پیامبر(ص) نیز بسیار می تواند در این جهت گویا باشد لذا قرآن کریم می فرماید: «لَکُم فی رَسولِ اللَّهِ أُسوَهٌ حَسَنَهٌ» همچنین با توجه به این آیه الگو بودن پیامبر(ص) به عنوان شخصیتی اخلاقی و انسانی کاملاً مشخص و قابل اثبات است.
ایازی گفت: معتقدم در حال حاضر نیاز شدید به اخلاق داریم چرا که آنچه می تواند یک جامعه را روی پای خود نگاه دارد و روابط انسان ها را اصلاح کند، «اخلاق» است.
مصباحی مقدم: دروغ و رعایت نکردن امانت در جامعه ما بسیار است
حجت الاسلام و المسلمین غلامرضا مصباحی مقدم اظهار کرد: مهم ترین آموزه رسول گرامی اسلام، برای امروز ما «اخلاق» است. قرآن در مورد پیامبر(ص) می فرماید: «وَ اِنَّکَ لَعَلَی‌ٰ خُلُقٍ عَظیم؛ تو بر اخلاق عظیمی هستی.» و پیامبر خود نیز فرموده است: «بُعِثتُ لِاُتَمّمَ مَکارِمَ الاخلاق؛ من مبعوث شدم تا مکارم اخلاق را تکمیل کنم»
وی ادامه داد: پیامبر(ص) فرمودند که مکارم اخلاق سه مورد است: تَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَکَ؛ کسی که به تو ظلم کرده را ببخش، تَصِلُ مَنْ قَطَعَکَ؛ با کسی که با تو قطع رابطه کرده، رابطه برقرار کن، وَ تُعْطِى مَنْ حَرَمَکَ؛ به کسی که تو را از کمک محروم کرده، کمک کن. اینها مکارم اخلاق و در واقع اخلاق کریمانه است. انسان با این اخلاق کریمانه نگاه نمی کند که طرف مقابل چگونه برخورده کرده بلکه شأن انسان که باید دارای اخلاق کریمه باشد را حفظ می کند و به گونه ای رفتار می کند که متناسب با کرامت اوست.
وی با بیان اینکه پیامبر(ص) بر دو اصل مهم «صداقت» و «امانتداری» تأکید داشتند، گفت: حضرت محمد(ص) به امین و صادق بودن معروف بودند؛ این دو صفت و خصلت اخلاقی، دو پایه زندگی اجتماعی و همبستگی و دو پایه ایجاد اعتماد بین انسان ها در جامعه است. اگر جامعه و انسان ها بخواهند همبسته و متحد باشند، این دو پایه اخلاق یعنی صداقت و امانتداری لازم و ضروری است. پیامبر(ص) فرمودند که خداوند هیچ پیامبری را نفرستاد مگر با این دو پیام، بِصِدْقِ الْحَدِیثِ وَ اَداءِ الاَمانَهِ؛ اگر ما به این اخلاقیاتی که پیامبر خود به آن عامل و مبلغ آن بود، عمل کنیم و آنها را در جامعه گسترش دهیم، جامعه ای آرام، همبسته و انسانی خواهیم داشت.
وی با تأکید بر اینکه امروز جامعه به اخلاق نیازی صد در صدی دارد، تصریح کرد: در کشور نقص های جدی در زمینه اخلاق وجود دارد. دروغ و رعایت نکردن امانت در جامعه ما بسیار است. هر کسی هر طور بتواند تلاش دارد خود را از قید مردم آزاد کند و به این دلیل دروغ می گوید. در بازار و مناسبات اداری دروغ بسیار است و رعایت امانت نمی شود. باید توجه داشته باشیم که هر پست و مدیریتی امانت است، امیرالمومنین علی(ع) فرمودند: «وَ إِنَّ عَمَلَکَ لَیْسَ لَکَ بِطُعْمَهٍ وَ لَکِنَّهُ فِی عُنُقِکَ أَمَانَهٌ؛ کار تو ای کارگزار، مدیر، مسئول، استاندار، فرماندار و نماینده مردم، طعمه و شکار نیست که شکارچی یافته باشی و مغتنم بدانی بلکه در گردن تو امانت است و باید از عهده این امانت برآیی.» اگر با این نگاه به مسئولیت خود نگاه کنیم، اوضاع بسیار متفاوت تر از امروز خواهد کرد.
ظریفیان: «اخلاق» و «عدل» دو آموزه مهم پیامبر(ص) برای جامعه امروز
دکتر غلامرضا ظریفیان ، مهم ترین آموزه پیامبر گرامی اسلام برای امروزمان را اخلاق و عدل دانست و اظهار کرد: پیامبر(ص) وقتی خواستند همه مجموعه شریعت، طریقت و حقیقت را در یک عبارت خلاصه کنند، فرمودند که من برای مکارم اخلاق مبعوث شدم، یعنی مهم ترین مساله ای که همیشه بشر برای زیست فردی و اجتماعی نیازمند است و اگر این امر تحقق پیدا کند، رفتار اخلاقی که شاخص های مهمی را برای آن در نظر گرفتند، به منصه ظهور می رسد.
ظریفیان ادامه داد: اصل رفتار اخلاقی در روایات آمده و مبنی بر این است که «آنچه برای خود نمی پسندی، برای دیگران نپسند و آنچه برای خود می پسندی، برای دیگران نیز بپسند» به نظر می رسد که بشریت در طول تاریخ به خصوص امروز به دلیل تحولات عظیمی که در عرصه نظام سایبری و دنیای مجازی رخ داده، از قدرت و توانایی بسیاری برخوردار شده و اگر این قدرت در پناه زیست اخلاقی قرار نگیرد و معطوف به امر اخلاقی نشود، نهایتاً با خسارت های بسیار زیادی رو به رو می شود. این مساله مهم ترین اصلی است که پیامبر(ص) نیز در آموزه های خود به آن اشاره کردند؛ اما این اصل باید در کنار، اصل دیگری قرار گیرد تا به یک منظومه پایدار تبدیل شود و قرآن صراحتاً به این امر اشاره می کند و می فرمایند: «إِنَّ اللَّهَ یَأمُرُ بِالعَدلِ وَالإِحسانِ» انسان ها باید دارای دو بال اخلاق و عدل باشند. قرآن کریم نیز با تأکید اشاره می کند که پیامبران و کتب الهی همه آمدند تا لِیَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ انسان ها قیام به قسط کنند.
وی گفت: اگر قسط که اساساً توزیع عادلانه ثروت، قدرت، منزلت و کرامت است در کنار آموزه های اخلاقی قرار گیرد، به نظر می رسد که این دو اصل مهم «اخلاق و عدل» تحقق یابد. اخلاق و عدل دو امر فرا دینی هستند که اگر همه بشریت به آن اعتنا کنند و براساس آن تربیت شوند، قطعاً جهان به جهان فضیلت ها تبدیل خواهد شد و خودخواهی ها، استبدادها، استکبارها، منیّت ها، سلطه طلبی ها، ریا و نفاق کاهش پیدا می کند.
ظریفیان خاطرنشان کرد: تحقق دو اصل «اخلاق و عدل» نیازمند فهم عالمانه است که این فهم عالمانه کمک می کند به اینکه انسان ها هم عادلانه زندگی و هم اخلاقی رفتار کنند. اگر این امر رخ دهد به نظر من جوهره و باطن دین در جامعه انسان و جهان محقق می شود و همانطور که می دانیم آخرین پیامبر الهی مبعوث شدند تا همین جوهر و باطن دین در دنیا نهادینه شود.
عباس جعفری فراهانی: محبت پیامبر(ص) به امت یکی از درس های مهم زندگی ایشان است
حجت الاسلام عباس جعفری فراهانی ، اظهار کرد: بنا بر آنچه در قرآن کریم، روایات و سنت صحیح پیامبر(ص) نقل شده و در تاریخ موجود است، می توانیم آموزه های فراوانی را از سیره و مشی پیامبر(ص) به دست آوریم که از مجموعه قرآن و روایت به چند مورد اشاره می کنم. مهم ترین آموخته که برای همه نسل هابه ویژه نسل کنونی است، مساله اخلاق می باشد. اخلاق حسنه ای که قرآن می فرماید: «وَ اِنَّکَ لَعَلَی‌ٰ خُلُقٍ عَظیم؛ ای رسول ما، شما بر بهترین اخلاق یا اخلاق های بزرگ تربیت یا مبعوث شدید»
وی ادامه داد: وقتی مردم از ائمه می پرسیدند که اخلاق و سیره پیامبر(ص) چگونه بود؟ ائمه اطهار می فرمودند: «کانَ خُلقُهُ القُرآن؛ اخلاق پیامبر همانند آن است که در قرآن ذکر شده است» با مطالعه و تأمل در قرآن می توانیم بحث های مختلف معارف قرآن را به دست آوریم و یکی از این معارف، اخلاق مربوط به اعتقاد درست شامل توحید، نبوت، معادشناسی و امامت شناسی است.
وی گفت: بخش مهمی از تعالیم قرآن را این سه اصل مهم تشکیل می دهد که در کنار آنها بحث های فراوانی درخصوص توحید مانند عدل و صفات دیگر است. درباره اخلاق و رفتار پیامبران نکات بسیار مهمی در قرآن ذکر شده و همه اخلاقیات صحیحی که درباره پیامبران گذشته ذکر شده، پیامبر اسلام داشته است. به عنوان نمونه صبر، بردباری، مدارا، صلح و دوستی که پیامبر با قوم و ملت خود داشتند.
وی ادامه داد: پیامبران همواره خواهان خیرخواهی و عاقبت اندیشی برای ملت ها بودند، برای آنان دعا می کردند و گذشت از آنها را از خداوند طلب می کردند یا تخفیف عذاب آنها را می خواستند، به ندرت پیش می آمد که پیامبران ناچار شوند امت خود را ولو ظلم های بسیاری کرده باشند، نفرین کنند.
جعفری فراهانی اظهار کرد: در بحث معاد، قرآن بسیار بر آخرت شناسی و معادشناسی تأکید دارد به این معنا که ما انسان ها بعد از اینکه از دنیا می رویم در عالم برزخ و معاد، پاداش اعمال و رفتار خود را می بینیم لذا پیامبر بسیار تأکید می کردند که انسان ها مراقب رفتار و کردار خود در دنیا باشند که نتیجه همان اعمال و رفتار را در جهان آخرت می بینند.
وی گفت: یکی از آموزه های مهم پیامبر، اخلاق نیکی است که در قرآن بسیار بر آن تأکید شده و می تواند سرمشق و الگو برای جهان امروز باشد به گونه ای که مسلمانان، غیر مسلمانان و انسان های ملل و مذاهب مختلف می توانند با درس گرفتن از اخلاق و رفتار پیامبر بزرگوار اسلام زندگی خود را ترسیم کنند.
وی در زمینه امامت شناسی نیز به نکاتی اشاره و یادآور شد: امامت و رهبری جامعه اصل مهمی است و نباید از آن غفلت شود. در قرآن آیات فراوانی داریم که پیامبر بزرگوار اسلام مرتب به جانشینی خود تأکید کردند تا پس از ایشان، ملت ها سردرگم نشوند؛ در زمان مباهله، غدیر خم و روایات مختلف، پیامبر برای بعد از خودشان جانشین، امام و خلیفه معرفی کردند، امامی که ویژگی های شخص پیامبر را داشته باشد چرا که جانشین پیامبر باید علم و تقوای کامل داشته باشد و از نظر اخلاق و رفتار نیز مانند پیامبر باشد و حضرت علی(ع) نمونه بارزی از چنین انسان و جانشینی بوده است.
جعفری فراهانی به اخلاق پیامبر در برخورد با جوانان و کودکان اشاره و بیان کرد: پیامبر در اخلاق و رفتار خود با کودکان، نوجوانان و جوانان بسیار رفتارهای خاصی داشتند. ایشان همواره سفارش های فراوانی به جوانان می کردند مبنی بر اینکه قدر زندگی و دوران جوانی را بدانید؛ سعی کنید در دوران جوانی خود را بسازید، اخلاق و علم و دانش بیاموزید و کارهای شایسته و مورد نیاز جامعه و خدمت به مردم را یاد بگیرید، به کمال و سعادت دست یابید که در زمان کهولت و پیری دیگر توانایی های دوران جوانی را ندارید. قرآن در این باره می فرماید: «وَمَنْ نُعَمِّرْهُ نُنَکِّسْهُ فِی الْخَلْقِ أَفَلَا یَعْقِلُونَ؛ ای مردم هر کسی را که عمرش بالا می رود، افتاده می شود و رو به پستی می رود و او را ضعف و ناتوانی می گیرد.»
جعفری فراهانی در پایان گفت: در کنار همه این مباحث، محبت پیامبر(ص) به امت یکی از درس های مهم زندگی ایشان است. پیامبر عاشق امت و مسلمانان و مومنین بوده است، لحظه ای از هدایت و نجات و کمک به امت خود کوتاهی نمی کرد، مدام برای آنان دلسوزی می کرد، ظلم و اذیت های بسیاری در حق او می کردند، ولی هیچ گاه امت خود را نفرین نکرد بلکه همواره برای آنان دعا کرد و نجات و عاقبت بخیری آنان را خواست.
