"حقوق اقلیت ها " در نگاه امام رضا(ع)

به گزارش خبرگزاری رضوی؛ در هر نظام حکومتی، یک اکثریتی وجود دارد که دارای تاریخ و فرهنگ و زبان و مذهب مشترک هستند و گروه های کوچکتری نیز وجود دارند که ویژگی های زبانی و مذهبی و نژادی خود را دارند و اقلیت نامیده می شوند. مسئله رعایت حقوق اقلیت ها و تبعیض قائل نشدن نسبت به آنها از اموری است که به طور خاص و ویژه ای مطمح نظر امام رضا (علیه السلام) بوده است و ایشان در مواردی تمهیداتی را برای رعایت حقوق اقلیت ها و تأمین همزیستی مسالمت آمیز اقوام مختلف اندیشیده اند.

اقلیت های دینی

یکی از ضروریات روابط مسالمت آمیز میان مردم در جامعه اسلامی، احترام متقابلی است که این مسالمت را تسهیل می نماید. تجربه ثابت نموده است که تعصبات دینی و مذهبی، طرفداران ادیان را به نحو خشمگینانه ای رو در روی یکدیگر قرار می دهد و کینه و عداوت به جای می گذارد. برای دوری از این کینه و عداوت بود که امام رضا (علیه السلام) در مناظرات با سران ادیان و مذاهب، با آزاداندیشی هرچه تمامتر، قائل به آزادی بیان و حق پرسش برای آنان بودند.

زکریا از شاگردان امام رضا (علیه السلام) می گوید: از امام (علیه السلام) پرسیدم که مردی اهل ذمه که به فقر و گرسنگی گرفتار آمده، فرزندش را آورد و گفت: فرزندم مال تو باشد، او را خوراک بده و برده تو باشد. امام فرمودند: «انسان آزاد، خرید و فروش نمی شود. این کار شایسته تو نیست و از ذمیان نیز روا نمی باشد.»

این فرمایش امام رضا (علیه السلام) در دفاع از حقوق اقلیت های مذهبی که با پرداخت جزیه، از اهل ذمه محسوب می شوند و مقیم در قلمرو کشور اسلامی هستند، در عالی ترین مراتب کرامت بشری و ارزش انسانی قرار دارد. از منظر ایشان، نمی توان آزادی فرزند انسان ولو کافر ذمی را با امور مادی، معاوضه کرد و منزلت انسانی او را به بهانه گرسنگی خدشه دار کرد.

در حدیث دیگری، ریان بن شبیب می گوید از امام رضا (علیه السلام) پرسیدم: خواهرم وصیت کرده است برای گروهی از مسیحیان، که مالی به آن ها بدهم، ولی من می خواهم آن مال را به گروهی از همکیشان مسلمان بدهم. امام فرمودند: «وصیت را بدان سان که هست اجرا کن! خداوند بزرگ گفته است «...فَمَن بَدَّلَهُ بَعْدَمَا سَمِعَهُ فَإِنَّمَا إِثْمُهُ عَلَى الَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ» (سوره بقره/آیه ۱۸۱) (گناه آن بر کسانی است که آن - وصیت - را تغییر بدهند)».

یاسر الخادم نقل می کند: نامه ای از نیشابور به مأمون رسید که مردی مجوس (زرتشتی) هنگام مرگ وصیت کرده است که مال زیادی را از اموال او میان بینوایان تقسیم کنند. قاضی نیشابور، آن اموال را میان فقرا مسلمانان تقسیم کرده است. مأمون، نظر امام رضا (علیه السلام) را پرسید و ایشان فرمودند: «مجوسیان به بینوایان مسلمان چیزی نمی دهند. نامه ای به قاضی نیشابور بنویس تا همان مقدار از مالیات های مسلمانان بردارد و به بینوایان زرتشتی بدهد.»...

با امعان نظر به این روایت، اوج دفاع از حقوق اقلیت ها، در این نکته نهفته است که امام رضا (علیه السلام) بدون توجه به مذهب و آیین مجوسیان، دستور می دهند که از بیت المال مسلمین در جبران خطای قاضی نیشابور، به همان میزان به همکیشان آن مجوسی بدهند و این امر حضرت رضا (علیه السلام) مهر بطلانی است بر ادعای کسانی که می گویند حقوق بشر اسلامی فقط حقوق دینداران مسلمان را در نظر میگیرد و بس.

اقلیت های نژادی

امام رضا (علیه السلام)، نژاد و رنگ پوست را مایه فخر و مباهات و برتری نمی دانستند بلکه آنچه از نظر ایشان ملاک و میزان عمل است، عمل شایسته و رعایت تقوی الهی است.
ابراهیم بن عباس صولی نقل می کند که در جلسه ای با امام رضا (علیه السلام) بودیم، در پایان فرمودند: «سوگند به قرابتم با پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله)، اگر کسی فکر کند که من بهتر از او هستم - اشاره به یکی از غلامان سیاه پوست خود- صحیح نیست، مگر من عمل شایسته ای داشته باشم تا از او بهتر باشم.»
همچنین این را می توان از همسفره شدن ایشان در طول سفر به خراسان، با غلامان سیاه خویش دریافت که عبد الله بن صلت، شاهد آن بوده است. در اندیشه امام رضا (علیه السلام) پروردگار و آفریدگار تمام انسان ها، یکی است. این باور و اعتقاد است که یگانگی و مساوات بسیار اصولی و ژرفی را بر روابط ایشان با همه انسان ها و از جمله اقلیت های نژادی حاکم می سازد، تا جایی که در موارد لازم، طرف مشورت حضرت رضا (علیه السلام) واقع می شدند.

🔸مقاله؛ "تأملی بر جایگاه حقوق بشر در پرتو سیره و اندیشه رضوی"
🔸نویسنده: مسعود خدیمی
🔸مجموعه مقالات همایش علمی ـ پژوهشی شناخت اخلاق و آداب رضوی _ مرکزی