آواها و نواهای رضوی، گنجینه شعر و موسیقی ارادتمندان حضرت رضا(ع) است

خبرنگار خبرگزاری فرهنگ رضوی با این نوازنده مقامی درباره آواها و نواهای رضوی به گفت‌وگو نشسته‌است.
‌ آواها و نواهای رضوی شامل چه نوع موسیقی می‌شود؟
آواها و نواهای رضوی، بخشی از موسیقی مذهبی ماست. موسیقی مذهبی ما دسته‌بندی دارد. ابتدا «مناجات‌خوانی» است که خاص ذات پاک باری‌تعالی است. سپس «نعت خوانی» که به دو گونه «نعت ضمنی» و «نعت محض» به ستایش حضرت پیامبر (ص) می‌پردازد. «فضایل‌خوانی» هم داریم که در زمره نواهایی قرار می‌گیرد که در مناطق اهل سنت است و به خلفای راشدین می‌پردازد. «منقبت خوانی» هم داریم که خاص ائمه اطهار (س) و اولیاءالله است. هرکدام از این آواها و نواهایی که گفتم، به شیوه‌های مختلف چهاربیتی و غزل و... خوانده می‌شود.
«آواها و نواهای رضوی» در زمره منقبت خوانی قرار می‌گیرد. ارادت به حضرت امام هشتم (ع) به جهت حضور سراسر خیر ایشان در خراسان نمود بیشتری دارد. ازآنجاکه حضرت رضا (ع) تنها معصومی هستند که حرمشان در جغرافیای ایران قرار دارد، آواها و نواهای مختص ایشان، از برجستگی خاصی در حوزه منقبت خوانی برخوردار است. آواها و نواهای رضوی شامل مناقبی است که در شکل‌های مختلف آوازی توسط آوازگران منطقه و عاشقان این حضرت خوانده می‌شود.
 
این موسیقی چه پیشینه‌ای دارد؟ 
احتمالاً عمر این موسیقی با تاریخ حضور حضرت رضا (ع) در خراسان برابری می‌کند. موسیقی در گذشته از زندگی انسان جدا نبوده است، پس عمر آواها و نواهای رضوی به قدمت تاریخ ارادت این مردم به حضرت رضا (ع) است. آن‌ها ارادتشان را در قالب شعر و آواز نشان می‌دادند. مثلاً نمونه دوبیتی این شعر، این است:
 خداوندا مرا مرغ هوا کن  
مقام و منزلم در کربلا کن
اگر در کربلا قسمت نباشه 
مرا جاروکش امام رضا (ع) کن
یا
علی موسی‌الرضا شاه خراسـان 
 ز رحمت مشکلم را ساز آسان
مرا از ظلم دوران ایمنی بخش
 که از جور فلک باشم هراسان
 
شعر این موسیقی علاوه بر دوبیتی، شکل‌های دیگری هم دارد. مثلاً یک نمونه از شعرهای مخمس آن- که در قدیم شکل رایجی از شعر بوده- این است:
ای صبا از من برو شاه خراسان را بگو 
مرهم دل‌های خلق و راحت جان را بگو
آن امام هشتمین سردار خوبان را بگو  
سید آل نبی آن ماه تابان را بگو
کشته زهر جفا ملک غریبان را بگو
 
مستمند بی کسی عرض سلامت می‌کند 
با نسیم صبحدم شاها پیامت می‌کند
جان فدای روضه عالی‌مقامت می‌کند  
از دل‌وجان خویشتن را هم غلامت می‌کند
آن طبیب جمله بیمار خلقان را بگو
 
بارگاه روضه‌ات ای شاه دین دارد صفا  
گنبد و گلدسته‌ات ای شاه دین دارد صفا
صحن تو همچون بهشت عنبرین دارد صفا 
مسجد و محراب و منبر با زمین دارد صفا
صاحب ملک ولایت شاه خوبان را بگو
 
خلق عالم تا در آن بارگاه افتاده‌اند   
دردمندان مستمندان جمله سر بنهاده‌اند
روز و شب بر آستانت خادمان استاده‌اند    
عاشــق بسیار اندر کوی تو دل داده‌اند
شمس افلاک جهان خورشید رخشان را بگو
 
این شعرها برای عرض ارادت به ساحت قدس حضرت رضا (ع) به گونه‌های مختلف آوازی اجرا می‌شده‌اند. یکی از رایج‌ترین این شکل‌های آوازی، «چاووشی خوانی» بوده که ما آن را در زمره موسیقی سفر دسته‌بندی می‌کنیم.
 
*یعنی همین شعرهایی که در بدرقه مسافران خوانده می‌شود؟
بله. چاووشی خوانی، گنجینه عظیمی از شعر و موسیقی را در خود دارد. مردم هر منطقه با توجه به جغرافیا و جهان‌بینی‌شان شعرهایی را در دستگاه‌های آوازی چاووشی خوانی می‌کرده‌اند. چاووشی خوانی که برای سفر زیارتی مشهد مقدس می‌خوانند شامل دو بخش است، رفتن به مشهد و برگشت از زیارت.
«مولودی‌خوانی» هم جزئی از آواها و نواهای رضوی است که البته این سال‌ها رواج بیشتری دارد.
 
آیا نقاره نوازی هم جزئی از این نواهاست؟
ازقضا یکی دیگر از جلوه‌های زیبای موسیقی رضوی، نقاره نوازی است. نقاره نوازی در حرم مطهر پیشینه‌ای کهن دارد. علاوه بر اینکه مبین شکوه، عظمت و جلال دربار رضوی است، درواقع می‌توان گفت نشانی از اعتبار و اقتدار امام محسوب می‌شود. شاید به همین دلیل درگذشته کارکنان نقاره‌خانه را «عمله جات شکوه» می‌گفتند و هنوز نام خانوادگی بیشتر آنان شکوهی است. این سنت از زمان صفویه تا دوران حاضر به‌جامانده و در بارگاه منور رضوی در روز دو نوبت و هر نوبت معمولاً 20 دقیقه نقاره نواخته می‌شود.
 
امروز آواها و نواهای رضوی در چه وضعیتی است؟
دریکی دو سال اخیر تلاش‌های خوبی در راستای حفظ و ثبت و ضبط این آواها و نواها انجام‌شده است که شامل فعالیت‌های مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس می‌شود که با همکاری پژوهشگران موسیقی نواحی نمونه‌های ارزشمندی را ضبط کرده‌اند. جشنواره «آواها و نواهای رضوی» هم امسال با دعوت از هنرمندان کشور آرشیو خوبی از این مناقب خوانی را ثبت نمود.
رخدادهایی ازاین‌دست نوید می‌دهد، کسانی هستند که از این گنجینه غنی شعر و موسیقی استفاده کنند.