گفتگو با منتخب جشنواره «کرامت انسانی از منظر رضوی»
عقلورزی در سیره رضوی، بالاترین مرتبه عبادت محسوب می‌شود/ عقلانیت از منابع اصلی تأمین‌کننده کرامت انسانی است
«ولی‌الله عباسی» منتخب جشنواره «کرامت انسانی از منظر رضوی» در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری فرهنگ رضوی با اشاره به اينكه انسان به صورت آشکار و پنهان، موضوع تفکر هر اندیشمندی است، گفت: اما «انسان» در عرف «عرفان» از منظر و سطحی خاص مورد تأمل قرار گرفته و از کرامت و شرافت رفیعی برخوردار است.
این پژوهشگر با بیان اینکه در اندیشه عرفانی، انسان از این جهت به کرامت و منزلتی والایی دست یافته که او تنها موجودی است که می‌تواند درجات کمال را طی کرده، به بالاترین آن نایل شود، خاطرنشان کرد: این هم به جنبه معرفتی و هم جنبه وجودی او باز می‌گردد.
به گفته وی، از دید معرفتی و فلسفی و عرفانی، انسان یگانه موجودی است که به واسطه برخورداری از نعمت عقل و خرد، قادر به تفکر و اندیشیدن است و درباره هستی خودش و دیگر موجودات به پرسش می‌پردازد؛ بنابراین، در منابع دینی و عرفان اسلامی عقلانیت و خردورزی یکی از عوامل اصلی کرامت انسانی است.
عباسی افزود: جویبار جاری عرفان اسلامی منشائی جز سرچشمه جوشان وحی محمدی(صلی الله علیها) و روایات اهل بیت(علیه السلام) ندارد، و برای شناخت دقیق جایگاه انسان و کرامت او، تفسیر عرفانی انسان در پرتو قرآن و روایات اهل بیت مهمترین منابع فکری است.
وی با اشاره به اینکه عقل، پایه و اساس انسانیت حجت و پیامبر درونی الهی و سرچشمه منحصر به فرد کمالات علمی و عملی است، گفت: پرورش صحیح عقل، رکن رکین پرورش دیگر ساحات وجود آدمی خواهد بود؛ اگر عقل بر نفس آدمی غلبه کند، چشم دلش باز شود و اگر مغلوب شهوت شود چشم جان بسته شده و کرامتش از بین می‌رود.
به گفته این پژوهشگر، فضایل و اعمال نیک موجب تقویت عقل و کرامت، و رذائل و گناهان عقل را تیره و تار می‌سازد.
وی عوامل غیرمعرفتی که موجب رشد و شکوفایی عقل می‌شود را اندیشه‌ورزی، تفکر و تعقل عنوان کرد و گفت: در بخشی از روایت هشام از امام موسی بن جعفر(علیه السلام) از اندیشه‌ورزی به عنوان علامت و نشانه وجود عقل در انسان نام برده شده است و از دیدگاه امام رضا(علیه السلام) هم عقل، عطیه و بخششی از جانب خداوند است«العقل حباء مِن اللّه».
منتخب جشنواره کرامت انسانی از منظر رضوی، تصریح کرد: عقلانیت و خردورزی از منابع اصلی تأمین‌کننده کرامت انسانی است و انسان از آن جهت که دارای قوه عقل است مورد تکریم واقع شده است.
وی افزود: چنین برداشتی از انسان و کرامت انسانی، ریشه کهن دارد از این رو در آموزه‌های دینی از عقل به عنوان وجه تمایز انسان و سایر موجودات، یاد شده است.
این محقق با اشاره به اینکه در مکتب انسان‌شناسی عرفانی، انسان جامع‌ترین دفتر غیب و شهود و کامل‌ترین مظهر واجب‌‌الوجود است، گفت: این دفتر شایستگی لوح محفوظ شدنِ کلمات نوریه پروردگار را داراست و می‌تواند جلوة تمام نمای صفات خداوندی شود.
عباسی ادامه داد: در سایر مکاتب انسان‌شناسی هر چند سعی شده که تصاویر ارزشمندی از انسان ارائه دهند ولی هرگز این تصاویر با تصویر کرامت انسانی در قرآن برابری ندارد؛ از آیات «مَن قتَلَ نفسا بغیر نفس او فَساد فی الأرضِ فَکأنّما قَتَل الناسَ جَمیعا و مَن اَحیاها فَکَانما اَحیا الناسَ جَمیعا» استنباط می‌شود که یک انسان تا آن قدر مکرَّم و محترم است که ارزش حیات او مساوی ارزش حیات کل بشریت محسوب می‌شود.
وی با اشاره به اینکه يکي از برجسته‌ترين ويژگي‌هاي مشترک آدميان «عقل» و «انديشه» است که حجت و دلیل خداوند است، گفت: در این خصوص ابنسکیت از امام رضا (علیه السلام) پرسد: امروز حجّت خداوند بر خلق چیست؟ حضرت فرمود: «العقل، یعرف به الصادق علی الله فیصدقه و الکاذب علی الله فیکذّبه»عقل است که با آن انسان راستگو شناسایی شده، راستی او گواهی می‌شود و نیز دروغگو شناخته شده، دروغ او گواهی می‌شود. ابنسکیت می‌گوید: به خدا سوگند که این پاسخ تمام است؛ زیرا تنها در سایه شناخت خداوند و اسمای حسنای او همچون ربوبیت و هدایت می‌توان پیامبر صادق را از مدّعی دروغین پیامبری تمیز داد.
عباسی با بیان اینکه شناخت خداوند تنها به برکت عقل خالص و پاک و برهان محض است، اضافه کرد: انسان موجودی است که دیدگان توان درک خداوند را ندارند، با اینکه او همه دیدگان را می‌بیند و خداوند لطیف و خبیر است.
به گفته این پژوهشگر، از نظر حکما، حقيقت انسان را عقل او تشکيل مي‌دهد؛ و کمال و سعادت حقيقي انسان در گرو کمال عقل نظري و عملي اوست؛ از اين رو، تربيت عقلاني، اساس انسانيت محسوب مي‌شود و فعليت و تحصيل انسانيت، متوقف بر تربيت عقل و خردورزي انسان است.
وی با یادآوری اینکه انسان مقصد و مقصود آفرينش مي‌شود، خاطرنشان کرد: قرآن کریم عقل را تاج کرامت بر سر انسان میداند؛ آنجا كه خداوند فرمود: «و لقد كرمنا بني آدم».
به گفته عباسی، حوزه‌های اندیشه‌ورزی عقلانیت، به منزله بستر و زمینه مساعدی هستند که رویش معرفت و بصیرت را در پی دارند؛ عقلورزی و تفکر از چنان ارزش والایی برخوردار است که امام رضا(علیه السلام) آن را بالاترین مرتبه عبادت میداند: «انما العباده التفکر فی أمر الله عزوجل».
این محقق با تاکید بر اینکه شناخت و شهود خداوند، مقصود نهایی و غایه الغایات و رسیدن به او والاترین هدف زندگی است، افزود: امام رضا (علیه السلام) در این باره می‌فرماید: «اول عباده الله معرفته و اصل معرفه الله توحیده»؛ مرحله نخست در عبادت خدا، شناخت و معرفت اوست، و اساس و پایه معرفت خداوند توحید و یگانگى اوست، از این رو، از نظر اهل معرفت و عرفان، نخستین و عالی‌ترین درجه تفکر، تفکر درباره خداوند متعال و اسماء و صفات اوست که نتیجه آن علم به وجود حق و انواع تجلیات است و از آن علم به اعیان و مظاهر رخ دهد.
فتح بن یزید می‌گوید: از امام رضا(علیه السلام) درباره پایین‌ترین مرتبه معرفت خداوند پرسیدم. حضرت فرمود: «الاقرار بانه لا اله غيره ولا شبيه ولا نظير له و انه ليس كمثله شئ» اقرار به این که معبودی جز او نبوده و شبیهی ندارد و همانندی برای او نیست ... و این که هیچ چیز با او شبیه و همانند نیست.
عباسی با اشاره به اینکه مساله خلافت الهی يكى از مسائل مهمى است كه درباره جايگاه انسان كامل در نظام هستى مطرح می‌شود، تصریح کرد: از تحقيق در آثار عرفانى به خوبى به دست می‌آيد كه محور مباحث عرفانى انسان كامل را بحث خلافت و ولايت او شكل می‌دهد و ساير مسائل به نحوى به خلافت الهى او باز می‌گردد.
به گفته این محقق، از جنبه‌های مهم خلافت الهی انسان کامل، مساله مظهریت ربوبی اوست، بدین بیان که عرفا معتقدند که انسان کامل از نظر صورت جسمی و عنصری، عبد، مخلوق و مربوب حق سبحانه است، اما از حیث معنا، روح و منزلت وجودی مظهر ربوبیت خداوند بوده و تمام عالم هستی از غیب تا شهادت تحت تدبیر اوست.
عباسی با اشاره به اینکه انسان با آراسته شدن به فضایل و اعمال نیک می‌تواند کرامت و عقلانیت را تقویت کند، گفت: از این روست که تفکر و اندیشه‌ورزی در اسلام عبادت تلقی می‌شود و عقلانیت انسانی را رشد و ارتقا می‌دهد.
این محقق ادامه داد: اسلام، طالب کرامت، کمال و سعادت انسان بوده و یکی از مقدمات رسیدن به کمال و کرامت انسانی، تعقل و تفکر در آیات تکوینی و تدوینی خداوند است.
وی با بیان اینکه این نوع نگاه به انسان و کرامت و کمال او هم از بعد معرفتی و هم سیاسی، عمیقاً در تعالیم اسلامی، به ویژه شیعه امامیه و در فلسفه امامت ریشه دارد، خاطرنشان کرد: رویکرد عرفانی درباره انسان کامل و کرامت او با دیدگاه شیعه درباره امامت و ولایت ائمه اطهار دارد؛ از این رو، عرفا معتقدند که انسان از تمام ابعاد و جنبه‌ها بر همه آفریدگان برتری و شرافت دارد؛ یعنی انسان موجودی است که هم از جهت کمالات وجودی و هم کمالات معرفتی، هم کمالات اخلاقی و هم کمالات سیاسی و ... مقام اول را دارد، پس او واسطه فیض خدا است و هم اوست که حق خلافت و رهبری بر سایر مخلوقات را دارد.
