در گفتگو با خبرگزاری رضوی مطرح شد؛
اکتفاء به مناسک ظاهری محرم و صفر تأثیرات جمعی آموزه های حسینی را کاهش می دهد
اخلاق حسینی مجموعه ای از اخلاق نبوی و خلقیاتی است که اصل دین اسلام به خاطر آن بر بشریت نازل شده است. شاید یکی از مهمترین ابعاد قیام امام حسین علیه السلام که گاها مورد غفلت و بی مهری قرار می گیرد تبیین دستورات دینی و زنده کردن اخلاق محمدی در جامعه بوده است.
حجت الاسلام مسعود آذربایجانی پژوهشگر برجسته علوم انسانی و مدرس حوزه و دانشگاه در این باره نکاتی را با خبرنگار سرویس فرهنگ و جامعه خبرگزاری رضوی مطرح کرده است که در ادامه می خوانیم.
آیا می توان گفت تاثیرات جمعی محرم و صفر کمتر از تاثیرات فردی بر روی افراد است؟
استفاده از این پیش فرض که تاثیر یا تغییر اجتماعی عزاداریهای محرم کمتر از کارکردهای فردی آن است مطلب قابل قبولی نیست، چرا که براساس شواهد جمعی می توان مطالب و شواهد عینی و قابل استنادی را درخصوص تاثیر جمعی عزاداریها و سوگواریها در مناسبات اجتماعی بیان کرد. هر چند به این موضوع از این منظر باید نگریسته شود که چرا عمق تاثیرات اجتماعی محرم به اندازه دلخواه ما استمرار پیدا نمی کند؛ این بحث دیگری است که اتفاقا بسیار مهم است. اولین شاهد اثر گذاری محرم را می توان در همکاری اقشار مختلف مردم در ایام سوگواری امام حسین علیه السلام به عنوان یک مشارکت اجتماعی بیان کرد؛ شاید چنین همایش جمعی خالص و یکپارچه ای در ده روز یا بیشتر از آن در دنیا از حیث اینکه همه اقشار جامعه از زن و مرد؛ کوچک و بزرگ و کهنسال به انحاء مختلف در عزاداری امام حسین علیه السلام شرکت می کنند و جلوه جمعی بسیار زیبایی را به نمایش می گذارند. مشارکت اجتماعی مردم در ایام محرم در مراسمات و برنامه هایی چون خدمت به عزاداران امام حسین علیه السلام؛ سینه زنی، زنجیر زنی و نوحه خوانی نشان از تاثیر گذاری جمعی این مراسم بر آحاد مختلف جامعه دارد. این مساله به قدری چشمگیر و چشم نواز است که به شیعیان و مسلمانان اختصاص ندارد؛ بلکه بسیاری از اقلیت های مذهبی هم در آن شرکت می کنند وجلوه جمعی زیباتری به برگزاری مراسم می بخشند. شاید به جرات بتوان گفت به غیر از ایام محرم شاهد ظهور وبروز مشارکت حداکثری مردم در هیچ مراسم و مناسک مذهبی نیستیم؛ حتی در نماز جماعت هم اینچنین سیل خروشانی از جمعیت دست به دست هم نمی دهند تا گستردگی همت به جای آوردن مراسم را به نمایش بگذارند. زیباترین تعریف یا اثر کارکرد اجتماعی که می توان از همایش عظیم عاشورای حسینی و ماه محرم بیان کرد فعالیت ها و خدمات دهی و اقدامات بدون چشمداشت مردم است، حتی کسانی که برای دیگران در سایر ماه های سال کار و خدمتی انجام نمی دهند, اما با اخلاص در همایش جمعی حسینی خدمت رسانی می کنند؛ قطعا انگیزه مقدس و معنوی عامل افتخار خدمت رسانی همه آحاد جامعه به عزای حسینی می شود؛ همایشی که از فقیر تا غنی در کنار هم دست به همکاری می زنند تا مراسم عزای حسینی را هر چه بهتر برگزار کنند. اربعین حسینی نیز همایشی جهانی و حرکت جمعی بین المللی است که با مشارکت ده ها کشور مسلمان و غیر مسلمان، نماد مشارکت جمعی را در بالاترین حد خو در بین نجف تا کربلا به نمایش می گذارند؛ آنچه در عزای حسینی از عاشورا تا اربعین انجام می شود بدون پشتوانه رسمی دولتهاست بلکه برگرفته از انگیزه و عشق مردمی است که به سیدالشهدا عشق می ورزند؛ پس می توان نتیجه گرفت که عاشورای حسینی علاوه بر اثرات فردی نمودهای جمعی و بین المللی دارد.
با توجه به توضیحات شما چرا این نمود جمعی استمرار و تعمیق مشهودی پیدا نمی کند؟
برای رسیدن به این منظور باید همه ما در کنار هم از مسوولین تا مردم دست به دست هم فعالیت هایی انجام دهیم که به ایام محرم و صفر خلاصه نشود؛ بلکه تبیین فرهنگ حسینی درطول سال دنبال شود تا نمود آن به صورت بسیار ارزشمندی در جامعه دیده شود. قطعا نباید به نمودهای کم عمقی مثل اطعام دادن یا سینه زنی محدود شویم؛ بلکه با استفاده و الگوگیری از سیره ومشی حسینی با ابزارهای ظریف و دقیق اخلاقیات حسینی را چون عدالت، گذشت، فداکار،ی رعایت حقوق دیگران را در جامعه تعمیق و استمراردهیم. اگر در کل سال به این مسائل توجه کنیم قطعا بعد از ماه های محرم و صفر به اهداف عاشورا و قیام امام حسین علیه السلام نزدیک می شویم. محرم وصفر را باید پیش نیاز دو ماهه ای برای کل سال قلمداد کنیم تا از این فرصت ویژه برای تعمیق بیشتر تبلیغات مذهبی استفاده به عمل آوریم و به این موضوع اهتمام داشته باشیم که به مناسک ظاهری اهداف حسینی اکتفا نکنیم، محتوای دادن و قوت بخشیدن به اهداف حسینی و از شعار رد شدن و به شعور رسیدن است که در اخلاقیات مردم و نمود هر چه بیشتر آن در جامعه تاثیر می گذارد. قطعا در تبلیغات دینی باید اهداف امام حسین رانشان دهیم و بعد از ان در طول سال در جلسات مذهبی هفتگی دربرنامه های تبلیغات دینی و رسانه ها یکایک موارد مطرح شده را به جامعه منتقل کنیم.
راهکار رسیدن به اهداف اجتماعی عاشورا و اخلاق حسینی چیست؟
همانگونه که در روایت مشهوری ازنبی مکرم اسلم (ص) آمده که" حسین از من است ومن از حسین" در حقیقت این جمله بیانگر داد و ستد عمیق دینی است بین امام حسین علیه السلام و تعالیم دینی است. امام حسین برای زنده نگاه داشتن تعالیم دینی قیام کرد، از این جهت انتظار می رود که همه ما در جهت زنده نگاه داشتن تعالیم دینی که خواست حسینی است حرکت کنیم؛ نه تنها عزاداری بلکه سایر بخش های دین را تحت الشعاع قراردهیم که هر یک از ما به خودی خود احیا کننده دین و آمر به امر امام حسین علیه السلام در احیای امر به معروف و نهی از منکر باشیم؛ چرا که بالاترین معروف احیا و عمل به دستورات دین است. این مساله به قدری مهم است که امام فرمودند: من آمدم تا دین و سنت جدم را احیا کنم بنابراین باید به این نکته توجه کنیم که اصل هدف امام حسین علیه السلام را لابه لای سینه زنی به فراموشی نسپاریم. متاسفانه یکی از خطاهایی که گاهی می تواند اهداف امام حسین را به انحراف ببرد اصل سینه زنی برای امام حسین است در حالی که دین مجموعه ای از مناسک است از نماز؛ روزه از امر به معروف و نهی از منکر؛ رعایت و الزام به اخلاقیات؛ عقاید اسلامی و ایمان که همه در کنار هم باید احیا و مورد توجه قرار داده شود. اگر با این نگاه شروع کنیم وبه هسته خواسته امام حسین علیه السلام برسیم نوع برداشت ما ازعزاداریها متفاوت می شود و می توانیم آن را به کل جامعه منتقل کنیم و حرکت جمعی عاشورای حسینی که در آن همدلی دیده می شود به کل زمان های سال تعمیم پیدا کند.
حجت الاسلام مسعود آذربایجانی پژوهشگر برجسته علوم انسانی و مدرس حوزه و دانشگاه در این باره نکاتی را با خبرنگار سرویس فرهنگ و جامعه خبرگزاری رضوی مطرح کرده است که در ادامه می خوانیم.
آیا می توان گفت تاثیرات جمعی محرم و صفر کمتر از تاثیرات فردی بر روی افراد است؟
استفاده از این پیش فرض که تاثیر یا تغییر اجتماعی عزاداریهای محرم کمتر از کارکردهای فردی آن است مطلب قابل قبولی نیست، چرا که براساس شواهد جمعی می توان مطالب و شواهد عینی و قابل استنادی را درخصوص تاثیر جمعی عزاداریها و سوگواریها در مناسبات اجتماعی بیان کرد. هر چند به این موضوع از این منظر باید نگریسته شود که چرا عمق تاثیرات اجتماعی محرم به اندازه دلخواه ما استمرار پیدا نمی کند؛ این بحث دیگری است که اتفاقا بسیار مهم است. اولین شاهد اثر گذاری محرم را می توان در همکاری اقشار مختلف مردم در ایام سوگواری امام حسین علیه السلام به عنوان یک مشارکت اجتماعی بیان کرد؛ شاید چنین همایش جمعی خالص و یکپارچه ای در ده روز یا بیشتر از آن در دنیا از حیث اینکه همه اقشار جامعه از زن و مرد؛ کوچک و بزرگ و کهنسال به انحاء مختلف در عزاداری امام حسین علیه السلام شرکت می کنند و جلوه جمعی بسیار زیبایی را به نمایش می گذارند. مشارکت اجتماعی مردم در ایام محرم در مراسمات و برنامه هایی چون خدمت به عزاداران امام حسین علیه السلام؛ سینه زنی، زنجیر زنی و نوحه خوانی نشان از تاثیر گذاری جمعی این مراسم بر آحاد مختلف جامعه دارد. این مساله به قدری چشمگیر و چشم نواز است که به شیعیان و مسلمانان اختصاص ندارد؛ بلکه بسیاری از اقلیت های مذهبی هم در آن شرکت می کنند وجلوه جمعی زیباتری به برگزاری مراسم می بخشند. شاید به جرات بتوان گفت به غیر از ایام محرم شاهد ظهور وبروز مشارکت حداکثری مردم در هیچ مراسم و مناسک مذهبی نیستیم؛ حتی در نماز جماعت هم اینچنین سیل خروشانی از جمعیت دست به دست هم نمی دهند تا گستردگی همت به جای آوردن مراسم را به نمایش بگذارند. زیباترین تعریف یا اثر کارکرد اجتماعی که می توان از همایش عظیم عاشورای حسینی و ماه محرم بیان کرد فعالیت ها و خدمات دهی و اقدامات بدون چشمداشت مردم است، حتی کسانی که برای دیگران در سایر ماه های سال کار و خدمتی انجام نمی دهند, اما با اخلاص در همایش جمعی حسینی خدمت رسانی می کنند؛ قطعا انگیزه مقدس و معنوی عامل افتخار خدمت رسانی همه آحاد جامعه به عزای حسینی می شود؛ همایشی که از فقیر تا غنی در کنار هم دست به همکاری می زنند تا مراسم عزای حسینی را هر چه بهتر برگزار کنند. اربعین حسینی نیز همایشی جهانی و حرکت جمعی بین المللی است که با مشارکت ده ها کشور مسلمان و غیر مسلمان، نماد مشارکت جمعی را در بالاترین حد خو در بین نجف تا کربلا به نمایش می گذارند؛ آنچه در عزای حسینی از عاشورا تا اربعین انجام می شود بدون پشتوانه رسمی دولتهاست بلکه برگرفته از انگیزه و عشق مردمی است که به سیدالشهدا عشق می ورزند؛ پس می توان نتیجه گرفت که عاشورای حسینی علاوه بر اثرات فردی نمودهای جمعی و بین المللی دارد.
با توجه به توضیحات شما چرا این نمود جمعی استمرار و تعمیق مشهودی پیدا نمی کند؟
برای رسیدن به این منظور باید همه ما در کنار هم از مسوولین تا مردم دست به دست هم فعالیت هایی انجام دهیم که به ایام محرم و صفر خلاصه نشود؛ بلکه تبیین فرهنگ حسینی درطول سال دنبال شود تا نمود آن به صورت بسیار ارزشمندی در جامعه دیده شود. قطعا نباید به نمودهای کم عمقی مثل اطعام دادن یا سینه زنی محدود شویم؛ بلکه با استفاده و الگوگیری از سیره ومشی حسینی با ابزارهای ظریف و دقیق اخلاقیات حسینی را چون عدالت، گذشت، فداکار،ی رعایت حقوق دیگران را در جامعه تعمیق و استمراردهیم. اگر در کل سال به این مسائل توجه کنیم قطعا بعد از ماه های محرم و صفر به اهداف عاشورا و قیام امام حسین علیه السلام نزدیک می شویم. محرم وصفر را باید پیش نیاز دو ماهه ای برای کل سال قلمداد کنیم تا از این فرصت ویژه برای تعمیق بیشتر تبلیغات مذهبی استفاده به عمل آوریم و به این موضوع اهتمام داشته باشیم که به مناسک ظاهری اهداف حسینی اکتفا نکنیم، محتوای دادن و قوت بخشیدن به اهداف حسینی و از شعار رد شدن و به شعور رسیدن است که در اخلاقیات مردم و نمود هر چه بیشتر آن در جامعه تاثیر می گذارد. قطعا در تبلیغات دینی باید اهداف امام حسین رانشان دهیم و بعد از ان در طول سال در جلسات مذهبی هفتگی دربرنامه های تبلیغات دینی و رسانه ها یکایک موارد مطرح شده را به جامعه منتقل کنیم.
راهکار رسیدن به اهداف اجتماعی عاشورا و اخلاق حسینی چیست؟
همانگونه که در روایت مشهوری ازنبی مکرم اسلم (ص) آمده که" حسین از من است ومن از حسین" در حقیقت این جمله بیانگر داد و ستد عمیق دینی است بین امام حسین علیه السلام و تعالیم دینی است. امام حسین برای زنده نگاه داشتن تعالیم دینی قیام کرد، از این جهت انتظار می رود که همه ما در جهت زنده نگاه داشتن تعالیم دینی که خواست حسینی است حرکت کنیم؛ نه تنها عزاداری بلکه سایر بخش های دین را تحت الشعاع قراردهیم که هر یک از ما به خودی خود احیا کننده دین و آمر به امر امام حسین علیه السلام در احیای امر به معروف و نهی از منکر باشیم؛ چرا که بالاترین معروف احیا و عمل به دستورات دین است. این مساله به قدری مهم است که امام فرمودند: من آمدم تا دین و سنت جدم را احیا کنم بنابراین باید به این نکته توجه کنیم که اصل هدف امام حسین علیه السلام را لابه لای سینه زنی به فراموشی نسپاریم. متاسفانه یکی از خطاهایی که گاهی می تواند اهداف امام حسین را به انحراف ببرد اصل سینه زنی برای امام حسین است در حالی که دین مجموعه ای از مناسک است از نماز؛ روزه از امر به معروف و نهی از منکر؛ رعایت و الزام به اخلاقیات؛ عقاید اسلامی و ایمان که همه در کنار هم باید احیا و مورد توجه قرار داده شود. اگر با این نگاه شروع کنیم وبه هسته خواسته امام حسین علیه السلام برسیم نوع برداشت ما ازعزاداریها متفاوت می شود و می توانیم آن را به کل جامعه منتقل کنیم و حرکت جمعی عاشورای حسینی که در آن همدلی دیده می شود به کل زمان های سال تعمیم پیدا کند.
