روشن ترین پیام امام رضا(ع) در توجه به حقوق بشر و کرامت انسانی کدام است؟

حجت الاسلام مهدی مسائلی پژوهشگر برگزیده و آسیب شناس دینی در گفتگو با خبرنگار سرویس فرهنگ و جامعه خبرگزاری رضوی به مناسبت دهه کرامت درباره جایگاه حقوق بشر و کرامت رضوی در آموزه های رضوی گفت: از ویژگی های زندگی و دیدگاه والای امام رضا علیه السلام در موضوع اهتمام ایشان به حفظ حقوق بشر و ارزش دادن به کرامت انسانها، احترام گذاشتن به عقل گرایی بود که با هدایت شرع توأم باشد؛ در حالی که مأمون عباسی به عنوان خلیفه وقت اهتمام خاصی به طرح مباحث عقل گرایی نشان می داد، امام رضا علیه السلام اصول اجتماعی و حقوق بشری را با عقل و دین در آمیخته و از ظرفیت های شرع و قرآن برای اکمال آن نهایت استفاده را به عمل آوردند.

وی در این باره افزود: امام رضا علیه السلام به عنوان پیشوای دین مردم در عصر خود از ابزارهای عقیدتی و اندیشه دینی قرآن استفاده کرده تا تمامی مولفه های مورد نظر دین در حقوق اجتماعی بشر را در رنگ و ظاهر جدیدی ارائه دهند که نمونه های بسیاری از این رفتار و دیدگاه در مناظراتی که با صاحبان ادیان و افکار مختلف داشته اند مورد بحث و بررسی قرار گرفته که نشان دهنده توجه و اهتمام امام رضا علیه السلام به موضوعات مهمی چون آزادی بیان و اندیشه است؛ قطعا هنگامی که حقوق انسانی با آموزه ها و هدایت گری های دینی و مذهبی توأم شود بسیاری از نقاط قوت اسلام را ظاهر می کند هر چند الگو و معارف بسیار قوی از امام رضا علیهالسلام برای توجه به حقوق انسان ها و ارزشگذاری به کرامت افراد جامعه به جای مانده اما متاسفانه در توجه به بهره مندی از این مباحث عقلی که امام اهتمام جدی به آنها داشت دور مانده ایم؛ تعاملی که منجر به گفتگوی امام با سایر اندیشه ها شد اما ما همچنان نتوانسته ایم هدایت گری اسلامی را در تبیین حقوق بشر و التزام اسلام به موضوع حقوق بشر برای سایر اندیشه ها و ادیان به صورت شفاف بازگو و روشن نماییم.

این پژوهشگر معارف اسلامی تصریح نمود: ائمه معصومین و امام رضا علیهم السلام در سیره خود بین حقوق انسانی و حقوق اجتماعی و ارزشهای ایمانی و عقیدتی تفکیک قائل شده اند؛ ائمه اطهار نه تنها برای مؤمنان و مسلمانان بلکه برای تمامی انسانها اعم از افرادی که پایبندی خاصی به شرع نداشته اند نیز حقوقی در نظر گرفتند و کاملا به استیفای آن حقوق الزام داشته و پایبند بوده اند؛ این حقوق علاوه بر اصنافِ انسانهای آزاد حتی شامل غلامان و کنیزان آن عصر نیز بوده است که هیچگاه از اجرای آن عدول نکردهاند در حالی که متأسفانه در حال حاضر برخی حقوق انسانی افراد را بخاطر ضعف ایمان مورد بی توجهی قرار می دهند و کرامت انسانی و حقوق آنها را سلب می کنند در حالی که اهل بیت عبور از حقوق انسانها را خط قرمز عنوان کرده و این مسئله را همواره به خدمتگزاران و کارگزاران خود سفارش کرده اند که حقوق انسانی افراد جامعه باید در اولویت همه امور باشد.

حجت الاسلام مهدی مسائلی گفت: در زمان حضور امام رضا علیه السلام در دربار مأمون ایران از تنوع مذهبی و فرقه ای بالایی برخودار بود و تنوع مذهبی و گرایش های مختلف مذهبی در آن زمان به مراتب بیشتر از اکنون بود اما امام رضا علیه السلام با صاحبان ادیان و مذاهب مختلف در دربار مأمون بحث و گفتگو می کردند و به آنها میدان و این جسارت داده شد که اندیشه های خود را در برابر امام به صورت آزادانه بیان کنند؛ این منش امام رضا علیه السلام بیانگر توجه و الزام امام به رعایت حقوق مذهبی و دینی افراد است.

وی در این باره توضیح داد: با مراجعه به تاریخ در مییابیم که امام رضا علیه السلام حتی برای پیروان ادیان و فرق در عرصه اجتماعی حقوقی را در نظر می گرفت که در مقایسه بیشتر از حقوقی است که اینک به سایر مذاهب داده می شود. قطعا رفتار امام رضا (ع) با سایر ادیان و توجه ایشان به حقوق انسانی و اهمیت حفظ کرامت بشری الگوی روشنی برای همه ماست و باید این مسئله را مورد توجه قرار دهیم که ائمه اطهار علیهم السلام بین شرع و دین و امور اجتماعی و حقوق بشری تفکیک قائل می شدند هر چند ممکن است مؤمنان حقوق تکمیل تری نسبت به سایر ادیان داشته باشند اما سایر مردم در ادیان مختلف و ... از حقوق قابل توجه و آزادیهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی برخوردارند که متأسفانه هنوز به سبک امام رضا علیه السلام در این موارد نرسیده ایم.

این پژوهشگر برگزیده دینی خاطر نشان کرد: روایات متعددی از زندگی امام رضا (ع) و توجه حداکثری ایشان به حقوق غیر قابل سلب از مردم مطرح شده است. می توان اینگونه برداشت کرد که امام رضا علیه السلام در برخورد شخصی با غلامان و خدمتگزاران، آنان را بر سر سفره خویش فرا می خواندند و کمترین اعتقادی به تفکیک طبقاتی خود از فقرا نداشتند با آنکه عده ای از امام می خواستند که آنها را بر سر سفره ای جداگانه بنشانند اما امام این درخواست را رد و از منظر حقوق و کرامت انسانی در سیره خود نشان می دانند که تفاوتی در جایگاه میان خودشان و آنها وجود ندارد هر چند آن مردمان به لحاظ شغلی در مرتبه پایین اجتماعی قرار داشته باشند.

حجت الاسلام مهدی مسائلی تصریح نمود: امام رضا علیه السلام بر این نکته تأکید داشتند که  هدایتگری غیر از این است که افراد خود را در جایگاه اجتماعی برتری از دیگران بدانند و دیگران را عبد و مملوک خود به شمار آورند بلکه اسلام بر هدایتگری تاکید دارد یعنی ولایت به معنای مملوک بودن مردم نیست یا در زمان حیات پیامبر اکرم (ص) درمدینه مسافران و تازه واردان قادر به شناسایی پیامبر از سایر مردم مسجد نبودند از این رو شناخت پیامبر اکرم (ص) سخت بود چرا که ایشان خود را در جایگاه برتر اجتماعی نسبت به سایر مردم شهر نمی دیدند با آنکه امام رضا علیه السلام در زمان مأمون دومین شخصیت سیاسی در سراسر ممالک خلافت عباسی به شمار می رود اما کمترین تفکیکی میان خود و سایر مسلمانان قائل نیست؛ الگویی که متأسفانه مورد توجه سیاستمداران و صاحب منصبان حکومتی ما قرار نگرفته و آنچه تاکنون عنوان شده بیشتر شعاری بوده است چرا که در عمل شاهد تفاوت سطح زندگی و حضور اجتماعی در بین مردم و برخورداری بیشتر مسئولین از حقوق و کرامت انسانی نسبت به سایر مردم هستیم؛ مسائلی که در کم کاری یا بی توجهی به حقوق انسانی سایر افراد و اقشار جامعه باعث اختلاف طبقاتی و زیر سؤال بردن حقوق انسانی گروه هایی از افراد آسیب پذیر و کمبرخوردار جامعه شده است.