گفتگو با فرهاد شیرخانی؛ استاد خوشنویس در اقلام ثلث و نسخ
کتیبه های بسیار نازیبای معاصر؛ میراثی برای قرون و اعصار آینده
زهرا رهبرنیا/سرویس هنر،خبرگزاری رضوی
خوشنویسی خطوط نسخ و ثلث از جمله هنرهای اصیل و ماندگاری است که در کتیبه‌نویسی اماکن مقدس جایگاه خاص و ویژه ای دارد؛ به‌گونه‌ای که تقریبا هیچ بنای مذهبی را در دنیا نمی‌توان یافت که از عنصر خط و علی‌الخصوص خط ثلث در آن استفاده نشده باشد. این خطوط به‌عنوان میراث فرهنگی و هنری ما در عصر حاضر برای نسل‌های آینده باقی خواهد ماند، اما متأسفانه توجه به این هنر ارزشمند در بین عموم مردم رنگ باخته و اگر هم توجه هنرمندان و افراد اندکی معطوف به آن است، به دلیل نادیده گرفته شدن هنر هنرمندان این عرصه، دلسردی و تأسف و تحسر را برای این دسته از هنرمندان به جای گذاشته است. استاد فرهاد شیرخانی از اساتید بزرگ هنر خوشنویسی ثلث است که در محضر اساتید بزرگی پرورش یافته و به تکامل در این عرصه هنری رسیده است. با ایشان در این زمینه گفت و گویی داشته‌ایم که توجه شما را به آن جلب می‌کنیم:
معرفی ، فعالیت‌ها و موفقیّت‌ها
فرهاد شیرخانی هستم، متولد سال1346 در شهرستان سبزوار و در حال حاضر مدت دو سال است که مقیم مشهد مقدس هستم.
شروع فعالیت خوشنویسی من از سال 1371همزمان با تأسیس انجمن خوشنویسان سبزوار بود که در ادامه از سال 1376 به‌عنوان مدرس خوشنویسی در آن انجمن مشغول به تدریس شدم.
از سال 1377برای یادگیری خط ثلث به مدت چهار سال در مشهد از محضر استاد حاکم غنام (عراقی الاصل) و از سال 1387به مدت سه سال از محضر استاد داوود بکتاش در ترکیه تلمذ کردم و در نهایت موفق به کسب گواهی اجازه از ایشان و در سال‌های اخیر نیز موفق به اخذ مدرک استادی از انجمن خوشنویسان ایران شدم.
جایگاه خط ثلث در ایران و مشهد
جایگاه خط ثلث در ایران مطابق با تعاریف متفاوتی است که اساتید ایرانی ارائه کرده‌اند؛ تعریفی که با استانداردهای جهانی این خط در بقیه نقاط جهان متفاوت بوده و این امر باعث عدم قبول ثلث به شیوه ایرانی و نهایتا انزوای آن شده است.
بنده با احترام به اساتید پیشکسوت، معتقدم امروز بسیاری از خوشنویسان جوان خط ثلث در ایران بهتر و زیباتر از اساتید پیشکسوت و با سابقه، خط می‌نویسند؛ چرا که ایشان ثلثی را می‌نویسند که در عرصه جهانی و در بین کشورهای اسلامی قابل قبول و پذیرفته شده است؛ ولی خطوط این بزرگواران با بدعت‌ها و دخل و تصرفاتی که در آن انجام داده‌اند، مورد قبول اهل فن در سایر کشورها قرار نگرفته است.
برخلاف انتظار همگان که توقع می‌رود در مشهد که اولین و بزرگترین شهر مذهبی ایران است، خط ثلث در این شهر جایگاه خوب و مطلوبی داشته باشد، اینگونه نیست. به‌عنوان مثال تعداد هنرجویان خطوط نسخ و ثلث در انجمن خوشنویسان مشهد کمتر از 2درصد است که واقعا جای تأمل و تأسف دارد. در کل کشور هم وضعیت اگر بدتر از این نباشد، بهتر نخواهد بود.
همکاری با آستان قدس
در خصوص همکاری با آستان قدس هم بایستی عرض کنم که علی‌رغم تقاضای همکاری و ارائه نمونه آثار و رفت و آمدهای مکرر، متأسفانه تا کنون هیچ پاسخ مثبتی به من داده نشده است. به نظر می‌رسد رانت و انحصارطلبی که آفت امروز ادارات و دستگاه‌های اجرایی و مدیریتی کشورمان شده در خصوص آستان قدس هم به معضل انحصارطلبی و ویژه‌خواری، حتی در حوزه هنری، گرفتار شده است.
فضای هنری در مشهد
در خصوص فضای هنری مشهد بایستی عرض کنم بر خلاف انتظارات اولیه‌ام از مشهد به‌عنوان دومین شهر پر جمعیت ایران و نیز نظرات سایر دوستان این حوزه، مشهد شهری است که از جهت گردش اقتصادی بسیار کم رونق و یا بی‌رونق است؛ به گونه ای که علی‌رغم پتانسیل هنری فوق العاده موجود، متأسفانه جوِّ دلسردی و نا امیدی را می‌توان در وجود اکثر هنرمندان این حوزه از هنرهای تجسمی مشاهده کرد.
شرکت در جشنواره رضوی
در سال‌های گذشته چندین دوره در جشنواره خوشنویسی رضوی شرکت داشته ام که در خطوط نسخ و ثلث عناوین مختلفی از جمله رتبه‌های اول و دوم و سوم را کسب کرده‌ام.
اهمیت خط ثلث در کتیبه نویسی
کتیبه‌نویسی در اماکن مقدسه جایگاه خاص و ویژه ای دارد؛ به‌گونه‌ای که تقریبا هیچ بنای مذهبی را نمی‌توان یافت که از عنصر خط و علی‌الخصوص خط ثلث در آن استفاده نشده باشد. مطلبی که در اینجا ذکر آن الزامی به نظر می‌رسد، ماندگاری این خطوط است که به‌عنوان میراث فرهنگی و هنری ما در عصر حاضر برا ی نسل‌های آینده باقی خواهد ماند، ولی مطلبی که جای تأسف و تأثر دارد، این است که در بیش از 90درصد اماکن مذهبی ما، عمدتا برای نوشتن کتیبه ها از وجود خوشنویسانی استفاده شده است که حتی نوشتن یک نقطه درست از خط ثلث را نمی‌دانند چه برسد به نوشتن کتیبه.
این افراد با توجه به ارتباطاتی که با افراد تصمیم‌گیر و صاحب نفوذ دارند و با توجه به عدم شناخت این خط از جانب بسیاری از افراد جامعه، حتی جامعه خوشنویس و معمار سبب شده است هر کسی که اطلاعات اندکی در این خصوص دارد، خود را مدعی و هنرمند بداند و کتیبه‌های بسیار نازیبایی را برای قرون و اعصار آینده رقم بزند و با کمال تأسف مورد قضاوت هیچ مرجع ذیصلاحی هم قرار نگیرد. اگر خواسته باشم صادقانه بگویم در حال حاضر به‌طور جدی در اندیشه مهاجرت از مشهد هستم، مگر اینکه تغییر مثبتی را در آینده نزدیک شاهد باشم.
کتیبه‌های صحن جامع حرم
با کمال تأسف بایستی عرض کنم که کتیبه‌های صحن جامع رضوی هم جزء همان کتیبه‌هایی است که با توجه به رابطه‌های موجود در زمان تولیت قبل سفارش داده شده است؛ به‌گونه‌ای که فرد خوشنویس، هیچ جایگاهی در بین خوشنویسان خط ثلث در ایران نداشته و با استفاده از حروف چینی رایانه، کتیبه‌هایی را نوشته است که سراسر ایراد و اشکال است.
حفظ و پیشرفت هنر خوشنویسی و خط ثلث
من همیشه گفته‌ام و باز هم تکرار می‌کنم که در طول تاریخ دوره‌ای را نمی‌توان یافت که در آن دوره، هنر و آثار هنری بدون علاقه و حمایت حاکمان و امراء و پادشاهان به جایگاه مطلوبی از جهت کمیت وکیفیت رسیده باشد. اگر صاحب منصبی از جهت فهم و فرهیختگی علمی و هنری و فرهنگی دارای شأن و مرتبه ای می‌بود، بی‌گمان می‌شد آثار مثبت این فرهیختگی را در بروز و ظهور استعدادها و خلق آثار، به عینه می‌توان مشاهده کرد؛ در غیر این صورت همه این علوم و فنون متاعی بی‌ارزش وکم ارزش در نظر او به‌شمار می‌رفته است.
در حال حاضر جامعه هنری سخت نیازمند توجه و رسیدگی مسئولین به این حوزه است که اگر به هنرمند ایرانی و آثار او توجه نشود، بدون شک مردم جامعه، کالای فرهنگی خود را صرف‌نظر از سالم و یا ناسالم بودن آن، به‌طریقی غیر معمول تأمین خواند نمود.
بحران فرهنگی و هنری
وضعیت فرهنگی و هنری کشور ما خیلی پیش‌تر از اوضاع اقتصادی ما دچار آشفتگی و بحران شده بود و قبل از بحران اقتصادی، دامنگیر فرهنگ و هنر شده ،بود؛ ولی از آنجایی که در نظر برخی، نیازهای فرهنگی و هنری جزء نیازهای زیستی و جسمانی به‌شمار نمی‌آمد کسی متوجه بحران در این عرصه نشده بود. امیدوارم که مسئولین بدانند و بفهمند که حال این روزهای اصحاب هنر و فرهنگ زیاد مطلوب و خوش نیست و در این راستا کاری بکنند.
خوشنویسی خطوط نسخ و ثلث از جمله هنرهای اصیل و ماندگاری است که در کتیبه‌نویسی اماکن مقدس جایگاه خاص و ویژه ای دارد؛ به‌گونه‌ای که تقریبا هیچ بنای مذهبی را در دنیا نمی‌توان یافت که از عنصر خط و علی‌الخصوص خط ثلث در آن استفاده نشده باشد. این خطوط به‌عنوان میراث فرهنگی و هنری ما در عصر حاضر برای نسل‌های آینده باقی خواهد ماند، اما متأسفانه توجه به این هنر ارزشمند در بین عموم مردم رنگ باخته و اگر هم توجه هنرمندان و افراد اندکی معطوف به آن است، به دلیل نادیده گرفته شدن هنر هنرمندان این عرصه، دلسردی و تأسف و تحسر را برای این دسته از هنرمندان به جای گذاشته است. استاد فرهاد شیرخانی از اساتید بزرگ هنر خوشنویسی ثلث است که در محضر اساتید بزرگی پرورش یافته و به تکامل در این عرصه هنری رسیده است. با ایشان در این زمینه گفت و گویی داشته‌ایم که توجه شما را به آن جلب می‌کنیم:
معرفی ، فعالیت‌ها و موفقیّت‌ها
فرهاد شیرخانی هستم، متولد سال1346 در شهرستان سبزوار و در حال حاضر مدت دو سال است که مقیم مشهد مقدس هستم.
شروع فعالیت خوشنویسی من از سال
از سال 1377برای یادگیری خط ثلث به مدت چهار سال در مشهد از محضر استاد حاکم غنام (عراقی الاصل) و از سال 1387به مدت سه سال از محضر استاد داوود بکتاش در ترکیه تلمذ کردم و در نهایت موفق به کسب گواهی اجازه از ایشان و در سال‌های اخیر نیز موفق به اخذ مدرک استادی از انجمن خوشنویسان ایران شدم.
جایگاه خط ثلث در ایران و مشهد
جایگاه خط ثلث در ایران مطابق با تعاریف متفاوتی است که اساتید ایرانی ارائه کرده‌اند؛ تعریفی که با استانداردهای جهانی این خط در بقیه نقاط جهان متفاوت بوده و این امر باعث عدم قبول ثلث به شیوه ایرانی و نهایتا انزوای آن شده است.
بنده با احترام به اساتید پیشکسوت، معتقدم امروز بسیاری از خوشنویسان جوان خط ثلث در ایران بهتر و زیباتر از اساتید پیشکسوت و با سابقه، خط می‌نویسند؛ چرا که ایشان ثلثی را می‌نویسند که در عرصه جهانی و در بین کشورهای اسلامی قابل قبول و پذیرفته شده است؛ ولی خطوط این بزرگواران با بدعت‌ها و دخل و تصرفاتی که در آن انجام داده‌اند،
برخلاف انتظار همگان که توقع می‌رود در مشهد که اولین و بزرگترین شهر مذهبی ایران است، خط ثلث در این شهر جایگاه خوب و مطلوبی داشته باشد، اینگونه نیست. به‌عنوان مثال تعداد هنرجویان خطوط نسخ و ثلث در انجمن خوشنویسان مشهد کمتر از 2درصد است که واقعا جای تأمل و تأسف دارد. در کل کشور هم وضعیت اگر بدتر از این نباشد، بهتر نخواهد بود.
همکاری با آستان قدس
در خصوص همکاری با آستان قدس هم بایستی عرض کنم که علی‌رغم تقاضای همکاری و ارائه نمونه آثار و رفت و آمدهای مکرر، متأسفانه تا کنون هیچ پاسخ مثبتی به من داده نشده است. به نظر می‌رسد رانت و انحصارطلبی که آفت امروز ادارات و دستگاه‌های اجرایی و مدیریتی کشورمان شده در خصوص آستان قدس هم به معضل انحصارطلبی و ویژه‌خواری، حتی در حوزه هنری، گرفتار شده است.
فضای هنری در مشهد
در خصوص فضای هنری مشهد بایستی عرض کنم بر خلاف انتظارات اولیه‌ام از مشهد به‌عنوان دومین شهر پر جمعیت ایران و نیز نظرات سایر دوستان این حوزه، مشهد شهری است که از جهت گردش اقتصادی بسیار کم رونق و یا بی‌رونق است؛ به گونه
شرکت در جشنواره رضوی
در سال‌های گذشته چندین دوره در جشنواره خوشنویسی رضوی شرکت داشته ام که در خطوط نسخ و ثلث عناوین مختلفی از جمله رتبه‌های اول و دوم و سوم را کسب کرده‌ام.
اهمیت خط ثلث در کتیبه نویسی
کتیبه‌نویسی در اماکن مقدسه جایگاه خاص و ویژه ای دارد؛ به‌گونه‌ای که تقریبا هیچ بنای مذهبی را نمی‌توان یافت که از عنصر خط و علی‌الخصوص خط ثلث در آن استفاده نشده باشد. مطلبی که در اینجا ذکر آن الزامی به نظر می‌رسد، ماندگاری این خطوط است که به‌عنوان میراث فرهنگی و هنری ما در عصر حاضر برا ی نسل‌های آینده باقی خواهد ماند، ولی مطلبی که جای تأسف و تأثر دارد، این است که در بیش از 90درصد اماکن مذهبی ما، عمدتا برای نوشتن کتیبه ها از وجود خوشنویسانی استفاده شده است که حتی نوشتن یک نقطه درست از خط ثلث را نمی‌دانند چه برسد به نوشتن کتیبه.
این افراد با توجه به ارتباطاتی که با افراد تصمیم‌گیر و صاحب نفوذ دارند و با توجه به
کتیبه‌های صحن جامع حرم
با کمال تأسف بایستی عرض کنم که کتیبه‌های صحن جامع رضوی هم جزء همان کتیبه‌هایی است که با توجه به رابطه‌های موجود در زمان تولیت قبل سفارش داده شده است؛ به‌گونه‌ای که فرد خوشنویس، هیچ جایگاهی در بین خوشنویسان خط ثلث در ایران نداشته و با استفاده از حروف چینی رایانه، کتیبه‌هایی را نوشته است که سراسر ایراد و اشکال است.
حفظ و پیشرفت هنر خوشنویسی و خط ثلث
من همیشه گفته‌ام و باز هم تکرار می‌کنم که در طول تاریخ دوره‌ای را نمی‌توان یافت که در آن دوره، هنر و آثار هنری بدون علاقه و حمایت حاکمان و امراء و پادشاهان به جایگاه مطلوبی
در حال حاضر جامعه هنری سخت نیازمند توجه و رسیدگی مسئولین به این حوزه است که اگر به هنرمند ایرانی و آثار او توجه نشود، بدون شک مردم جامعه، کالای فرهنگی خود را صرف‌نظر از سالم و یا ناسالم بودن آن، به‌طریقی غیر معمول تأمین خواند نمود.
بحران فرهنگی و هنری
وضعیت فرهنگی و هنری کشور ما خیلی پیش‌تر از اوضاع اقتصادی ما دچار آشفتگی و بحران شده بود و قبل از بحران اقتصادی، دامنگیر فرهنگ و هنر شده ،بود؛ ولی از آنجایی که در نظر برخی، نیازهای فرهنگی و هنری جزء نیازهای زیستی و جسمانی به‌شمار نمی‌آمد کسی متوجه بحران در این عرصه نشده بود. امیدوارم که مسئولین بدانند و بفهمند که حال این روزهای اصحاب هنر و فرهنگ زیاد مطلوب و خوش نیست و در این راستا کاری بکنند.
