عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در گفت وگو با خبرگزاری رضوی:
عبادت شب قدر فقط خواندن دعا و عزاداری نیست/ باید اعمال خالصانه باشد
حجت الاسلام والمسلمین محمود رجبی در گفت‌وگو با خبرنگار رضوی در قم، راجع به اهمیت بالای شب‌های قدر، اعمالی که باید در این شب‌های مبارک از ماه رمضان انجام داد و همچنین تاثیر استجابت دعا حضور در اماکن مقدس، توضیحات جامعی ارائه کرد که مشروح این مصاحبه را در زیر می‌خوانید:
*چرا دین اسلام تأکید دارد که شب قدر دارای این همه ارزش و جایگاه است؟
شب قدر، یک فرصت استثنایی و طلایی برای هر فرد است؛ به دلیل اینکه از یک سو شب نزول قرآن کریم، یعنی تنها کتاب آسمانی که محتوا و الفاظ آن مستقیما از سوی خدا بیان شده و از طریق پیامبر گرامی اسلام(ص) در اختیار بشر قرار گرفته و از جهت دیگر شب تعیین سرنوشت یک سال آینده هر فردی است.
شب قدر، این ظرفیت را دارد که یک فرد اگر بتواند خوب بهره‌برداری کند، به اندازه ۸۰ سال عبادت می‌تواند اوج بگیرد و به کمالات انسانی برسد و با تقرب خود را به سوی خدا نزدیک‌تر کند؛ بنابر این هیچ چیز را نمی‌توانیم با شب قدر مقاسیه کنیم.
* چه رابطه‌ای بین شب قدر و کرامات معصومین(ع) است؟
اگر انسان بتواند در این شب بهره خوبی ببرد، پیوند ویژه‌ای بین او و زهرای مرضیه سلام الله علیها برقرار می‌شود؛ چون در روایات آمده شب حضرت زهرای مرضیه(س)، شب قدر است و از سوی دیگر هم یک ارتباط ویژه با حضرت بقیه الله(عج) برقرار می‌شود؛ چون مجددا طبق نقل در روایات، آمده است که برنامه سالانه هر فرد به امضای حضرت بقیه الله الاعظم(عج) می‌رسد.
بنابر این هر اندازه راجع به اهمیت و فضیلت شب قدر سخن بگوییم، کم گفته‌ایم و این می‌طلبد که توجه جامعه ما به این مسئله جلب شود و خدایی ناکرده به گونه‌ای نباشد که این شب‌ها بگذرد و از بهره‌های بی‌همتای آن محروم شویم.
*استغفار به درگاه الهی همواره در شب های قدر مورد تأکید قرار گرفته است؛ واقعا این عمل و انجام استغفار به درگاه الهی در شب قدر چقدر تاثیر خواهد داشت؟
در روایات ما آمده اگر کسی در شب قدر آمرزیده و اهل سعادت نشود، در طول سال توفیق این چنینی برای او حاصل نخواهد شد، مگر آنکه عرفه را به درستی درک کند و در سحرای عرفات از خداوند متعال طلب آمرزش داشته باشد.
این مسائل نشان می‌دهد در شب قدر، ترس از دست دادن زمینه‌های رشد و تقرب بسیاری هم وجود دارد ولی از سوی دیگر، فرد به لحاظ ظرفیت‌های این شب، می‌تواند به اوج برسد، مورد تقرب الهی قرار بگیرد و لطف و رحمت حضرت فاطمه زهرا(س) و بقیه الله(عج) را دریافت کند.
*آیات قرآنی چه توضیحاتی راجع به عظمت شب قدر داشته‌اند؟
قرآن کریم می‌فرماید «و ما ادراک ما لیله القدر»؛ یعنی بشر چه می‌داند شب قدر چیست؟؛ قرآن کریم در این آیه می‌خواهد به ما منتقل کند که عظمت شب قدر قابل درک بشر نیست و یکی از آن چیزهایی که بشر می‌تواند درک کند را قرآن در این آیه فرموده است؛ شب قدر، شب نزول قرآن و شبی است که سخن مستقیم خداوند در اختیار بشر قرار گرفته، وگرنه معنای شب قدر همین یک فضیلت نیست.
در آیه دیگر قرآن، خداوند می‌فرماید: « انا انزلناه فی لیله المبارکه»، یعنی عظمت شب قدر به این دلیل است که سراسر برکت الهی است و برکت یعنی خیر ماندگار.
*به نظر شما اگر فردی نتواند از فضائل شب قدر بهره‌مند شود، مشکل از کجا خواهد بود؟
در این شب آنچه افراد به دست می‌آورند، جز خیر چیزی نیست و البته باید دانست که آن خیر هم ماندگار است؛ کمااینکه از منظر دیگر در آیه‌ی مبارکه «سلام هي حتى مطلع الفجر» نیز عنوان شده شب قدر، قابل درک نیست؛ یعنی شبی سراسر سلامت که هیچ جنبه نقصی در آن وجود ندارد؛ بنابر این اگر کسی از این شب بهره‌مند نشود، به این دلیل است که در او نقصی وجود دارد، تلاش و نیت خود را برای بهره‌مندی از این شب مبارک و الهی خالص نکرده وگرنه شب قدر، شبی است که فرشتگان به زمین فرود می‌آیند و پیامی که می‌آورند این است که همه لحظات امشب پاک و سلامت است و هر فرد می‌تواند در ابعاد مختلف، سلامت خود را تامین کند و از آن بهره‌مند شود.
*حضور در مشاهد مشرفه و اماکن مقدسه مثل مساجد، تکایا و ... در شب قدر برای خواندن دعا و نیایش و یا حتی عزاداری اهل بیت(ع)، در مقایسه با خواندن دعا به صورت انفرادی چقدر تأثیر دارد و متفاوت است؟
در روایات و حتی تعدادی از آیات قرآن کریم آمده و می‌فهمیم که اماکن برای استجابت دعاهای ما یکسان نیستند و هر یک در راستای آماده‌سازی انسان برای رسیدن به تقرب الهی اثر دارند؛ به هر حال، مکه مکرمه یک مکانی است که ویژگی‌های خاص خود را دارد و نمی‌توان آن را با مکان دیگری قابل مقاسیه قرار داد.
فضائلی که برای مشاهد مشرفه و سرزمین‌های مقدس ذکر شده، طوری است که اگر عملی بیرون آن مکان انجام بگیرد، یک نتیجه ولی اگر در درون آن مکان باشد، نتیجه مضاعفی خواهد داشت.
نمازی که در مسجد خوانده شود یک ثواب و در منزل یک ثواب دیگری دارد؛ حتی مساجد هم با یکدیگر یکسان نیستند و فضائل متفاوتی دارند؛ برای نمونه نماز و عبادتی که در مسجد جامع شهرها و مساجد اربعه مثل مسجد کوفه، حرم امام حسین علیه السلام و ... باشد، مطمئنا ثواب بیشتری نسبت به دیگر اماکن برای استجابت دعا و نیایش دارد.
*جایگاه انسان برای استجابت دعا در این اماکن مقدس هم تفاوت خواهد داشت؟
مطمئنا ثواب بیشتر، موجب تقرب بیشتر به خدا می‌شود و موجب افزایش کمال انسان خواهد شد؛ بنابراین در اینکه انسان عملی را که انجام می‌دهد به لحاظ آثار و فضائل و همچنین از نظر آمادگی‌ای که انسان در ارتباط با خدا دارد، در اماکن مقدس بدون شک اثر دارند و متفاوت با اماکن دیگر هستند.
پس اگر مردم بخواهند در شب قدر بهره بیشتری ببرند، در این اماکن مقدسه حضور پیدا کنند؛ همانطور که خداوند فرموده است که اثرات این اماکن بیشتر است و چه بسا این مکان‌ها، مورد عنایت پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) قرار گرفته و شاید حضرت بقیه الله(عج) در آن حضور داشته باشند یا نظر لطف‌شان به آن مکان بیشتر باشد؛ در نتیجه خداوند متعال نظر لطف شان بیشتر می‌شود؛ و بنابر این کمک می‌کند در این شب انسان بهره بیشتری ببرد.
* اینکه علاوه بر خواندن دعا و اعمال مخصوص آن، جمعی هم در شب‌های قدر به عزاداری می‌پردازند نیز توصیه می‌شود؟
اگر عبادت را کار خالصانه‌ای برای خدا بدانیم، همه کارهای خوب که خالصانه انجام می‌گیرد، عبادت خواهد بود که در شب قدر، یکی از آنها خواندن دعا و دیگری عزاداری و اشک ریختن برای اهل بیت(ع) است؛ حتی دیگر کارهایی هم که خالصانه باشد، بسیار می‌تواند نتیجه‌بخش شود و فرد باید تأمل کند و ببیند ارزش کدام بیشتر و نیت خالصانه‌تر است تا تصمیم بگیرد.
نقل‌هایی وجود دارد که شب قدر، بهترین شب مذاکره علم است یعنی اینکه انسان برود خودش را تعالی بدهد و آموزه‌های دینی را یاد بگیرد؛ چراکه اگر کسانی خالصانه در این مجالس شرکت کند، با این نیت که معرفت دینی‌شان بالاتر برود، عبادت است.
*در این باره مثالی هم می‌توانید بزنید؟
بله. مثلا این که افراد در این شب کتابی را مطالعه کنند؛ این کارها هم اگر با نیت الهی باشد، عبادت است؛ ضمن اینکه یکی از چیزهایی که قطعا خداوند متعال آن را دوست دارند، همین است که فرد معرفت‌اش نسبت به خداوند، اهل بیت(ع) و معارف دینی را بالاتر ببرد؛ عبادت ارزشمندی که انسان در شب قدر انسان می‌تواند انجام دهد، این است که یک ساعتی هم بنشیند مطالعه‌ای حساب شده و دقیق که معرفت دینی را بالاتر ببرد، انجام دهد.
*چه اعمال دیگری را برای استجابت بیشتر دعا و بهره‌مندی از ثواب بیشتر در شب‌های قدر توصیه می‌کنید؟
رسیدگی به محرومین و ایتام و حتی اگر فردی بتواند کمک‌های مالی در این شب به محرومین داشته باشد، عبادت خواهد بود؛ همان سیره‌ای که اهل بیت(ع) داشتند و در این شب‌ها به محرومین رسیدگی می‌کردند و امیرالمومنین(ع) نیز می‌فرمودند آرزویم خدمت‌رسانی بود.
برای مثال وقتی حضرت علی(ع) نتوانست بعد از شب نوزدهم ماه رمضان به ایتام سر بزند، همه آنها متوجه شدند کسی که هر شب به آنها رسیدگی می‌کرد، امیرالمومنین(ع) بوده است؛ پس این اتفاق تاریخی، نشان می‌دهد امیرالمومنین(ع) در شب‌های قدر سال‌های گذشته‌تر از آن، زمانی را برای رسیدگی محرومین اختصاص می‌داده که محرومین هم با نیامدن حضرت متوجه شدند، چه کسی بوده به آنها توجه می‌کرد.
با زمینه‌سازی‌هایی که کمیته امداد داشته، اگر اقدامی در این راستا صورت بگیرد، کمک و عبادت بزرگی است.
همچنین در شب های قدر، اگر بین آنهایی که اختلاف دارد را آشتی بدهیم، عبادت خواهد بود؛ عبادت شب قدر، فقط خواندن دعا و عزاداری نیست؛ البته آنها هم لازم است و حتما بخشی از وقت را باید به خواندن دعا، تلاوت قرآن و ... پرداخت ولی اینکه اگر تصور کنیم همین یک کار را خداوند می‌پسندد، چنین نیست و اقدامات دیگر که عنوان شد، اگر از دست فردی برمی‌آید، متناسب با شرایط می‌تواند انجام دهد تا بهره‌های بیشتری از شب قدر ببرد.
*چرا دین اسلام تأکید دارد که شب قدر دارای این همه ارزش و جایگاه است؟
شب قدر، یک فرصت استثنایی و طلایی برای هر فرد است؛ به دلیل اینکه از یک سو شب نزول قرآن کریم، یعنی تنها کتاب آسمانی که محتوا و الفاظ آن مستقیما از سوی خدا بیان شده و از طریق پیامبر گرامی اسلام(ص) در اختیار بشر قرار گرفته و از جهت دیگر شب تعیین سرنوشت یک سال آینده هر فردی است.
شب قدر، این ظرفیت را دارد که یک فرد اگر بتواند خوب بهره‌برداری کند، به اندازه ۸۰ سال عبادت می‌تواند اوج بگیرد و به کمالات انسانی برسد و با تقرب خود را به سوی خدا نزدیک‌تر کند؛ بنابر این هیچ چیز را نمی‌توانیم با شب قدر مقاسیه کنیم.
* چه رابطه‌ای بین شب قدر و کرامات معصومین(ع) است؟
اگر انسان بتواند در این شب بهره خوبی ببرد، پیوند ویژه‌ای بین او و زهرای مرضیه سلام الله علیها برقرار می‌شود؛ چون در روایات آمده شب حضرت زهرای مرضیه(س)، شب قدر است و از سوی دیگر هم یک ارتباط ویژه با حضرت بقیه الله(عج) برقرار می‌شود؛ چون مجددا طبق نقل در روایات، آمده است که برنامه سالانه هر فرد به امضای حضرت بقیه الله الاعظم(عج) می‌رسد.
بنابر این هر اندازه راجع به اهمیت و فضیلت شب قدر سخن بگوییم، کم گفته‌ایم و این می‌طلبد که توجه جامعه ما به این مسئله جلب شود و خدایی ناکرده به گونه‌ای نباشد که این شب‌ها بگذرد و از بهره‌های بی‌همتای آن محروم شویم.
*استغفار به درگاه الهی همواره در شب های قدر مورد تأکید قرار گرفته است؛ واقعا این عمل و انجام استغفار به درگاه الهی در شب قدر چقدر تاثیر خواهد داشت؟
در روایات ما آمده اگر کسی در شب قدر آمرزیده و اهل سعادت نشود، در طول سال توفیق این چنینی برای او حاصل نخواهد شد، مگر آنکه عرفه را به درستی درک کند و در سحرای عرفات از خداوند متعال طلب آمرزش داشته باشد.
این مسائل نشان می‌دهد در شب قدر، ترس از دست دادن زمینه‌های رشد و تقرب بسیاری هم وجود دارد ولی از سوی دیگر، فرد به لحاظ ظرفیت‌های این شب، می‌تواند به اوج برسد، مورد تقرب الهی قرار بگیرد و لطف و رحمت حضرت فاطمه زهرا(س) و بقیه الله(عج) را دریافت کند.
*آیات قرآنی چه توضیحاتی راجع به عظمت شب قدر داشته‌اند؟
قرآن کریم می‌فرماید «و ما ادراک ما لیله القدر»؛ یعنی بشر چه می‌داند شب قدر چیست؟؛ قرآن کریم در این آیه می‌خواهد به ما منتقل کند که عظمت شب قدر قابل درک بشر نیست و یکی از آن چیزهایی که بشر می‌تواند درک کند را قرآن در این آیه فرموده است؛ شب قدر، شب نزول قرآن و شبی است که سخن مستقیم خداوند در اختیار بشر قرار گرفته، وگرنه معنای شب قدر همین یک فضیلت نیست.
در آیه دیگر قرآن، خداوند می‌فرماید: « انا انزلناه فی لیله المبارکه»، یعنی عظمت شب قدر به این دلیل است که سراسر برکت الهی است و برکت یعنی خیر ماندگار.
*به نظر شما اگر فردی نتواند از فضائل شب قدر بهره‌مند شود، مشکل از کجا خواهد بود؟
در این شب آنچه افراد به دست می‌آورند، جز خیر چیزی نیست و البته باید دانست که آن خیر هم ماندگار است؛ کمااینکه از منظر دیگر در آیه‌ی مبارکه «سلام هي حتى مطلع الفجر» نیز عنوان شده شب قدر، قابل درک نیست؛ یعنی شبی سراسر سلامت که هیچ جنبه نقصی در آن وجود ندارد؛ بنابر این اگر کسی از این شب بهره‌مند نشود، به این دلیل است که در او نقصی وجود دارد، تلاش و نیت خود را برای بهره‌مندی از این شب مبارک و الهی خالص نکرده وگرنه شب قدر، شبی است که فرشتگان به زمین فرود می‌آیند و پیامی که می‌آورند این است که همه لحظات امشب پاک و سلامت است و هر فرد می‌تواند در ابعاد مختلف، سلامت خود را تامین کند و از آن بهره‌مند شود.
*حضور در مشاهد مشرفه و اماکن مقدسه مثل مساجد، تکایا و ... در شب قدر برای خواندن دعا و نیایش و یا حتی عزاداری اهل بیت(ع)، در مقایسه با خواندن دعا به صورت انفرادی چقدر تأثیر دارد و متفاوت است؟
در روایات و حتی تعدادی از آیات قرآن کریم آمده و می‌فهمیم که اماکن برای استجابت دعاهای ما یکسان نیستند و هر یک در راستای آماده‌سازی انسان برای رسیدن به تقرب الهی اثر دارند؛ به هر حال، مکه مکرمه یک مکانی است که ویژگی‌های خاص خود را دارد و نمی‌توان آن را با مکان دیگری قابل مقاسیه قرار داد.
فضائلی که برای مشاهد مشرفه و سرزمین‌های مقدس ذکر شده، طوری است که اگر عملی بیرون آن مکان انجام بگیرد، یک نتیجه ولی اگر در درون آن مکان باشد، نتیجه مضاعفی خواهد داشت.
نمازی که در مسجد خوانده شود یک ثواب و در منزل یک ثواب دیگری دارد؛ حتی مساجد هم با یکدیگر یکسان نیستند و فضائل متفاوتی دارند؛ برای نمونه نماز و عبادتی که در مسجد جامع شهرها و مساجد اربعه مثل مسجد کوفه، حرم امام حسین علیه السلام و ... باشد، مطمئنا ثواب بیشتری نسبت به دیگر اماکن برای استجابت دعا و نیایش دارد.
*جایگاه انسان برای استجابت دعا در این اماکن مقدس هم تفاوت خواهد داشت؟
مطمئنا ثواب بیشتر، موجب تقرب بیشتر به خدا می‌شود و موجب افزایش کمال انسان خواهد شد؛ بنابراین در اینکه انسان عملی را که انجام می‌دهد به لحاظ آثار و فضائل و همچنین از نظر آمادگی‌ای که انسان در ارتباط با خدا دارد، در اماکن مقدس بدون شک اثر دارند و متفاوت با اماکن دیگر هستند.
پس اگر مردم بخواهند در شب قدر بهره بیشتری ببرند، در این اماکن مقدسه حضور پیدا کنند؛ همانطور که خداوند فرموده است که اثرات این اماکن بیشتر است و چه بسا این مکان‌ها، مورد عنایت پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) قرار گرفته و شاید حضرت بقیه الله(عج) در آن حضور داشته باشند یا نظر لطف‌شان به آن مکان بیشتر باشد؛ در نتیجه خداوند متعال نظر لطف شان بیشتر می‌شود؛ و بنابر این کمک می‌کند در این شب انسان بهره بیشتری ببرد.
* اینکه علاوه بر خواندن دعا و اعمال مخصوص آن، جمعی هم در شب‌های قدر به عزاداری می‌پردازند نیز توصیه می‌شود؟
اگر عبادت را کار خالصانه‌ای برای خدا بدانیم، همه کارهای خوب که خالصانه انجام می‌گیرد، عبادت خواهد بود که در شب قدر، یکی از آنها خواندن دعا و دیگری عزاداری و اشک ریختن برای اهل بیت(ع) است؛ حتی دیگر کارهایی هم که خالصانه باشد، بسیار می‌تواند نتیجه‌بخش شود و فرد باید تأمل کند و ببیند ارزش کدام بیشتر و نیت خالصانه‌تر است تا تصمیم بگیرد.
نقل‌هایی وجود دارد که شب قدر، بهترین شب مذاکره علم است یعنی اینکه انسان برود خودش را تعالی بدهد و آموزه‌های دینی را یاد بگیرد؛ چراکه اگر کسانی خالصانه در این مجالس شرکت کند، با این نیت که معرفت دینی‌شان بالاتر برود، عبادت است.
*در این باره مثالی هم می‌توانید بزنید؟
بله. مثلا این که افراد در این شب کتابی را مطالعه کنند؛ این کارها هم اگر با نیت الهی باشد، عبادت است؛ ضمن اینکه یکی از چیزهایی که قطعا خداوند متعال آن را دوست دارند، همین است که فرد معرفت‌اش نسبت به خداوند، اهل بیت(ع) و معارف دینی را بالاتر ببرد؛ عبادت ارزشمندی که انسان در شب قدر انسان می‌تواند انجام دهد، این است که یک ساعتی هم بنشیند مطالعه‌ای حساب شده و دقیق که معرفت دینی را بالاتر ببرد، انجام دهد.
*چه اعمال دیگری را برای استجابت بیشتر دعا و بهره‌مندی از ثواب بیشتر در شب‌های قدر توصیه می‌کنید؟
رسیدگی به محرومین و ایتام و حتی اگر فردی بتواند کمک‌های مالی در این شب به محرومین داشته باشد، عبادت خواهد بود؛ همان سیره‌ای که اهل بیت(ع) داشتند و در این شب‌ها به محرومین رسیدگی می‌کردند و امیرالمومنین(ع) نیز می‌فرمودند آرزویم خدمت‌رسانی بود.
برای مثال وقتی حضرت علی(ع) نتوانست بعد از شب نوزدهم ماه رمضان به ایتام سر بزند، همه آنها متوجه شدند کسی که هر شب به آنها رسیدگی می‌کرد، امیرالمومنین(ع) بوده است؛ پس این اتفاق تاریخی، نشان می‌دهد امیرالمومنین(ع) در شب‌های قدر سال‌های گذشته‌تر از آن، زمانی را برای رسیدگی محرومین اختصاص می‌داده که محرومین هم با نیامدن حضرت متوجه شدند، چه کسی بوده به آنها توجه می‌کرد.
با زمینه‌سازی‌هایی که کمیته امداد داشته، اگر اقدامی در این راستا صورت بگیرد، کمک و عبادت بزرگی است.
همچنین در شب های قدر، اگر بین آنهایی که اختلاف دارد را آشتی بدهیم، عبادت خواهد بود؛ عبادت شب قدر، فقط خواندن دعا و عزاداری نیست؛ البته آنها هم لازم است و حتما بخشی از وقت را باید به خواندن دعا، تلاوت قرآن و ... پرداخت ولی اینکه اگر تصور کنیم همین یک کار را خداوند می‌پسندد، چنین نیست و اقدامات دیگر که عنوان شد، اگر از دست فردی برمی‌آید، متناسب با شرایط می‌تواند انجام دهد تا بهره‌های بیشتری از شب قدر ببرد.
