هنرمند آینه کار در گفتگو با خبرگزاری رضوی:
اتفاق های مثبت زندگی ام را مرهون فعالیتم در حرم امام رضا علیه السلام می دانم
به گزارش سرویس هنر خبرگزاری رضوی، هنر آینه کاری یکی از زیباترین هنرهای سنتی ایران و از ابتکارهای ویژه هنرمندان ایرانی است که عمدتا در تزیینات داخلی، بناهای تاریخی به ویژه اماکن متبرکه کاربرد دارد. آب و آینه در فرهنگ ایرانیان همواره به شکل دو نماد پاکی و روشنایی، راستگویی و صفا مورد توجه بوده و احتمالاً به کارگیری آینه در تزیینات معماری برگرفته از همین فرهنگ است. طرح های منظم و نقش های متنوع به وسیله قطعات کوچک و بزرگ آینه، اشکال متنوع، فضایی درخشان و زیبا برای تزیین بناها می آفریند که از بازتاب نور در قطعات بی شمار آینه، تشعشع، درخشش و زیبایی خاصی ایجاد می شود و همچنین پوششی بسیار مناسب و زیبا برای تزیین بنا از نظر استحکام و دوام است.
در این زمینه با محمد علی قدیریان که هنر آینه کاری به صورت موروثی به وی رسیده گفت و گو کرده ایم که شما را به خواندن آن دعوت می کنیم.
برای کسب اطلاعات بیشتر خوانندگان با هنر آینه کاری در مورد تاریخچه ی این هنر توضیح بفرمایید.
مدارک تاریخی نشان میدهد که تزیین بنا با آینه برای نخستین بار در شهر قزوین پایتخت شاه طهماسب صفوی و در دیوان خانه ای که او به سال ۹۶۵ ق. به پایان رساند آغاز شده است. هنر آینه کاری از زمانی پدید آمد که بخشی از آینه هایی که در سده ۱۰هجری قمری به صورت یکی از اقلام وارداتی از اروپا به ویژه از ونیز به ایران آورده می شد به هنگام جابه جایی در راه می شکست. بدین منظور هنرمندان ایرانی برای بهره گیری از این قطعات شکسته راهی جدید یافتند و از آنها در هنر آینه کاری استفاده کردند و آینه کاری ظاهراً با کاربرد آنها آغاز شد. البته این هنر تنها در تزیین سطوح داخلی بنا خلاصه نمی شود.
این هنر از اواخر دوره صفوی در هنر اسلامی پدید آمده و اولین ساختمانی که آینه کاری شده در قزوین است و اوج کار به بناهای دوره قاجار و پهلوی می رسد، حرم حضرت علی(ع) و امام رضا(ع) در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی آینه کاری شده بوده همچنین کاخ سعدآباد و گلستان مجموعه هایی هستند که آن دوران کار شده و در همین دوره هم رواق های بزرگ در حرم مطهرامام رضا(ع) مانند رواق دارالولایه و امام خمینی همچنین امام زاده های سطح کشور مربوط به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی بوده که آینه کاری شده است.
باتوجه به موروثی بودن آینه کاری در خاندان خود لطفا درباره پیشینه خانواده ی خود توضیح دهید و اینکه بفرمایید خاندان شما از چه دوره ای به آینه کاری در حرم مطهر مشغول بودند؟
پدرم و پدر بزرگم کاشی کار بودند و این حرفه در خاندان ما موروثی شده اما به مرور شاخه فعالیت بنده از پدرم جدا شد. من آینه کاری را از سال 1372 آغاز و پس از گذراندن دوره ی سربازی از سال 1380 در حرم حضرت امام رضا(ع) مشغول به فعالیت شدم، سال 1381 در رواق دارالحجه و صحن جمهوری کار می کردم همچنین در شهرهای بسیاری و کشورهایی مانند لبنان، مسکو، روسیه و... فعالیت کردم که یکی از افتخاراتم فعالیت درنجف اشرف است. درحال حاضر عضو صنایع دستی و فنی حرفه ای هستم.
پدرم(مهدی قدیریان) از نوجوانی در زمینه ی کاشی کاری و آینه کاری فعالیت داشتند و این فعالیت تنها منحصر به حرم مطهر امام رضا(ع) نمی شد ایشان از سال 1361 به صورت رسمی در حرم استخدام شدند و مسئول و سرپرست کاشی کارهای صحن قدس بودند. در سال 1343 پدر بزرگم بناهای آرامگاه فردوسی، خیام، عطار همچنین دانشگاه تهران را کاشی کاری کردند.
در حال حاضر چند نفر از اعضای خانواده در این حرفه مشغول به فعالیت هستند و آیا این هنر در نسل بعدی خاندان قدیریان ادامه خواهد یافت؟
مجموعا 4 برادر هستیم که آن ها هم مانند من در این حوزه فعال بوده اند و در فنی حرفه ای شاخه آینه کاری آموزش دیده بودند اما به دلیل مشکلات موجود و عدم اهمیت به این حرفه دیگر در این رشته فعالیت نمی کنند. آنان در این زمینه استاد کارهای ماهری هستند اما در حال حاضر در شغل دیگری مشغول به کار شده اند، با توجه به اینکه این هنر از سوی صنایع دستی و میراث فرهنگی حمایت نمی شود بنده هم صرفا به دلیل علاقه ی خاصی که به این حرفه دارم ادامه می دهم.
از فرزندم نخواستم وارد این حرفه شود چرا که حمایتی صورت نمی گیرد و اگر زحمت و زمانی که من در این حرفه صرف کردم را به فعالیت در شاخه ی دیگری می پرداختم نتیجه بیشتری می گرفتم.
توضیحاتی راجع به آثار خودتان و خاندان قدیریان در اماکن مذهبی (با ذکر صحن و رواق و بناها) ارائه نمایید.
در رواق دارالحجه و در قسمت زیرین صحن انقلاب در طول سه سال بالغ بر 2 هزار آینه کاری کرده ام همچنین آینه کاری صحن جمهوری و رواق امام خمینی نیز از آثار من است. از دیگر فعالیت های من آینه کاری در روسیه، عراق، صحن حضرت زهرا(س) و در نجف مقبره میرزا ابراهیم رضوی بوده است همچنین در مساجد شهر مشهد و در شهرهای آستانه اشرفیه، تهران و طبس و یزد نیز فعالیت کرده ام.
همان طور که گفتم پدرم سرپرست کاشی کاری در صحن قدس بودند و در صحن جمهوری و جامع رضوی حرم مطهرنیز کار کردند و بی شک مرمت گنبد مسجد گوهرشاد یکی از آثار ماندگار پدر بزرگم محمد کاظم قدیریان بود.
وقتی که در حرم مطهر رضوی مشغول به فعالیت می شوید چه حس و حالی دارید؟
قطعا کار کردن در حرم مطهر نسبت به دیگر اماکن برای من از اهمیت بیشتری برخوردار است و معتقدم توفیق بزرگی نصیبم شده و امام رضا(ع) عنایت ویژه ای به من داشتند که بخشی از زیباسازی حرمشان را به عهده گرفتم. تا امروز اتفاق های مثبت زندگی ام را مرهون فعالیتم در حرم امام رضا(ع) می دانم.
در مورد مصالح و مواد استفاده در این حرفه بفرمایید.
آینه، چسب، سریش و گچ نرم از مصالح و مواد مورد استفاده در هنر آینه کاری است. ابزارهایی که در این حرفه استفاده می شوند عبارت اند از قلم طراحی، خط کش چوبی برای خط اندازی روی شیشه، میز زیر دست، الماس آینه بر و تنها ابزاری که در نصب آن به کار برده می شود کاردک است.
برای افراد علاقمند به این حرفه چه توصیه ای دارید و اینکه آیا شیوه تعلیم این هنر به صورت خصوصی است یا آموزش آکادمیک هم تدریس می شود؟
بنده خودم در این زمینه تدریس خصوصی دارم و علاقه مندان به این حرفه می توانند با گذراندن دوره فنی حرفه ای به صورت عملی آموزش ببیند اما تا امروز آموزشگاه شخصی و آکادمیک که در این حرفه فعالیت کند وجود نداشته است.
آیا آینه کاری فقط در اماکن مذهبی و بناها کاربرد دارد؟
خیر، آینه کاری در بنا ها صرفا کاربرد ندارد؛ به عنوان تزئینات نیز استفاده می شود و در داخل منازل و تالار ها هم کاربرد دارد. به بیان دیگر در دو وجه سنتی و مدرن و یا تلفیق این دو نیز کار می شود البته از وجه مدرن بیشتر در منازل، هتل ها و از وجه سنتی در اماکن مذهبی و مساجد استفاده می شود.
حمایت هنرمندان از این هنر تاچه اندازه است؟
هنرمندان در ایران مغفول واقع شدند و حمایت مسئولین از هنرمندان بسیار اندک است گرچه که باید به این هنر میراثی بیشتر بها بدهند چراکه هنرمندان شناسنامه ایران هستند و قطعا در جذب توریست موثرند. به عنوان مثال سازمان صنایع دستی و میراث فرهنگی حداقل با بیمه کردن و تخصیص وام به هنرمندان می تواند در این زمینه از هنرمندان حمایت کنند. اما حتی بیمه قالی بافان که چند سالی توسط سازمان صنایع دستی تامین شده بود حذف شده است، تنها راه ماندگاری و تداوم هنر های سنتی حمایت از هنرمندان این رشته هاست.
در حال حاضر آینه کاری چه کاربردی دارد؟
در سال های اخیر نوعى آینه‌کاری با شیشه‌های رنگارنگ که طرح آن بیشتر شامل گل و بوته، ترنج و نیم ترنج است، متداول شده که بر خلاف شیوة سنتى که قطعات آینه همگى هندسى و گوشه‌دار است، آینه و شیشه‌های رنگین در آن به گونة منحنى و گرد یا بادامى و جز آن بریده مى‌شود و به کار مى‌رود.
کاربرد هنر آینه کاری به سبب زیبایى و جاذبه بسیار، در دیگر کشورهای مسلمان، به ویژه کشورهای همسایه ایران چون عراق، عربستان و امیر نشینهای خلیج فارس گسترش یافته است. یکى از بهترین نمونه‌های آن، آینه‌کاری حرم مطهر امیرالمؤمنین (ع) در نجف اشرف است که در نوع خود مانند ندارد. شهرهای مختلف ایران همواره خاستگاه هنرمندان آینه کار بوده است، اما در این میان آینه کاران اصفهان و شیراز و تهران از شهرت بیشتری برخوردارند.
در این زمینه با محمد علی قدیریان که هنر آینه کاری به صورت موروثی به وی رسیده گفت و گو کرده ایم که شما را به خواندن آن دعوت می کنیم.
برای کسب اطلاعات بیشتر خوانندگان با هنر آینه کاری در مورد تاریخچه ی این هنر توضیح بفرمایید.
مدارک تاریخی نشان میدهد که تزیین بنا با آینه برای نخستین بار در شهر قزوین پایتخت شاه طهماسب صفوی و در دیوان خانه ای که او به سال ۹۶۵ ق. به پایان رساند آغاز شده است. هنر آینه کاری از زمانی پدید آمد که بخشی از آینه هایی که در سده ۱۰هجری قمری به صورت یکی از اقلام وارداتی از اروپا به ویژه از ونیز به ایران آورده می شد به هنگام جابه جایی در راه می شکست. بدین منظور هنرمندان ایرانی برای بهره گیری از این قطعات شکسته راهی جدید یافتند و از آنها در هنر آینه کاری استفاده کردند و آینه کاری ظاهراً با کاربرد آنها آغاز شد. البته این هنر تنها در تزیین سطوح داخلی بنا خلاصه نمی شود.
این هنر از اواخر دوره صفوی در هنر اسلامی پدید آمده و اولین ساختمانی که آینه کاری شده در قزوین است و اوج کار به بناهای دوره قاجار و پهلوی می رسد، حرم حضرت علی(ع) و امام رضا(ع) در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی آینه کاری شده بوده همچنین کاخ سعدآباد و گلستان مجموعه هایی هستند که آن دوران کار شده و در همین دوره هم رواق های بزرگ در حرم مطهرامام رضا(ع) مانند رواق دارالولایه و امام خمینی همچنین امام زاده های سطح کشور مربوط به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی بوده که آینه کاری شده است.
باتوجه به موروثی بودن آینه کاری در خاندان خود لطفا درباره پیشینه خانواده ی خود توضیح دهید و اینکه بفرمایید خاندان شما از چه دوره ای به آینه کاری در حرم مطهر مشغول بودند؟
پدرم و پدر بزرگم کاشی کار بودند و این حرفه در خاندان ما موروثی شده اما به مرور شاخه فعالیت بنده از پدرم جدا شد. من آینه کاری را از سال 1372 آغاز و پس از گذراندن دوره ی سربازی از سال 1380 در حرم حضرت امام رضا(ع) مشغول به فعالیت شدم، سال 1381 در رواق دارالحجه و صحن جمهوری کار می کردم همچنین در شهرهای بسیاری و کشورهایی مانند لبنان، مسکو، روسیه و... فعالیت کردم که یکی از افتخاراتم فعالیت درنجف اشرف است. درحال حاضر عضو صنایع دستی و فنی حرفه ای هستم.
پدرم(مهدی قدیریان) از نوجوانی در زمینه ی کاشی کاری و آینه کاری فعالیت داشتند و این فعالیت تنها منحصر به حرم مطهر امام رضا(ع) نمی شد ایشان از سال 1361 به صورت رسمی در حرم استخدام شدند و مسئول و سرپرست کاشی کارهای صحن قدس بودند. در سال 1343 پدر بزرگم بناهای آرامگاه فردوسی، خیام، عطار همچنین دانشگاه تهران را کاشی کاری کردند.
در حال حاضر چند نفر از اعضای خانواده در این حرفه مشغول به فعالیت هستند و آیا این هنر در نسل بعدی خاندان قدیریان ادامه خواهد یافت؟
مجموعا 4 برادر هستیم که آن ها هم مانند من در این حوزه فعال بوده اند و در فنی حرفه ای شاخه آینه کاری آموزش دیده بودند اما به دلیل مشکلات موجود و عدم اهمیت به این حرفه دیگر در این رشته فعالیت نمی کنند. آنان در این زمینه استاد کارهای ماهری هستند اما در حال حاضر در شغل دیگری مشغول به کار شده اند، با توجه به اینکه این هنر از سوی صنایع دستی و میراث فرهنگی حمایت نمی شود بنده هم صرفا به دلیل علاقه ی خاصی که به این حرفه دارم ادامه می دهم.
از فرزندم نخواستم وارد این حرفه شود چرا که حمایتی صورت نمی گیرد و اگر زحمت و زمانی که من در این حرفه صرف کردم را به فعالیت در شاخه ی دیگری می پرداختم نتیجه بیشتری می گرفتم.
توضیحاتی راجع به آثار خودتان و خاندان قدیریان در اماکن مذهبی (با ذکر صحن و رواق و بناها) ارائه نمایید.
در رواق دارالحجه و در قسمت زیرین صحن انقلاب در طول سه سال بالغ بر 2 هزار آینه کاری کرده ام همچنین آینه کاری صحن جمهوری و رواق امام خمینی نیز از آثار من است. از دیگر فعالیت های من آینه کاری در روسیه، عراق، صحن حضرت زهرا(س) و در نجف مقبره میرزا ابراهیم رضوی بوده است همچنین در مساجد شهر مشهد و در شهرهای آستانه اشرفیه، تهران و طبس و یزد نیز فعالیت کرده ام.
همان طور که گفتم پدرم سرپرست کاشی کاری در صحن قدس بودند و در صحن جمهوری و جامع رضوی حرم مطهرنیز کار کردند و بی شک مرمت گنبد مسجد گوهرشاد یکی از آثار ماندگار پدر بزرگم محمد کاظم قدیریان بود.
وقتی که در حرم مطهر رضوی مشغول به فعالیت می شوید چه حس و حالی دارید؟
قطعا کار کردن در حرم مطهر نسبت به دیگر اماکن برای من از اهمیت بیشتری برخوردار است و معتقدم توفیق بزرگی نصیبم شده و امام رضا(ع) عنایت ویژه ای به من داشتند که بخشی از زیباسازی حرمشان را به عهده گرفتم. تا امروز اتفاق های مثبت زندگی ام را مرهون فعالیتم در حرم امام رضا(ع) می دانم.
در مورد مصالح و مواد استفاده در این حرفه بفرمایید.
آینه، چسب، سریش و گچ نرم از مصالح و مواد مورد استفاده در هنر آینه کاری است. ابزارهایی که در این حرفه استفاده می شوند عبارت اند از قلم طراحی، خط کش چوبی برای خط اندازی روی شیشه، میز زیر دست، الماس آینه بر و تنها ابزاری که در نصب آن به کار برده می شود کاردک است.
برای افراد علاقمند به این حرفه چه توصیه ای دارید و اینکه آیا شیوه تعلیم این هنر به صورت خصوصی است یا آموزش آکادمیک هم تدریس می شود؟
بنده خودم در این زمینه تدریس خصوصی دارم و علاقه مندان به این حرفه می توانند با گذراندن دوره فنی حرفه ای به صورت عملی آموزش ببیند اما تا امروز آموزشگاه شخصی و آکادمیک که در این حرفه فعالیت کند وجود نداشته است.
آیا آینه کاری فقط در اماکن مذهبی و بناها کاربرد دارد؟
خیر، آینه کاری در بنا ها صرفا کاربرد ندارد؛ به عنوان تزئینات نیز استفاده می شود و در داخل منازل و تالار ها هم کاربرد دارد. به بیان دیگر در دو وجه سنتی و مدرن و یا تلفیق این دو نیز کار می شود البته از وجه مدرن بیشتر در منازل، هتل ها و از وجه سنتی در اماکن مذهبی و مساجد استفاده می شود.
حمایت هنرمندان از این هنر تاچه اندازه است؟
هنرمندان در ایران مغفول واقع شدند و حمایت مسئولین از هنرمندان بسیار اندک است گرچه که باید به این هنر میراثی بیشتر بها بدهند چراکه هنرمندان شناسنامه ایران هستند و قطعا در جذب توریست موثرند. به عنوان مثال سازمان صنایع دستی و میراث فرهنگی حداقل با بیمه کردن و تخصیص وام به هنرمندان می تواند در این زمینه از هنرمندان حمایت کنند. اما حتی بیمه قالی بافان که چند سالی توسط سازمان صنایع دستی تامین شده بود حذف شده است، تنها راه ماندگاری و تداوم هنر های سنتی حمایت از هنرمندان این رشته هاست.
در حال حاضر آینه کاری چه کاربردی دارد؟
در سال های اخیر نوعى آینه‌کاری با شیشه‌های رنگارنگ که طرح آن بیشتر شامل گل و بوته، ترنج و نیم ترنج است، متداول شده که بر خلاف شیوة سنتى که قطعات آینه همگى هندسى و گوشه‌دار است، آینه و شیشه‌های رنگین در آن به گونة منحنى و گرد یا بادامى و جز آن بریده مى‌شود و به کار مى‌رود.
کاربرد هنر آینه کاری به سبب زیبایى و جاذبه بسیار، در دیگر کشورهای مسلمان، به ویژه کشورهای همسایه ایران چون عراق، عربستان و امیر نشینهای خلیج فارس گسترش یافته است. یکى از بهترین نمونه‌های آن، آینه‌کاری حرم مطهر امیرالمؤمنین (ع) در نجف اشرف است که در نوع خود مانند ندارد. شهرهای مختلف ایران همواره خاستگاه هنرمندان آینه کار بوده است، اما در این میان آینه کاران اصفهان و شیراز و تهران از شهرت بیشتری برخوردارند.
