حجت الاسلام و المسلمین مومنی در گفت و گو با خبرگزاری رضوی:
آیت الله طبسی بسیار ساده زیست بود/ امام چندین بار در نامه هایی ایشان را تأیید کرده بود
به مناسبت سالگرد درگذشت آیت الله واعظ طبسی
حسن دیانی؛ سرویس فرهنگ/ ۱۴ اسفند سالروز درگذشت آیت الله واعظ طبسی تولیت فقید آستان قدس رضوی بود. کسی که در طول حیات خویش نقش بسیار مؤثری در شهر مشهد داشته است. چه قبل از انقلاب و دوران مبارزات که به عنوان یکی از ارکان انقلاب در این شهر به حساب می آمد؛ و چه بعد از انقلاب که نزدیک به ۴ دهه تولیت آستان قدس رضوی، نمایندگی ولی فقیه در خراسان بزرگ و ریاست عالی حوزه علمیه خراسان را بر عهده داشت. از این رو خبرگزاری رضوی به منظور بزرگداشت و یادبودی از این عالم و شخصیت برجسته به سراغ حجت الاسلام و المسلمین مومنی امام جماعت حرم مطهر رضوی و از دوستان و یاران دیرین ایشان رفته تا با ایشان پیرامون ابعاد مختلف شخصیتی آیت الله طبسی به گفت و گو بپردازد.
آشنایی و شناخت شما از آیت الله طبسی از چه زمانی است؟
آشنایی من از سال ۴۷ بود که وارد حوزه مشهد شده و شبها به درس ایشان می رفتم. من مقدار زیادی از معالم، مقداری قوانین و قسمت عمده رسائل را نزد ایشان خواندم. ایشان در مسجد ملاهاشم درس می گفتند. بعد از انقلاب هم تقریباً ۳۷ سال عضوی از دفتر ایشان بودم.
کمی در مورد شخصیت علمی و حوزوی ایشان به خصوص از قبل از انقلاب بفرمایید .
قبل از انقلاب ایشان به عنوان شخصیتی عارف و در عین حال انقلابی شناخته می شدند. عرفان و زهد ایشان در کنار تسلطشان بر اصول، معالم، قوانین و رسائل موجب توجه به ایشان در حوزه علمیه خراسان بود. درس و بیان قوی ایشان باعث شده بود اکثر طلاب جوان خراسان شبها بعد از نماز به درس ایشان می رفتند و در آخر هم ایشان روایاتی را به عنوان نصیحت بیان می کردند. افرادی هم که ممهز به درس ایشان بودند در جریان انقلاب به عنوان روحانیون مبارز شناخته می شدند و بسیاری سابقه زندان هم داشتند. این بزرگوار در مشهد رشد علمی کرده بود. سابقه رفتن به قم و نجف نداشت. لذا در خود مشهد ممهز به درس و علم، و زهد و تقوا بودند.
بعد از انقلاب هم در مدرسه میرزا جعفر یا دانشگاه رضوی درس کفایه می گفتند و تا زمانی که از نظر جسمی قدرت داشتند این درس ادامه داشت.
اساتید ایشان چه کسانی بودند؟
مرحوم آیت الله میلانی مرجع تقلید آن زمان، مرحوم آقاشیخ هاشم قزوینی و مرحوم آقاشیخ مجتبی قزوینی. مقداری هم در درس های عملی زهد و تقوا از مرحوم حافظیان بهره برده بودند. از ایشان زیاد یاد می کردند و هر وقت هم به حرم مشرف می شدند سر قبر ایشان می رفتند. در ادبیات هم به درس مرحوم ادیب نیشابوری می رفتند.
از فعالیت های سیاسی ایشان چه قبل و چه بعد از انقلاب بفرمایید.
آن بزرگوار یکی از ارکان انقلاب در خراسان بو.د شاید به تناسب سنی و شروع به فعالیت های سیاسی جزء اولین کسانی بود که در خراسان به عنوان مبارز علیه نظام شاهنشاهی سخن گفت. ایشان در سال ۱۳۳۷ در منزل آیت لله قمی سخنرانی ضد شاهنشاهی کرد. یعنی زمانی که هنوز معمم هم نبود. آیت الله طبسی بسیار انسان شجاعی بود. اگر به چیزی اعتقاد داشتند هیچ چیزی جلوی ایشان را نمی گرفت. ولی اگر به کسی علاقه مند می شدند برای اینکه سلب علاقه ایشان خیلی باید افراد تلاش می کردند.
اگر به چیزی یقین پیدا می کردند هیچ ملاحظه ای در کاری نداشتند. یکی از آقایان نامه ای را نوشته بود و در آن نامه به فردی اهانت کرده بود به محض اینکه ایشان این نامه را دیدند فردایش واکنش نشان دادند و آن آقایی که نامه را نوشته بودند از نمایندگی شان سلب کردند و یک روز هم تأخیر نیانداختند. یا فردی نسبت به یکی از امور مالی دچار مشکل شده بود ایشان بدون هیچ گونه اغماضی پیگیر این بودند که باید نسبت به ایشان حکم لازم گرفته و اجرا شود.
در مسائل سیاسی روز هم دوراندیش و بسیار وسیع النظر بودند. افراد با هر خط فکری اگر با ایشان ملاقات می کردند ایشان آنچه را که درست و لازم می دانست مطرح کرده و لذا گروه ها و احزاب نمی توانستند از ایشان به نفع خود استفاده ای ببرند. چرا که آیت الله طبسی مقلد و پیرو امام بود و پس از آن که امام از دنیا رفتند گرچه با آیت الله خامنه ای رفیق چندین ساله بودند ولی در اطاعت از رهبری و قبول نظر ایشان حضرت آقا را مقدم بر نظر خودشان می دانستند. یعنی از فرمایشات ایشان بدون هیچ گونه مماشات و تعللی اطاعت و پیروی داشتند هیچ گاه در این سال ها احساس نکردیم که ایشان زاویه و حتی اختلاف سلیقه ای با رهبری دارند. یعنی حتی اگر هم اختلاف سلیقه و نظری هم در جایی داشتند به هیچ عنوان به دیگران منتقل نشده است.
از شیوه مدیریتی ایشان بفرمایید که به چه صورتی بوده است؟
ایشان ریاست عالی حوزه علمیه، نماینده ولی فقیه در خراسان بزرگ، تولیت عظمای آستان قدس رضوی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو مجلس خبرگان رهبری بودند. از این رو کارهای ایشان بسیار زیاد بود و از صبح تا شب مشغول کار بودند٬ ولی در عین حال در کارها نظم داشتند. به عنوان مثال این مسئولیت ها باعث می شد که نامه های زیاد و متنوعی برای ایشان ارسال می شد. اما هر نامه ای که برای ایشان فرستاده می شد فردای آن روز ساعت ۱۰ صبح پاسخ یا دستور آن امضا شده و به همراه تاریخ آماده بود. در این همه سال که در دفتر ایشان بودم سراغ ندارم که نامه ای را دیر پاسخ گفته باشند. مگر نامه هایی که نگه می داشتند تا که کاری انجام شده و یا اتفاقی در ارتباط با نامه روی دهد و بعد از آن جواب دهند. این برنامه منظم تا روزهای آخر عمرشان هم ادامه داشت. حتی همان روز انتخابات که حال ایشان نامناسب گردید، قبل از رای دادن نامه ها را امضا کرده و تاریخ زده بودند.
حافظه و استعداد ایشان هم بسیار قوی بود. به طوری که اگر نامه ای در سال های گذشته دارای سابقه ای بود ایشان به خاطر داشته و می گفتند که نامه قبلاً چنین سابقه ای هم دارد.
در بحث اموال هم بسیار دقیق بوده و به هیچ کس بیش از حد مجاز اجازه تصرف و رسیدن به اموال و امکانات را نمی دادند. هیچ گاه برای خود و فرزندانشان از اموالی که داشتند استفاده ای نکردند. اگرچه فرزندانشان دارای امکانات و وضع مالی مناسبی بودند اما حاج آقا برای آنها امکاناتی تهیه نکرد. خودشان هم که ساده زندگی می کردند. کسانی که مشهد هستند می توانند بروند و منزل ایشان را در خیابان شهید هاشمی نژاد، کوچه میرزا ناظر ببینند. حتی زمانی آستان قدس ساختمان هایی برای مدیران و کارمندان ساخته بود و یک منزل هم که کمی هم مرتب تر و بزرگ تر بود برای ایشان درنظر گرفته بودند. وقتی به ایشان گفتند که این خانه را برای شما ساختیم ایشان فرمودند من در زمانی که ۵ فرزند داشتم در همین خانه زندگی می کردم، الان که دیگر بچه ها ازدواج کرده و رفته اند دیگر نیازی به خانه بزرگ تر ندارم و همین خانه برای من بس است. ببینید از محافظین و یا سایر آقایان اگر کسی نیاز دارد خانه را به او بدهید.
ولی در عین حال حرف های زیادی در مورد ایشان زده می شد. یادم هست که روزی در دانشگاه چند نفر از دانشجویان گفتند که حاج آقای طبسی در خانه ای مجلل و آینه کاری شده زندگی می کند که لوسترهای آنچنانی دارد. به آنها گفتم آن چیزی که شما شنیده یا در تصاویر دیده اید مربوط به محل کار ایشان در حرم است که همان سالن بزرگ تشریفات حرم است. اما منزل حاج آقا جای دیگری است. بیایید همین الان با هم به منزل ایشان برویم. چهارنفر از دانشجویان را سوار ماشین کرده و به کوچه میرزا ناظر بردم. به آنها گفتم من همین جا می ایستم و شما خودتان بروید بپرسید. آنها هم رفتند. اتفاقاً یکی از آنها با محافظ مقابل خانه آشنا درآمد. از او پرسید که منزل حاج آقای طبسی کجاست؟ گفت همین منزل است. با تعجب گفته بود همین خانه شیروانی؟ گفت بله. باورشان نمی شد. جلسه بعد کلاس در دانشگاه این آقا ماجرا را تعریف و گفت از آنچه گفته بودم استغفار می کنم.
شما از همان ابتدای حضور ایشان در آستان قدس در کنارشان بودید. از کارهای ایشان در آستان قدس بفرمایید.
آستان قدس مجموعه بسیار بزرگی است که مدیریت آن برای هر کسی که تولیت و مدیریت آن را داشته باشد بسیار سخت است. به اندازه یک وزارت خانه امکانات و کار دارد. اول انقلاب امام ایشان را به عنوان تولیت منصوب کردند. قبل از انقلاب تولیت به شاه داده می شد و بعد در خراسان نایب التولیه یا قائم مقام تولیت مسئولیت را بر عهده می گرفت. اما حضرت امام(ره) تولیت را به آیت الله طبسی واگذار کردند. یعنی چه به لحاظ دینی و تصرف در مال، و چه به لحاظ اداری اختیار کامل را به ایشان دادند. هم حاج آقای طبسی و هم بعد از ایشان آیت الله رئیسی چنین جایگاهی را داشته و دارند.
امام به ایشان اعتماد داشته و در زمان حیاتشان چندین نامه با دست خط خودشان در جهت تأیید مدیریت کلان آیت الله طبسی نوشته و صادر کرده بودند. بعد از امام هم این جایگاه توسط رهبر معظم انقلاب تأیید شد. ایشان هم انصافاً چه در جهت نگهداری اصل موقوفات، و چه در توسعه امکانات تلاش کردند. امروز آستان قدس حدود ۸۰ شرکت دارد که همه جنبه اقتصادی داشته و در جهت خودکفایی و به تعبیری اقتصاد مقاومتی فعالیت می کنند. چرا که همه تولیدی هستند.
مثلا شرکت فرش آستان قدس الان ۲ هزار کارگر دارد که فرش های دستباف و ماشینی تولید کرده و ضمن تأمین فرش های حرم، مازاد را در داخل و خارج به فروش می رساند و از درآمد آن امور مختلف مربوط به حرم انجام می شود. این شرکت هم اول انقلاب و زمانی که برخی از کارگران برای کار به کشورهای هند و پاکستان می رفتند با مشاوره افراد خبره تأسیس شد و بسیاری از کارگران را به سر کار آورد.
یا سازمان عمران و توسعه خراسان بزرگ که آیت الله طبسی تمام درآمد اجاره و نقل و انتقال بازارهای امام رضا(ع) که حدودا ۵ هزار مغازه است را به این سازمان واگذار کردند تا در مناطق محروم فعالیت کند و از آثار آن ساخت ۱۰۰ مدرسه در این مناطق و قائنات بعد از زلزله و به امر رهبری بود. یا سازمان مسکن قدس که یکی از شاخه های آن راه سازی است. فعالیت های زیادی در جهت عمران و آبادانی داشته و یکبار مدیرعامل آن گفته بود چندین میلیارد از اداره راه و دولت طلبکار است.
یا اگر امروز می بینیم ۵۱۱ هزار زائر برای اولین بار وارد خراسان و مشهد می شوند در نتیجه امکانات و زیرساخت هایی است که توسط ایشان پایه گذاری و اجرا شد. خود توسعه حرم هم که یکی دیگر از کارهای بزرگ ایشان بود. تا پیش از انقلاب فقط دو صحن عتیق یا انقلاب و صحن جدید و قسمتی از رواق امام وجود داشت که مجموع اینها به اندازه صحن جامع رضوی نمی شود. اما بعد از انقلاب حرم این گونه توسعه پیدا کرده و علاوه بر صحن های متعدد، رواق های گوناگون در زیر این ساختمان های قدیمی و با مهندسی دقیق ساخته شد. اینها بخشی از زحمات ایشان در سال های حیاتشان بود که ان شاء الله خداوند روحش را شاد و با امام رضا(ع) محشور فرماید.
آشنایی و شناخت شما از آیت الله طبسی از چه زمانی است؟
آشنایی من از سال ۴۷ بود که وارد حوزه مشهد شده و شبها به درس ایشان می رفتم. من مقدار زیادی از معالم، مقداری قوانین و قسمت عمده رسائل را نزد ایشان خواندم. ایشان در مسجد ملاهاشم درس می گفتند. بعد از انقلاب هم تقریباً ۳۷ سال عضوی از دفتر ایشان بودم.
کمی در مورد شخصیت علمی و حوزوی ایشان به خصوص از قبل از انقلاب بفرمایید .
قبل از انقلاب ایشان به عنوان شخصیتی عارف و در عین حال انقلابی شناخته می شدند. عرفان و زهد ایشان در کنار تسلطشان بر اصول، معالم، قوانین و رسائل موجب توجه به ایشان در حوزه علمیه خراسان بود. درس و بیان قوی ایشان باعث شده بود اکثر طلاب جوان خراسان شبها بعد از نماز به درس ایشان می رفتند و در آخر هم ایشان روایاتی را به عنوان نصیحت بیان می کردند. افرادی هم که ممهز به درس ایشان بودند در جریان انقلاب به عنوان روحانیون مبارز شناخته می شدند و بسیاری سابقه زندان هم داشتند. این بزرگوار در مشهد رشد علمی کرده بود. سابقه رفتن به قم و نجف نداشت. لذا در خود مشهد ممهز به درس و علم، و زهد و تقوا بودند.
بعد از انقلاب هم در مدرسه میرزا جعفر یا دانشگاه رضوی درس کفایه می گفتند و تا زمانی که از نظر جسمی قدرت داشتند این درس ادامه داشت.
اساتید ایشان چه کسانی بودند؟
مرحوم آیت الله میلانی مرجع تقلید آن زمان، مرحوم آقاشیخ هاشم قزوینی و مرحوم آقاشیخ مجتبی قزوینی. مقداری هم در درس های عملی زهد و تقوا از مرحوم حافظیان بهره برده بودند. از ایشان زیاد یاد می کردند و هر وقت هم به حرم مشرف می شدند سر قبر ایشان می رفتند. در ادبیات هم به درس مرحوم ادیب نیشابوری می رفتند.
از فعالیت های سیاسی ایشان چه قبل و چه بعد از انقلاب بفرمایید.
آن بزرگوار یکی از ارکان انقلاب در خراسان بو.د شاید به تناسب سنی و شروع به فعالیت های
اگر به چیزی یقین پیدا می کردند هیچ ملاحظه ای در کاری نداشتند. یکی از آقایان نامه ای را نوشته بود و در آن نامه به فردی اهانت کرده بود به محض اینکه ایشان این نامه را دیدند فردایش واکنش نشان دادند و آن آقایی که نامه را نوشته بودند از نمایندگی شان سلب کردند و یک روز هم تأخیر نیانداختند. یا فردی نسبت به یکی از امور مالی دچار مشکل شده بود ایشان بدون هیچ گونه اغماضی پیگیر این بودند که باید نسبت به ایشان حکم لازم گرفته و اجرا شود.
در مسائل سیاسی روز هم دوراندیش و بسیار وسیع النظر بودند. افراد با هر خط فکری اگر با ایشان ملاقات می کردند ایشان آنچه را که درست و لازم می دانست مطرح کرده و لذا گروه ها و احزاب نمی توانستند از ایشان به نفع خود استفاده ای ببرند. چرا که آیت الله طبسی مقلد و پیرو امام بود و پس از آن که امام از دنیا رفتند گرچه با آیت الله خامنه ای رفیق چندین ساله بودند ولی در اطاعت از رهبری و قبول نظر ایشان حضرت آقا را مقدم بر نظر خودشان می دانستند. یعنی از فرمایشات ایشان بدون هیچ گونه مماشات و تعللی اطاعت و پیروی داشتند هیچ گاه در این سال ها احساس نکردیم که ایشان زاویه و حتی اختلاف سلیقه ای با رهبری دارند. یعنی حتی اگر هم اختلاف سلیقه و نظری هم در جایی داشتند به هیچ عنوان به دیگران منتقل نشده است.
از شیوه مدیریتی ایشان بفرمایید که به چه صورتی بوده است؟
ایشان ریاست عالی حوزه علمیه، نماینده ولی فقیه در خراسان بزرگ، تولیت عظمای آستان قدس رضوی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو مجلس خبرگان رهبری بودند. از این رو کارهای ایشان بسیار زیاد بود و از صبح تا شب مشغول کار بودند٬ ولی در عین حال در کارها نظم داشتند. به عنوان مثال این مسئولیت ها باعث می شد که نامه های زیاد و متنوعی برای ایشان ارسال می شد. اما هر نامه ای که برای ایشان فرستاده می شد فردای آن روز ساعت ۱۰ صبح پاسخ یا دستور آن امضا شده و به همراه تاریخ آماده بود. در این همه سال که در دفتر ایشان بودم سراغ ندارم که نامه ای را دیر پاسخ گفته باشند. مگر نامه هایی که نگه می داشتند تا که کاری انجام شده و یا اتفاقی در ارتباط با نامه روی دهد و بعد از آن جواب دهند. این برنامه منظم تا روزهای
حافظه و استعداد ایشان هم بسیار قوی بود. به طوری که اگر نامه ای در سال های گذشته دارای سابقه ای بود ایشان به خاطر داشته و می گفتند که نامه قبلاً چنین سابقه ای هم دارد.
در بحث اموال هم بسیار دقیق بوده و به هیچ کس بیش از حد مجاز اجازه تصرف و رسیدن به اموال و امکانات را نمی دادند. هیچ گاه برای خود و فرزندانشان از اموالی که داشتند استفاده ای نکردند. اگرچه فرزندانشان دارای امکانات و وضع مالی مناسبی بودند اما حاج آقا برای آنها امکاناتی تهیه نکرد. خودشان هم که ساده زندگی می کردند. کسانی که مشهد هستند می توانند بروند و منزل ایشان را در خیابان شهید هاشمی نژاد، کوچه میرزا ناظر ببینند. حتی زمانی آستان قدس ساختمان هایی برای مدیران و کارمندان ساخته بود و یک منزل هم که کمی هم مرتب تر و بزرگ تر بود برای ایشان درنظر گرفته بودند. وقتی به ایشان گفتند که این خانه را برای شما ساختیم ایشان فرمودند من در زمانی که ۵ فرزند داشتم در همین خانه زندگی می کردم، الان که دیگر بچه ها ازدواج کرده و رفته اند دیگر نیازی به خانه بزرگ تر ندارم و همین خانه برای من بس است. ببینید از محافظین و یا سایر آقایان اگر کسی نیاز دارد خانه را به او بدهید.
ولی در عین حال حرف های زیادی در مورد ایشان زده می شد. یادم هست که روزی در دانشگاه چند نفر از دانشجویان گفتند که حاج آقای طبسی در خانه ای مجلل و آینه کاری شده زندگی می کند که لوسترهای آنچنانی دارد. به آنها گفتم آن چیزی که شما شنیده یا در تصاویر دیده اید مربوط به محل کار ایشان در حرم است که همان سالن بزرگ تشریفات حرم است. اما منزل حاج آقا جای دیگری است. بیایید همین الان با هم به منزل ایشان برویم. چهارنفر از دانشجویان را سوار ماشین کرده و به کوچه میرزا ناظر بردم. به آنها گفتم من همین جا می ایستم و شما خودتان بروید بپرسید. آنها هم رفتند. اتفاقاً یکی از آنها با محافظ مقابل خانه آشنا درآمد. از او پرسید که منزل حاج آقای طبسی کجاست؟ گفت همین منزل است. با تعجب گفته بود همین خانه شیروانی؟ گفت بله. باورشان نمی شد. جلسه بعد کلاس در دانشگاه این آقا ماجرا را تعریف و گفت از آنچه گفته بودم استغفار می کنم.
شما از همان ابتدای حضور ایشان در آستان قدس در کنارشان بودید. از کارهای ایشان در آستان قدس بفرمایید.
آستان قدس مجموعه بسیار بزرگی است که مدیریت آن برای هر کسی که تولیت و مدیریت آن را داشته باشد بسیار سخت است. به اندازه یک وزارت خانه امکانات و کار دارد. اول انقلاب امام
امام به ایشان اعتماد داشته و در زمان حیاتشان چندین نامه با دست خط خودشان در جهت تأیید مدیریت کلان آیت الله طبسی نوشته و صادر کرده بودند. بعد از امام هم این جایگاه توسط رهبر معظم انقلاب تأیید شد. ایشان هم انصافاً چه در جهت نگهداری اصل موقوفات، و چه در توسعه امکانات تلاش کردند. امروز آستان قدس حدود ۸۰ شرکت دارد که همه جنبه اقتصادی داشته و در جهت خودکفایی و به تعبیری اقتصاد مقاومتی فعالیت می کنند. چرا که همه تولیدی هستند.
مثلا شرکت فرش آستان قدس الان ۲ هزار کارگر دارد که فرش های دستباف و ماشینی تولید کرده و ضمن تأمین فرش های حرم، مازاد را در داخل و خارج به فروش می رساند و از درآمد آن امور مختلف مربوط به حرم انجام می شود. این شرکت هم اول انقلاب و زمانی که برخی از کارگران برای کار به کشورهای هند و پاکستان می رفتند با مشاوره افراد خبره تأسیس شد و بسیاری از کارگران را به سر کار آورد.
یا سازمان عمران و توسعه خراسان بزرگ که آیت الله طبسی تمام درآمد اجاره و نقل و انتقال بازارهای امام رضا(ع) که حدودا ۵ هزار مغازه است را به این سازمان واگذار کردند تا در مناطق محروم فعالیت کند و از آثار آن ساخت ۱۰۰ مدرسه در این مناطق و قائنات بعد از زلزله و به امر رهبری بود. یا سازمان مسکن قدس که یکی از شاخه های آن راه سازی است. فعالیت های زیادی در جهت عمران و آبادانی داشته و یکبار مدیرعامل آن گفته بود چندین میلیارد از اداره راه و دولت طلبکار است.
یا اگر امروز می بینیم ۵۱۱ هزار زائر برای اولین بار وارد خراسان و مشهد می شوند در نتیجه امکانات و زیرساخت هایی است که توسط ایشان پایه گذاری و اجرا شد. خود توسعه حرم هم که یکی دیگر از کارهای بزرگ ایشان بود. تا پیش از انقلاب فقط دو صحن عتیق یا انقلاب و صحن جدید و قسمتی از رواق امام وجود داشت که مجموع اینها به اندازه صحن جامع رضوی نمی شود. اما بعد از انقلاب حرم این گونه توسعه پیدا کرده و علاوه بر صحن های متعدد، رواق های گوناگون در زیر این ساختمان های قدیمی و با مهندسی دقیق ساخته شد. اینها بخشی از زحمات ایشان در سال های حیاتشان بود که ان شاء الله خداوند روحش را شاد و با امام رضا(ع) محشور فرماید.
