معاون مرکز تخصصی مهدویت در گفتگوي با خبرگزاري رضوي:
امام زمان(عج) واسطه فيض الهي و مظهر رسول خدا است/ امام برحق در كلام اميرالمومنين(ع) و امام رضا(ع)
اهمیت و ضرورت شناخت امام عصر علیهالسلام در زمانی که در پس پرده غیبت هستند چندین برابر میشود. حجتالاسلام والمسلمین محمدرضا نصوری کارشناس مهدویت و معاون ارتباطات مرکز تخصصی مهدویت در این گفتگو ما را با ویژگیهای امام عصر و دلایل شناخت ایشان آشنا میکند.
ویژگیهای برتر امام عصر(عج) چیست و شناخت این ویژگیها تا چه حد در روایات اسلامی تاکید شده است؟
یکی از مسائل حیاتی و اساسی انسان، شناخت امام عصر است که مایه رشد و تعالی میشود. امام علي(ع) درباره اصل معرفت در هر امري به كميل ميفرمايد: «اي كميل! هيچ حركت و فعاليتي نيست، مگر اينكه در آن نيازمند شناخت و آگاهي هستي». مهدويت نيز معرفت و شناخت ميطلبد و مهمترين شناختها در اين حوزه عبارت است از: شناخت امام (امامشناسي)، شناخت حقوق امام (حقشناسي) و شناخت آفات و خطرات (آسيبشناسي).
«بونصر، از خدمتگزاران امام حسن عسكري(ع)، پيش از غيبت امام مهدي علیهالسلام به حضور آن حضرت مشرف ميشود. امام مهدی از او ميپرسد: «آيا مرا ميشناسي؟» پاسخ ميدهد: «آري شما سرور من و فرزند سرور من هستيد». امام ميفرمايد: «مقصود من چنين شناختي نيست». ابونصر ميگويد: «(مقصود شما چيست؟) خودتان بفرماييد». امام ميفرمايد: «من آخرين جانشين پيامبر خدا هستم و خداوند به (بركت) من بلا از خاندان و شيعيانم دور میکند».
چقدر زيباست! امامي كه وقتي از نظرها غائب است، اينقدر به ما نفع ميرساند و بلا از ما دفع ميشود، وقتي كه ظهور كند چقدر به ما نفع ميرساند! امام زمان علیهالسلام به جهت ويژگيهايي كه دارد سرپرست انسانها و واسطه بين خلق و خالق است. امام ضمانت داوم امامت ائمه، واسطه فيض الهي و مظهر رسول خدا است. شناخت درست امام، طريق معرفت واقعي به خدا باشد.
امام صادق(ع) ميفرمايد: «ما بر شما سه حق داريم: اينكه به فضل ما معرفت پيدا كنيد، پيرو ما باشيد و منتظر فرج ما باشید».
امام شخصيت ممتازي است كه به تناسب جايگاه والاي پيشوايي و رهبري، داراي ويژگيهايي است. برترین ویژگیهای امام را عنوان فرمایید؟
امام، كه سمت پيشوايي و رهبري مردم را به عهده دارد؛ لازم است تمامي زواياي دين را بشناسد و به قوانين آن آگاهي كامل داشته باشد؛ با تفسير آيات قرآن و تطبيق آن با سنت پيامبر، به تبيين معارف دين بپردازد؛ به همه سؤالات و نيازهاي مردم در موضوعات مختلف پاسخ دهد و آنها را به بهترين شيوه راهنمايي كند. بديهي است چنين مرجع علمي ميتواند مورد اعتماد و تكيهگاه تودهها قرار گيرد. چنين احاطه علمي تنها به واسطة اتصال به علم الهي حاصل ميشود. به همين دليل شيعه معتقد است كه علم امامان و جانشينان واقعي پيامبر(ص) برگرفته از علم بيكران خدايي است.
امام علي دربارة علامتهاي امام برحق ميفرمايد: «امام آگاهترين فرد است به حلال و حرام خدا و احكام گوناگون و اوامر و نواهي او و هر آنچه مردم نیازمند هستند».
مهمترین صفات امام چیست که اطاعت از امام عصر را بر همگان واجب میکند؟
يكي از صفات مهم امام و شرايط اساسي امامت، «عصمت» است و آن ملكهاي است كه بر اثر علم به حقايق امور و اعمال ارادهاي قوي به وجود ميآيد. دارا بودن چنين كمالي در شخص مانع ارتكاب هر نوع گناه يا دچار شدن به هر نوع غفلت و اشتباه از سوي او ميشود. امام به سبب برخوردار بودن از چنين جايگاهي و با استفاده از تعاليم قرآن و سنت نبوي و بهرهگيري از عناصر كارآمد، حكومتي اسلامي را پيريزي ميكند.
امام كه پيشوا و راهبر جامعه است بايد از همه بديها و رذائل اخلاقي دور باشد و در مقابل از همه كمالات اخلاقي در عاليترين حدّ آن برخوردار باشد؛ زيرا او به عنوان انسان كامل، بهترين الگو براي پيروان خود به شمار ميرود.
امام رضا(ع) فرمود: «براي امام نشانههايي است: او داناترين پرهيزگارترين، بردبارترين، شجاعترين، سخاوتمندترين وعابدترین مردم است». به علاوه او در مقام جانشيني پيامبر(ص)، در پي تعليم و تربيت انسانهاست؛ بنابراين خود بايد پيش از همگان و بيشتر از آنان، به اخلاق الهي آراسته باشد.
امام علي(ع) ميفرمايد: «كسي كه [به امر خدا] خود را امام مردم قرار داده است؛ پس بر اوست كه پيش از تعليم ديگران به تعليم خود همت گمارد و بايد ديگران را به وسيله رفتار خود تربيت كند، پيش از آنكه با گفتار تربيت کند».
به چه دلیل امام از سوی خداوند برگزیده میشود؟
از ديدگاه شيعه، تعيين امام و جانشين پيامبر تنها به دستور خدا و انتخاب او صورت ميگيرد و پس از آن، پيامبر، امام را معرفي ميكند. بنابراين هيچ فرد يا گروهي حق دخالت در اين امر را ندارند.
براي درك ضرورت نصب امام از سوي خداوند، نكاتي را يادآور ميشويم: به فرمودة قرآن، حاكم مطلق بر همه چيز خداوند است و همه بايد تنها از او اطاعت كنند. بديهي است اين حاكميت ميتواند از سوي خداوند به هر كسي ـمطابق شايستگي و مصلحت ـ داده شود. پس همانگونه كه پيامبر به وسيله خدا انتخاب ميگردد، امام نيز به تعيين الهي، بر مردم ولايت مييابد. پيش از اين براي امام ويژگيهايي از قبيل عصمت، علم و… بيان كرديم. روشن است كه يافتن و شناختن كسي كه داراي اين صفات ـ آن هم در عاليترين درجه ـ باشد تنها به وسيله خداوند كه داناي به آشكار و نهان انسانهاست، امكانپذير است. همانگونه كه خداوند در قرآن كريم به حضرت ابراهيم ميفرمايد: إِنِّي جاعلک للناس اماما..من تورا برای مقام امامت قرار دادم)
آیا از امام رضا علیهالسلام درباره جایگاه امامت و ویژگیهاي امام روایتی داریم که نشان دهنده اهمیت و اهتمام به موضوع ولایت باشد؟
امام رضا(ع) درباره اهمیت جایگاه امامت و ویژگیهای آن اینچنین فرمودهاند: آنها [كه در امر امامت اختلاف كردند و گمان كردند كه امامت امري انتخابي است] ناداني كردند… مگر مردم مقام و منزلت امام را در ميان امت ميدانند، تا روا باشد كه به اختيار و انتخاب ايشان واگذار شود؟!
همانا امامت، قدرش والاتر و شأنش بزرگتر و منزلتش عاليتر و مكانش رفيعتر و عمقش ژرفتر از آن است كه مردم با عقل خود به آن برسند يا با آراي خود آن را دريابند… همانا امامت، مقامي است كه خداي عزوجل بعد از رتبه نبوت و خُلّت (مقام خليل اللّهي) در مرتبه سوم به ابراهيم اختصاص داد… امامت، خلافت خدا و خلافت رسول خد و مقام اميرالمؤمنين و ميراث حسن و حسين است. به راستي كه امامت، زمام دين و مايه نظام مسلمين و صلاح دنيا و عزت مؤمنان است… كامل شدن نماز، روزه، حج، جهاد و… نيز حفظ مرزها، به سبب امام [پذيرفتن ولايت] است.
امام، حلال خدا را حلال و حرام او را حرام ميكند [و مطابق احكام واقعي پروردگار، حكم ميكند] و حدود الهي را به پا ميدارد و از دين خدا حمايت كرده و با حكمت و موعظه نيكو و دليل رسا به راه پروردگار دعوت ميكند.
امام، مانند خورشيد طلوع كننده است، كه نورش عالم را فرا ميگيرد و خودش در افق است؛ به گونهاي كه دستها و ديدگان به او نرسد. امام، ماه تابان، چراغ فروزان، نور درخشان و ستارة راهنما در شدت تاريكيها و در راههاي شهرها و كويرها و درگرداب درياها [و نجات دهنده از انواع فتنهها و نادانيها] است… امام، انيس همراه و پدر مهربان و برادر تني و مادر نيكوكار به فرزند كوچك و پناهگاه بندگان در مصيبتهاي بزرگ است. امام كسي است كه از گناهان پاك و از عيبها بركنار است. او به دانش مخصوص و به خويشتنداري و حلم نشانهدار است… امام، يگانة روزگار خويش است و كسي به (ساحت) او نزديك نميشود و هيچ دانشمندي با او برابر نميگردد. نه كسي جاي او را ميگيرد و نه براي او مثل و مانند يافت ميشود…
پس كيست كه بتواند امام را بشناسد يا انتخاب امام براي او ممكن باشد؟! هيهات هيهات! در اينجا خردها گم گشته و عقلها سرگردان و حيران گرديده است. [در اينجا] ديدهها بينور، بزرگان كوچك، حكيمان متحير… و سخندانان درماندهاند از اينكه بتوانند يكي از شئون يا فضيلتهاي امام را توصيف كنند و آنان همگي به عجز و ناتواني اعتراف ميكنند!!…»
لازم به يادآوري است، براي شناخت جايگاه و نقش امام در هستي، توجه و تأمل در فرازهاي زيارت جامعه كبيره نيز بسيار راهگشاست.
از چه لحاظ مهدیشناسی رمز حیات و هویت شیعه به شمار میرود؟
پیامبر (ص) ميفرمايد: هرکس که بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است.
شاعر اهلبيت «سيد حميري» كه مذهب كيسانيه اختيار كرده بود ـ يعني بعد از حضرت امام حسين به امامت برادر آن حضرت، محمد حنيفه معتقد بود ـ با وجود همة اشعاري كه در حق اهلبيت داشت و مبارزة ادبي كه با دشمنان آنان مينمود، با خبر شد كه امام صادق او را كافر ناميدهاند. نزد آن حضرت آمده، عرض كرد: آيا من با همة محبتي كه به شما دارم و با دشمنان شما مخالفت مينمايم، كافرم؟
امام فرمودند: در حالي كه تو به امام زمانت ايمان نداري، اعتقادت به ولايت ائمه قبل و محبت تو به ما و دشمني با دشمنان به حال تو سودی نخواهد بخشید.
تمام وظايف منتظر، مرتبط با معرفت امام عصر است. اگر معرفت حاصل شود، وظايف معني دارد. اين معرفت فوائد بسياري هم دارد.
امام محمد باقر(ع) ميفرمايد:كسي كه بميرد در حالي كه امام خود را شناخته باشد، جلو افتادن يا تأخير امر (ظهور) به او زيان نميرساند و كسي كه بميرد در حالي كه امام خود را شناخته است مانند كسي است كه در خيمه امام و همراه او بوده است.
گفتني است كه اين معرفت و شناخت چنان مهم است كه در كلام معصومين آمده است كه براي بدست آوردن آن، لازم است از خداوند طلب ياري شود.
امام صادق(ع) فرمود: در زمان غيبت طولاني امام مهدي باطلگرايان (در اعتقاد و دين خود) به شك و ترديد گرفتار ميشوند.
زراره ـ از ياران خاص امام ـ گفت: اگر من آن زمان را شاهد بودم، چه عملي انجام دهد؟
امام صادق فرمود:… اين دعا را بخوان: «خدايا! خود را به من بشناسان؛ كه اگر خويش را به من نشناساني، هيچگاه پيامبرت را نخواهم شناخت. خداوندا! پيامبرت را به من بشناسان؛ كه اگر او را به من معرفي نكني، هرگز حجتت را نميشناسم. پروردگارا! حجتت را به من بشناسان؛ كه اگر او را به من نشناساني، از دينام منحرف خواهم شد.
شناخت حق، علاوه بر شناخت عظمت و شخصيت امام، موجب دل دادگي به آن حضرت ميشود؛ زيرا امام مهدي بر انسانها حقوقي دارد، كه شناخت اين حقوق و مراعات آن بسيار لازم و پرنتيجه است.