۰
تاریخ انتشار
دوشنبه ۱۳ شهريور ۱۳۹۶ ساعت ۲۳:۱۵
دکتر میثم موسایی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در گفت و گوی اختصاصی با خبرگزاری رضوی:

تعاونی ها نزدیک ترین شکل اقتصاد به اقتصاد اسلامی است

تعاونی ها نزدیک ترین شکل اقتصاد به اقتصاد اسلامی است
حسن دیانی - سرویس فرهنگ و جامعه/ دکتر میثم موسایی دکتری علوم اقتصادی و عضو هیئت علمی گروه برنامه ریزی اجتماعی دانشگاه تهران است که در موضوعات گوناگون اقتصاد اسلامی، اقتصاد فرهنگ، رفاه اجتماعی و اقتصاد ایران صاحب­ مقالات و کتب متعدد بوده و عضو هیئت موسس انجمن علمی اقتصاد اسلامی و رئیس سابق آن انجمن می ­باشد. ایشان حدود ۳۰ عنوان کتاب در زمینه­ های مختلف اقتصادی، اجتماعی و حتی دینی داشته و تا کنون از ایشان بیش از ۱۰۰ مقاله در موضوعات گوناگون در نشریات مختلف داخلی و بین المللی به چاپ رسیده است. به مناسبت ۱۳ شهریور روز تعاون از طرف خبرگزاری فرهنگ رضوی از ایشان درخواست گفتگو نمودیم که ایشان متواضعانه و با رویی باز پذیرای این گفتگو شدند.

لطفاً در ابتدا کمی پیرامون مفهوم تعاون و تعاونی توضیحی ارائه بفرمایید تا مدخلی برای گفت و گو باشد. 
تعاون یا فرهنگ تعاونی دو جنبه دارد که باید در پرداخت به این موضوع هر دو جنبه با هم دیده شود. یک جنبه، بعد سخت افزاری موضوع است که همان تشکیل تعاونی­ ها می ­شود و بعد دیگر بخش نرم افزاری تعاونی است که همان روحیه مشارکت و سرمایه اجتماعی است که باید در جامعه وجود داشته باشد تا تعاونی ها شکل بگیرد.
اما در بخش نرم افزاری، فرهنگ مشارکت در کشور ما سابقه ­ای بسیار دیرینه دارد و از این نظر کشور ما یک کشور بسیار غنی است. لذا اگر کسی مطالعه کرده باشد می ­بیند که همکاری و مشارکت در کشور ما از آذربایجان غربی تا سیستان بلوچستان وجود داشته است که انواع و اقسام گوناگونی از تعاونی­ های سنتی و همیاری­ ها بوده است که متأسفانه امروزه اکثر آنها در حال از بین رفتن بوده و چیزی هم جایگزین آن­ها نمی ­شود. بنابراین هم فرهنگ و هم نظام و ساختار تعاونی در ایران وجود داشته است.
اما تعاونی در معنای جدید کلمه در غرب شکل گرفته و هدف اصلی آن جمع کردن پس اندازهای جزء، و سرمایه­گذاری آنها به منظور تولید و بعد مصرف توسط همان اعضا است. به عبارت دیگر تعاونی­ ها شرکت­ هایی هستند که هم منفعت مصرف­ کننده را در نظر می­ گیرند و هم منعفت تولید کننده را؛ و در نهایت سود ناشی از خرید محصولات تعاونی به جیب اعضای تعاونی می ­رود. این اولین ویژگی بسیار مهم تعاونی­ هاست. اما ویژگی دوم تعاونی­ ها این است که هر کسی با هر مقدار سهم، یک رأی دارد، در مقابل الگوهای نظام سرمایه­ داری که هرکس به اندازه سرمایه اش حق رای دارد. بنابراین در تعاونی­ ها هرکس به عنوان یک انسان حق رای دارد و این خود یک نوع تمرین دموکراسی و برابرخواهی است. ویژگی سوم تعاونی­ ها نقش مهمی است که می­ توانند در توزیع درآمد ایفا کنند. چرا که در تعاونی­ ها پس­ اندازهای جزء سرمایه­ گذاری می شوند و این پس ­اندازهای جزء عموماً به افراد طبقه متوسط و ضعیف تعلق دارند. بنابراین از این طریق به جای آنکه کارگر استثمار شده و کارفرما دستمزد او را غارت کرده و سهم ناچیزی از آن را به کارگر بپردازد، سود ناشی از تعاونی به جیب خود سهام­داران رفته و به توزیع بهتر درآمد و ثروت در جامعه کمک می­ کند. این سه کارکرد بسیار مهم تعاونی­ هاست.
 
همانطور که فرمودید موضوع تعاون و تعاونی در فرهنگ ایرانی ما دارای سابقه است و نقش فرهنگ دینی در این میان باید زیاد باشد. لطفاً کمی هم در مورد جایگاه تعاونی در فرهنگ دینی ما توضیحی ارائه فرمایید. 
در فرهنگ دینی ما از همان ابتدای تشکیل نظام اسلامی در زمان پیامبر(ص) بنا بر تعاون، همکاری و مشارکت بوده است. زمانی که پیامبراسلام(ص) به مدینه مهاجرت می­ کند در آنجا تمام انصار را با مهاجرین یک به یک برادر کرده و آنها را در دارایی و ثروت یکدیگر شریک می­ کند. تا جایی که حتی از یکدیگر ارث هم می­ برند و این اتفاق بسیار عجیبی است. یعنی یک تعاونی انسانی همراه با حاکم شدن روحی برادرانه، و با حداقل منفعت شخصی و حداکثر منفعت جمعی و اجتماعی. قرآن هم تعاونی به این معنا بسیار توجه کرده و چون کار تعاونی را نوعی کار نیک به شمار می­آورد، لذا می­ گوید:« تَعاوَنوا عَلَى البِرِّ وَالتَّقوی» یعنی بر تقوا و نیکی با همدیگر همکاری داشته باشید و این تا حد زیادی بیانگر آن بخش نرم افزاری تعاون است. وجود این همه موقوفات، خیریه­ها، انواع نذرها، قربانی­ها، کمک به مستمندان و ایتام و غیره همه ناشی از همین تشویقی است که در اسلام صورت گرفته است و در نتیجه در فرهنگ جامعه ما جاری شده است.
علاوه بر این ما مفهوم دیگری در اسلام تحت عنوان مواسات داریم بدین معنا که انسان دیگران و مومنان را در مال، جان و آبروی خود شریک دانسته و با آنها اظهار همدردی و همراهی بکند. بنابراین مفهوم نباید در جامعه اسلامی کسی که می ­خواهد مسلمان واقعی باشد خودش سیر باشد در حالی که همسایه ­اش گرسنه است. بنابراین مواسات به معنای اظهار همدردی و رفتار مبتنی بر مشارکت و شریک دانستن دیگران در مال خود و رعایت حقوق دیگران و حق عمومی افراد دیگر در اموال است که این اموال در واقع متعلق به خداست.
در ایران قبل از اسلام هم این فرهنگ تا اندازه­ زیادی در بین ما وجود داشته است. چرا که تمامی مذاهب الهی از جمله زرتشت بر تعاون و همکاری خیلی تأکید داشته و بر همین اساس انواع و اقسام اشکال تعاونی سنتی که اصطلاحاً به آنها «باره» می­ گوییم در تمام ایلات و عشایر و تمام شهرها وجود داشته است. بهترین منبعی که در این زمینه تمام اشکال این تعاونی­ ها را معرفی کرده است تحقیق بسیار ارزشمند آقای دکتر فرهادی استاد دانشگاه علامه طباطبایی است که به صورت کتاب هم منتشر شده و تمام این صورت­ های مختلف تعاونی را گردآوری کرده است. اما متأسفانه همه اینها در حال نابودی است و حتی تعاونی به آن شکلی وارداتی آن که الگویی از غرب بود باز هم موفق نبوده است. چرا که الگوهای سنتی از بین رفته و متناسب با زمان متحول نشدند و در مقابل اشکالی وارداتی را بر جامعه تحمیل کردیم. بدون آنکه به سنت خودمان و آن هنجارهایی که در رابطه با تعاونی­ ها وجود داشته است توجه کنیم. به عبارت دیگر بدون آنکه تعاونی­ های جدید را بر مبنا و اصول سنت استوار کنیم، آنها را فقط وارد کردیم.  این مسئله به دلیل حاکمیت مسئولین ناکارآمد، ضعیف و غیر­متخصص در حوزه تعاونی ­هاست که موجب شده است امروزه تعاونی­ ها را در ایران شکست خورده مشاهده کنیم. به گونه­ ای که از زمان ابلاغ سیاست­ های مقاومتی تا الان، تعداد تعاونی­ های فعال در کشور و تعداد شاغلین آن ها به نصف کاهش پیدا کرده است و دلیل دیگر این مسئله اینست که متأسفانه با ادغام وزارت تعاون در کار و امور اجتماعی تعاونی­ها به محاق رفته و مورد توجه واقع نشد.
 
در مورد اشکال سنتی تعاونی که در شرایط جدید دچار تغییر شده و با وضعیت امروز مطابقت پیدا نکرده مثالی بیان کنید تا موضوع کمی واضح­تر شود.
ما می­ توانستیم تعاونی­ های گذشته را متحول کرده و در اشکال جدید از آنها بهره­ مند شویم. به عنوان مثال در روستاها این شکل از تعاونی وجود داشته است که اگر کسی قصد عروسی کردن داشت، تمام افراد فامیل جمع شده و به او کمک می­ کردند و برای این بتواند زندگی­ اش را شروع کند هرکسی به او هدیه­ ای می داد. اما امروزه این فرهنگ به دلیل گرفتار شدن به تشریفات نظام سرمایه­ داری از بین رفته و زرق و برق­ های زندگی غربی و ریخت و پاش­ ها و تشریفات سرمایه­ داری حاکم شده است. به عبارتی دیگر آن قسمتی که کارکرد مثبتی داشته از بین رفته و آن قسمت منفی ­اش در قالب تشریفات هنوز هم در جامعه ما وجود دارد.

نقش تعاونی­ ها در اقتصاد مقاومتی چه می­ تواند باشد؟
اولین موضوع در اقتصاد مقاومتی این است که باید کارهای جمعی تشویق شده و تمام منابع به کار گرفته شود. اما اگر ما از سال ۱۳۹۲ که سیاست­ های اقتصاد مقاومتی ابلاغ شد تا الان به عملکرد تعاونی­ ها نگاه کنیم می­بینیم که در مجموع این چهارسال تعاونی­ ها عملکرد موفقی نداشته­­ و در جهت عکس سیاست­ های اقتصاد مقاومتی عمل کرده ­ایم. دلیل آن هم همان بود که عرض کردم. یعنی به جای آنکه تعاونی­ های جدید را عینی، بنیادی و با توجه به سنت های خودمان شکل دهیم به سنت­ ها بی توجه بوده و آن ها به همان شکل قدیمی باقی مانده که یا از بین رفته و یا دیگر کارایی ندارند و در مقابل تعاونی­ های مدرن را هم می خواهیم از بالا تزریق کنیم، که این هم ممکن نیست. چرا که درونی نشده و در واقع فرهنگ تعاونی به این معنای جدید وارد کشور ما نشده است.
دولت هم که از همان ابتدا متصدی این امر بود یکی از دلایل ناموفق بودن بخش تعاون بوده است. ما در بخش تعاون کمترین تولیدات علمی و کارهای پژوهشی و کمترین متخصص را داریم. شما در کل وزارت تعاون حتی یک نفر را پیدا نمی­ کنید که دکتری اقتصاد تعاون داشته باشد و این ضعف این ساختار را نشان می­ دهد که نیروهای لازم را برای این منظور تربیت نکرده است. تعاونی ها که به همین شکل درست نمی­ شوند. بلکه نیاز به کار علمی، کار مطالعاتی و تربیت نیرو دارد که متاسفانه هیچ کدام از این اتفاقات نیفتاده است. حتی دانشگاه تهران که یکی از دانشگاه ­های مهم کشور است رشته تعاون را حذف کرده است. چرا که دیدند کاربردی نداشته و وزارت تعاون هم در این راستا نیست.
 
پس دانشگاه هم در این زمینه قصور داشته است؟
نگاه کنید وقتی تقاضا وجود نداشته باشد رشته­ های دانشگاه هم تعطیل می ­شود. الان تمامی فارغ التحصیلان رشته تعاون بیکار هستند. شما نگاه کنید که الان در وزارت تعاون چند نفر فارغ التحصیل تعاون وجود دارد؟ آنقدر اندک است که می­ توانیم بگوییم تقریبا هیچ. در واقع این ها دنبال این نبودند که تعاونی را درست کنند. مثلا ما یکی را که در ورزش تخصص داشته گذاشتیم وزیر تعاون. یا یکی را که کار اصلی ­اش در حوزه روابط کار بوده یا فلان جا مسئول امنیت کشور بوده است را به عنوان وزیر گذاشته­ ایم. وقتی در کشور باند­بازی­ و سهم­ خواهی وجود دارد وضعیت همین می ­شود. دانشگاه هم تابع شرایط عمومی جامعه و بیرون است. وقتی تقاضا نباشد برای چه چیزی کسی را تربیت کند.
 در عمل هم مدیران میان پایه ما اعتقادی به تعاونی ندارند. در ظاهر شعار می ­دهند ولی در باطن گاهی حتی مسخره هم می­ کنند. در حالی که مسئولین رده اول نظام و تدوین کنندگان قانون اساسی اعتقاد راسخی به تعاونی ها داشتند. ولی متأسفانه الان در عمل و در رده­ های پایین­ تر هیچ اعتقادی به تعاونی­ ها وجود ندارد. در حالی که تعاونی­ ها نزدیک­ترین شکل اقتصاد به اقتصاد اسلامی است. چون اقتصادی است مبتنی بر عدالت، توزیع اقتصادی و مشارکت مردمی.
 
معمولا الگوی اقتصادی جامعه ما را الگوی اقتصادی لیبرالیستی می­ دانند. مسئله تعاونی­ ها در کشورهای سرمایه­ داری هم به همین گونه بوده و بی توجهی به این حوزه اقتصادی بخاطر الگوگیری از آن سو است یا نه در آنجا تعاونی­ ها مورد توجه بوده و مشکل ما چیز دیگری است؟
بسیاری فکر می­ کنند تعاونی­ ها متعلق به نظام کمونیستی و سوسیالیستی است. در حالی که اینطور نیست. بهترین تعاونی ها و موفق ترین تعاونی ها در کشورهای سرمایه داری شکل گرفته است و بعد به نظام های سوسیالیستی راه پیدا نموده است. الان تعاونی ها در سوئد تأمین کننده اصلی مواد لبنی هستند و یا اصلی ترین بخش تأمین کننده مواد غذایی در کشورهایی مانند آلمان، کانادا و استرالیا تعاونی ها هستند. به گونه­ ای که کشاورزی را در این کشورها تعاونی ­ها اداره می­ کنند. به عبارتی دیگر همان نظام هایی که به ظاهر لیبرالیستی هستند اما در مقابل پیشرفته ­ترین تعاونی ها را هم دارند. اما آنجا کار علمی کردند و اینجا کار غیر علمی و سلیقه ای. آن جا وزیر و وکیل و مدیر کل بر اساس شایسته سالاری و علم و تخصص و تعهد انتخاب می شوند اما اینجا بر مبنای باندبازی، رابطه و زد و بند.
 
خیلی ممنونم از وقتی که در اختیار ما قرار دادید
سلامت باشید. ان شاء­الله که این گفت و گوها زمینه ای باشد برای توجه بیشتر به تعاونی­ ها و استقلال بخش تعاون از وزارت کار و رفاه اجتماعی؛ و تشکیل همان وزارت خانه مستقل تعاون و توجه علمی به بخش تعاون.
 
 
 
 
 
 
https://www.razavi.news/vdcc0pqs.2bqme8laa2.html
razavi.news/vdcc0pqs.2bqme8laa2.html
کد مطلب ۱۷۵۶۴
ارسال نظر
نام شما

آدرس ايميل شما